Του Νίκου Ασλανίδη
Ποιος δεν θυμάται τις ασπρόμαυρες κινηματογραφικές ταινίες με τα καταπληκτικά έργα που έγραψε ο αείμνηστος Δημήτρης Ψαθάς;
Ποιος δεν γέλασε με την «Μαντάμ Σουσού», την «Χαρτοπαίχτρα», το «Στραβόξυλο», το «Ζητείται Ψεύτης», το «Ξύπνα Βασίλη» και τόσα αλλά έργα που σημείωσαν τεράστια επιτυχία με τους γνωστούς ηθοποιούς εκείνης της εποχής;
Ο Δημήτρης Ψαθάς ήταν πολυγραφότατος χρονογράφος-δημοσιογράφος και όχι μόνο θεατρικός συγγραφέας.
Μεταξύ των πολλών βιβλίων που έγραψε ήταν και ένα ιστορικό ντοκουμέντο από τη ζωή, τους διωγμούς και την αντίσταση του ελληνισμού της ιδιαίτερης πατρίδας του, με τίτλο «Γη του Πόντου». Από την περασμένη Παρασκευή, οι Θεσσαλονικείς έχουν την ευκαιρία να δουν την «Γη του Πόντου» σε μία θεατρική παραγωγή με 40 ηθοποιούς, χορευτές και μουσικούς επί σκηνής, στο Ράδιο Σίτυ.
Για πρώτη φορά ζωντανεύει η μυθιστορηματική ζωή του συγγραφέα στην γενέτειρά του, την κοσμοπολίτικη Τραπεζούντα.
Μέσα από τα μάτια του μικρού Δημήτρη βλέπουμε την καθημερινή ζωή στον Πόντο, τις σχέσεις των ανθρώπων στις γειτονιές, τις χαρές και τις λύπες, τα γλέντια, τους χορούς αλλά και τον πόνο την δύσκολη ώρα του ξεριζωμού από την γενέθλια γη… Η εγγονή του Δημήτρη Ψαθά, Λένα Νίτσου-Ψαθά μίλησε στη «ΜτΚ» για τον παππού της, τη «Γη του Πόντου» και το τεράστιο συγγραφικό και δημοσιογραφικό έργο που άφησε.
Η ίδια μεγάλωσε μέσα σε μία δημοσιογραφική οικογένεια. Κόρη των δημοσιογράφων Μαρίας Ψαθά και Κώστα Νίτσου. Μαζί με τη μητέρα της ίδρυσαν τον εκδοτικό οίκο «Εκδόσεις Μαρία Δ. Ψαθά» με σκοπό την έκδοση των Απάντων του Δημήτρη Ψαθά την διεύθυνση του οποίου έχει αναλάβει η Λένα τα τελευταία 12 χρόνια.
Τι θυμάστε από τον παππού σας;
Με τον παππού μου μεγαλώσαμε όλοι μαζί σαν οικογένεια μέσα στο ίδιο σπίτι. Ήταν ένας καταπληκτικός οικογενειάρχης, ένας πολύ τρυφερός πατέρας και παππούς, ένας έντιμος άνθρωπος. Υπήρξε μία πληθωρική προσωπικότητα, ένας δυναμικός και γοητευτικός άνθρωπος με αστείρευτο χιούμορ και αισιοδοξία. Ως δημοσιογράφος υπήρξε ο πρώτος που καθιέρωσε το πολιτικό χρονογράφημα όπου μέσα από την καθημερινή του στήλη «Εύθυμα και Σοβαρά» στην εφημερίδα «Τα Νέα» χτυπούσε την σαπίλα της πολιτικής.
Το καθημερινό του χρονογράφημα είχε όπως έλεγαν τόση δύναμη που μπορούσε να «κατεβάσει κυβερνήσεις». Όσο για το μότο του στην ζωή, αυτό ήταν το «χέρια παστρικά». Πίστευε πως έπρεπε να είσαι έντιμος για να μπορέσεις να ασκήσεις το λειτούργημα της δημοσιογραφίας… Στην καθημερινότητα του ήταν δραστήριος και πολυπράγμων, χωρίς ποτέ να τον κυριεύει το άγχος. Ξυπνούσε από τις 5 το πρωί και κλεινόταν στο γραφείο του στο σπίτι όπου έγραφε θέατρο.
