(Με αφορμή την δυσαρέσκεια Δένδια).
Σύμφωνα με την «Καθημερινή» το γεγονός ότι ο υπουργός εξωτερικών Νίκος Δένδιας κατά την επίσκεψή του στη Σερβία δεν έδωσε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Σέρβο ομόλογό του δεν ήταν τυχαίο. Εξέφρασε την δυσαρέσκεια της ελληνικής πλευράς για την σύγκλιση Σερβίας - Τουρκίας.
Με αφορμή το γεγονός αυτό, αλλά και άλλα της πολιτικής Βούτσιτς, στελέχους της κυβέρνησης Μιλόσεβιτς, αξίζει να ξαναδιαβάσουμε τα Βαλκάνια όσοι ασχοληθήκαμε με αυτά από το 1989-2008.
Ο υπογραφόμενος κάλυψε τις εξελίξεις όλη αυτήν την περίοδο.
Σερβία και Τουρκία έχουν δύο κοινά χαρακτηριστικά που τις φέρνουν κοντά.
Το πρώτο είναι ότι θέλουν και οι δύο να ακροβατήσουν μεταξύ Δύσης και Ανατολής και να ωφεληθούν και από τις δύο πλευρές.
Το δεύτερο είναι ο μεγαλοϊδεατισμός που τις διακρίνει. Πιστεύουν πως είναι προνομιούχα έθνη και πρέπει να κυριαρχήσουν στα Βαλκάνια.
Αυτά τα δύο κοινά στοιχεία κάνουν την συνεργασία τους επικίνδυνη. Και επειδή οι γεωπολιτικές εξελίξεις πρέπει να αναλύονται χωρίς συναισθηματισμούς θα επισημάνω μερικά πράγματα που μπορεί να στεναχωρήσουν Σέρβους φίλους.
1. Η Γιουγκοσλαβία ήταν ένα πολιτειακό μόρφωμα κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του Τίτο. Είναι αμφίβολο αν άλλος ηγέτης μπορούσε να την διαχειριστεί, όπως ο Τίτο. Γι αυτό και μετά το θάνατό του, το 1980, άρχισε η αποδόμησή της. Ο Τίτο ανέπτυξε διάφορες τεχνικές. Όπως, για παράδειγμα, την ανάμειξη των εθνοτήτων για να δαμάσει τους εθνικισμούς και, κυρίως, τον Σερβικό εθνικισμό.
Μία άλλη περίπτωση κράτους που διαμορφώθηκε με τα πρότυπα και τις δυνατότητες του ηγέτη-δημιουργού του είναι η Γερμανία του Μπίσμαρκ. Οι δομές που διαμόρφωσε, λένε οι ειδικοί, ήταν προδιαγραφές για την δική του ικανότητα διακυβέρνησης. Μετά τον θάνατό του, η Γερμανία οδηγήθηκε και οδήγησε την Ευρώπη σε δύο παγκοσμίους πολέμους. Και τα στοιχεία αυτά θεωρούνται σημαντικά σε αυτήν την εξέλιξη.
2. Για την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας δεν ευθύνεται κανένας εξωτερικός παράγων. Ούτε καν η Γερμανία. Η Γερμανία, απλώς, έβαλε το χεράκι της. Εθνότητες δεν κρατιούνται ενωμένες σε ενιαία κρατική δομή χωρίς την θέλησή τους. Αυτό ήταν και το βασικό λάθος του Μιλόσεβιτς. Πίστεψε πως θα μπορούσε να κρατήσει με τη βία ενωμένη τη Γιουγκοσλαβία. Το αποτέλεσμα είναι η διάλυσή της με ποταμούς αίματος.
3. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, γεωπολιτικά ευνόησε τα άλλα βαλκανικά κράτη. Ισχυρές κρατικές οντότητες σαν και της Γιουγκοσλαβίας από τη μια και της Τουρκίας από την άλλη θα διαμόρφωναν ένα δίπολο επικίνδυνα ανησυχητικό για τα Βαλκάνια.
4. Εκεί που αδικήθηκε η Σερβία και βίωσε μια τραγωδία ο λαός της ήταν οι ΝΑΤΟϊκοί βομβαρδισμοί. Και η υπόθεση του Κοσυφοπεδίου.