Μετά έφευγε για να πάει στην εφημερίδα όπου έγραφε το καθημερινό του χρονογράφημα και μετά το μεσημέρι επέστρεφε στο σπίτι. Τότε όλη η οικογένεια καθόμασταν γύρω από το τραπέζι και τρώγαμε ακούγοντας τον να συζητά για τα θέματα της επικαιρότητας.
Μετά πολλές φορές εξέταζε εμένα και την αδερφή μου στα μαθήματα, ύστερα καθόταν στο γραφείο του όπου έγραφε κάποιο σίριαλ, τη «Μαντάμ Σουσού» ή τα δικαστηριακά «Η Θέμις έχει κέφια», «Η Θέμις έχει νεύρα» ή κάποιο βιβλίο… Κάθε χρόνο έκανε και μία μεγάλη επιτυχία στο θέατρο, κάθε μέρα αδιάλειπτα έγραφε χρονογράφημα στην εφημερίδα «Τα Νέα» και ακόμα ανταποκρίσεις στο εξωτερικό, περιοδείες με τους θιάσους σε ΗΠΑ, Καναδά, Κωνσταντινούπολη και τόσα πολλά άλλα…
Λεζάντα: Ο Δημήτρης Ψαθάς με τις εγγονές του.
Σας μιλούσε για τον Πόντο;
Ναι βέβαια. Ο τόπος όπου γεννήθηκε η Τραπεζούντα του Πόντου παρέμεινε η μεγάλη του αγάπη, αυτό που τον καθόρισε. Το δέσιμο με τις ρίζες του δεν κόπηκε ποτέ. Παρά του ότι έγινε πολύ γρήγορα διάσημος. Στα 25 είχε ήδη κάνει όνομα στη δημοσιογραφία και στη λογοτεχνία και στα 30 του είχε ήδη κάνει τη μεγάλη του επιτυχία «Μαντάμ Σουσού» στο θέατρο. Οι πιο στενοί του φίλοι παρέμειναν εκείνοι από τα παιδικά του χρόνια στον Πόντο όπως ο Χάρης Καλλιφατίδης που ερχόταν στο σπίτι μας τις Κυριακές ή τις γιορτές ως ο στενότερος και πιο έμπιστος φίλος του. Την γενέθλια γη ποτέ δεν την ξέχασε και φτασμένος πια συγγραφέας συνέγραψε το αυτοβιογραφικό-ιστορικό χρονικό του «Γη του Πόντου» 550 σελίδων.
Πώς προέκυψε η ιδέα να γίνει θεατρικό έργο η «Γη του Πόντου»;
Ήταν μία επιθυμία δική μου και της μητέρας μου πολλών χρόνων να μεταφερθεί η «Γη του Πόντου» στο θέατρο. Ο παππούς μου έγραψε το βιβλίο αυτό το 1966 στην ωριμότητά του σε μία προσπάθεια να κάνει γνωστή την ζωή της ιδιαίτερης πατρίδας του σε μία περίοδο που ο όλεθρος της Σμύρνης παρέμενε γνωστός αλλά όχι η ιστορία του Πόντου που παρέμενε άγνωστη στο πλατύ κοινό.
Φέτος που συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και 115 από την γέννηση του παππού μου Δημήτρη Ψαθά έφτασε η στιγμή και ο συγγραφέας Πάνος Αμαραντίδης, Ποντιακής καταγωγής και αυτός και θαυμαστής της πένας του Δημήτρη Ψαθά, μας πρότεινε να μεταφέρει την «Γη του Πόντου» στο θέατρο και εμείς του την εμπιστευτήκαμε. Ο θεατρικός παραγωγός Γιώργος Ισαάκ αποφάσισε να ανεβάσει το έργο στην Θεσσαλονίκη στο ανακαινισμένο θέατρο Ράδιο Σίτυ, χωρητικότητας 1.000 θέσεων.
Λεζάντα: Στιγμιότυπο από την παράσταση.
Ποια είναι η υπόθεση του έργου;
Η μυθιστορηματική ζωή του Δημήτρη Ψαθά ζωντανεύει στη σκηνή, στην γενέτειρά του, την κοσμοπολίτικη Τραπεζούντα, το μεγάλο αστικό και πολιτιστικό κέντρο του Πόντου όπου συμβίωνε αρμονικά ένα μωσαϊκό διαφορετικών πολιτισμών, Ελλήνων, Αρμένιων και Τούρκων.
Ο θεατής μεταφέρεται πίσω στο χρόνο στις αρχές του 1900 σε μία γιορτή στην Τραπεζούντα όπου ο νεαρός οινοπαραγωγός και έμπορος κρασιών από την Τένεδο Γιάννης Ψαθάς, πατέρας του Δημήτρη Ψαθά, γνωρίζει και ερωτεύεται την όμορφη Τραπεζούντια Μαρία Χαραλαμπίδου και παίρνει την απόφαση να την ζητήσει από τους γονείς της.
Το κοινό παρακολουθεί μέσα από τα μάτια του μικρού Δημήτρη και της οικογένειάς του την καθημερινή ζωή στον Πόντο, τις σχέσεις των ανθρώπων στις γειτονιές, τις χαρές και τις λύπες, τα γλέντια, τους χορούς αλλά και τον πόνο την δύσκολη ώρα του ξεριζωμού.
Μαζί με τον ήρωα μπαίνει στο «Οινοπνευματοπωλείον η Ωραία Τένεδος», το μαγαζί του πατέρα του, προσκυνά την Παναγία Σουμελά, κάθεται στα θρανία του «Φροντιστηρίου Τραπεζούντος», χαζεύει στους δρόμους τα χανουμάκια και τους σεβάσμιους Τούρκους να τραβούν τους ναργιλέδες τους και ζει από κοντά τα γεγονότα στα γραφεία της εφημερίδας «Η Εποχή» του δημοσιογράφου Νίκου Καπετανίδη όπου εκεί πιάνει την πρώτη του δουλειά.
Μέσα από το έργο ζωντανεύει μία ολόκληρη εποχή που σημαδεύτηκε από τα πιο συγκλονιστικά γεγονότα: αυτά της σφαγής των Αρμενίων, της θηριωδίας των Τούρκων απέναντι στον Ποντιακό πληθυσμό με τα θανατηφόρα τάγματα εργασίας αλλά και την ηρωική ένοπλη αντίσταση των Πόντιων αγωνιστών στα βουνά του Πόντου όπου δημιούργησαν αντάρτικο και κλεφτουριά αντίστοιχα με του 1821.
Ποιοι είναι οι συντελεστές της παράστασης;
Πρόκειται για μία πολύ μεγάλη παραγωγή. Θα ξεκινήσω από τα πολύ μεγάλα ταλέντα που εγώ προσωπικά θαυμάζω, τους αδερφούς Κωνσταντίνο και Ματθαίο Τσαχουρίδη που ντύνουν μουσικά την παράσταση και τραγουδούν 12 τραγούδια επί σκηνής συμμετέχοντας μερικές στιγμές και ενεργά στη δράση του έργου μαζί με τους 40 ηθοποιούς μας τους χορευτές και τους μουσικούς.
Την παράσταση έχει σκηνοθετήσει ο Γιάννης Κακλέας που σκηνοθέτησε και τη «Μαντάμ Σουσού» του Δ. Ψαθά με την Δήμητρα Παπαδοπούλου με τεράστια επιτυχία στο θέατρο «Παλλάς». Τα σκηνικά έχει φτιάξει ο Μανόλης Παντελιδάκης, τα κοστούμια ο Νίκος Χαρλαύτης, ενώ σε video συμμετέχει και ο πολύ καλός φίλος ηθοποιός Γρηγόρης Βαλτινός τον οποίο ευχαριστούμε θερμά.
Μέχρι πότε θα παίζεται το έργο στην Θεσσαλονίκη;
Το έργο θα παίζεται στη Θεσσαλονίκη έως τις 29 Ιανουαρίου ενώ επιθυμία μας είναι να παιχτεί και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας εφόσον το κοινό αγκαλιάσει το έργο με την ίδια θέρμη που αγκάλιασε και το βιβλίο.
Ο παππούς σας ήταν γνωστός ως θεατρικός συγγραφέας και χρονογράφος.