5. Η κομμουνιστική ηγεσία, από εποχής Μιλόσεβιτς, στην προσπάθειά της να πετύχει τους στόχους της χρησιμοποίησε και την σερβική Εκκλησία και τους Σέρβους χριστιανούς. Έδωσε μια θρησκευτική διάσταση στους πολέμους για να πετύχει τους στόχους της. Η διάσταση αυτή διευρύνθηκε επικίνδυνα στα Βαλκάνια με πολλές ορθόδοξες χριστιανικές χώρες -και πρώτη την Ελλάδα- να συνδράμουν με κάθε μέσο στην σερβική εκκλησία. Αναφορές σε ορθόδοξα τόξα και άλλα παρόμοια είχαν γίνει επικίνδυνες και υπήρξε κίνδυνος να οδηγήσουν τις εξελίξεις σε θρησκευτικούς πολέμους. Μάλλον, αποφεύχθηκε.
6. Όλη αυτήν την περίοδο υπήρξε μια διαφορετική συμπεριφορά μεταξύ σερβικής κυβέρνησης και σερβικού λαού. Η ελληνοσερβική σύγκλιση έγινε σε λαϊκή βάση. Οι σχέσεις των κρατών δεν ήταν ποτέ ίδιες με τις σχέσεις που διαμορφώθηκαν στους δύο λαούς.
7. Στην σερβική ελίτ υπάρχει μια αίσθηση μεγαλοϊδεατισμού που διαμορφώθηκε, από όσο μπορώ να γνωρίζω, την περίοδο της κομμουνιστικής κυριαρχίας. Πράγματι, στην τότε Γιουγκοσλαβία είχαν διαμορφωθεί πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά ρεύματα διακριτά από τις άλλες χώρες του κομμουνιστικού μπλοκ. Η ιδέα της αυτοδιαχείρισης, προβλήθηκε ως εναλλακτική της κρατικοποίησης της οικονομίας. Και στην διαμόρφωσή της Γιουγκοσλάβοι θεωρητικοί διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο. Πρωτοποριακό θα έλεγα. Αυτή η θεωρητική, πνευματική αλλά και οικονομική παράδοση, κυριαρχεί και σήμερα στο υποσυνείδητο των Σέρβων και επηρεάζει την συμπεριφορά τους, ως μιας ξεχωριστής οντότητας στην περιοχή.
8. Η Σερβία αντιμετωπίζει και σήμερα σοβαρά προβλήματα. Το Κοσυφοπέδιο είναι ένα από αυτά. Το Σαντζάκ, όπου ζει μουσουλμανική μειονότητα ένα άλλο. Και είναι, επίσης σοβαρό. Και στα δύο η Τουρκία μπορεί να βοηθήσει στην διαχείρισή τους. Έτσι, τουλάχιστον, πιστεύουν, στο Βελιγράδι.
9. Η Σερβία από εποχής Γιουγκοσλαβίας είναι συνηθισμένη να παίζει τον ρόλο του ενδιάμεσου μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Η Τουρκία παίζει αυτόν τον ρόλο ad hoc. Σήμερα τον έχει επιλέξει. Η κοινή αυτή στάση τους δεν αποκλείεται να οδηγεί τις ηγεσίες των δύο χωρών σε μια πολιτική σύγκλιση. Πόσο ανησυχητική είναι; Αν κρίνουμε από την εκδήλωση ανησυχίας από τον κ. Δένδια, κάτι ανησυχητικό θα συμβαίνει.
10. Όσο και αν η Αθήνα περιφρονεί τα Βαλκάνια, τα φαντάσματά τους είναι εδώ και απαιτούν διαχείριση. Πρέπει να επιδιώξει να ξεκαθαρίσει τις σχέσεις με το Βελιγράδι και τις ισορροπίες στην περιοχή. Τι θέλουν στη σερβική πρωτεύουσα; Αν στόχος της πολιτικής τους είναι μια σύγκλιση με την Τουρκία να το ξεκαθαρίσουν για να πάρουν τις αποφάσεις τους και οι άλλες βαλκανικές χώρες. Υπάρχουν πολλές εναλλακτικές λύσεις. Πάντως, η εμπειρία τους με την Τουρκία δεν θα τους βγει σε καλό. Μάλλον, έχουν ξεχάσει τι σημαίνει τουρκική πολιτική.