Πώς σχολίασαν οι κριτικοί και οι λόγιοι της εποχής όταν πρωτοκυκλοφόρησε ένα ιστορικό βιβλίο, τη «Γη του Πόντου»;
Ο μεγάλος λόγιος Γεώργιος Φτέρης στην κριτική του στην εφημερίδα «Το Βήμα», τον Μάρτιο 1967 είχε τονίσει πως «…το γράψιμο του Δημήτρη Ψαθά στην «Γη του Πόντου» δίνει την αίσθηση του άμεσου, του ζωντανού τόσο που να μένεις συχνά με την εντύπωση ότι συμμετέχεις στα ιστορούμενα γεγονότα, τους ανθρώπους θαρρείτε πως τους ακούτε με τα αυτιά σας να μιλάνε και τους τόπους πως τους βλέπετε με τα μάτια σας να περνούν…».
Ο Χρήστος Αγγελομάτης «Ο ΒΟΡΕΙΟΣ» στην εφημερίδα «Μακεδονία» στις 09/02/1967 είχε γράψει: «…Όταν αφήνει κανείς από τα χέρια την ‘Γη του Πόντου’ του Δημήτρη Ψαθά μένει για πολύ σκεπτικός και με τα μάτια βουρκωμένα. Χρονικό χαρακτηρίζει ο Δημήτρης Ψαθάς το έργο του ,είναι όμως μία πλήρης ιστορία γραμμένη κατά τρόπο θαυμαστό για τους αιώνες…».
Ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος προλογίζοντας το βιβλίο το 1993 έγραφε: «Το έργο αυτό αποτελεί τη Βίβλο του Ποντιακού Ελληνισμού. Ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού αξίζει την εθνική ευγνωμοσύνη».
Ο Χάρρυ Κλυνν σε ομιλία του κατά την παρουσίαση της Γης του Πόντου το 1998 τόνιζε: «Η Γη του Πόντου έχει μία μοναδικότητα. Δεν είναι βιβλίο γραμμένο από ιστορικό, η ιστορική του, όμως, αξία είναι μοναδική. Ιδιαίτερα σε μας τους Ποντίους λειτουργεί με έναν τρόπο καθαρτήριο. Μας εξαγνίζει. Μας δικαιώνει. Μας κάνει υπερήφανους. Όλα όσα τρυφερά και αβάσταχτα ανιστορούνται με γλαφυρότητα στο βιβλίο του Ψαθά είναι ένα κομμάτι και της δικής μου ζωής, αφού τα περισσότερα από αυτά τα άκουσα από το στόμα του πατέρα μου Νίκου Τριανταφυλλίδη, συμμαθητή του Δημήτρη Ψαθά στο «Φροντιστήριον Τραπεζούντος». Πρωτοδιάβασα το βιβλίο αυτό το 1974 και θέλω να πιστεύω ότι μεγαλύτερη προσφορά προς τον Ποντιακό Ελληνισμό δε θα μπορούσε να γίνει».
Το βιβλίο αυτό μάλιστα βραβεύτηκε εκείνη την εποχή;
Η «Γη του Πόντου» απέσπασε μόλις κυκλοφόρησε το 1967 το Πρώτο Βραβείο Λογοτεχνίας από την «Εστία Νέας Σμύρνης» στις 25/03/1967 συνοδευόμενο από χρηματικό έπαθλο 5.000 δραχμών το οποίο ο Δημήτρης Ψαθάς προσέφερε στον πρόεδρο του Ποντιακού Σωματείου «Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης» υφηγητή του Πανεπιστημίου Ιωάννη Συμεωνίδη για να διατεθούν για τις σπουδές των απόρων φοιτητών του «Συλλόγου Ποντίων Φοιτητών της Θεσσαλονίκης» όπως και έγινε. «Εγώ κρατώ για τον εαυτό μου μόνο την ηθική ανταμοιβή που μου είναι αρκετή» είχε πει στο τέλος της ομιλίας του παραλαμβάνοντας το βραβείο.
Τι σκέφτεστε να κάνετε για να γίνει περισσότερο γνωστό το έργο του Δημήτρη Ψαθά και να διαδοθεί και στις νεότερες γενιές;
Το επόμενο βήμα μας για την διάδοση του έργου του Δημήτρη Ψαθά είναι να κάνουμε εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα ξεκινώντας από την συμπρωτεύουσα που είναι και το κέντρο του Ποντιακού Ελληνισμού. Σκεφτόμαστε να κάνουμε μία παρουσίαση του βιβλίου «Γη του Πόντου» στη Θεσσαλονίκη που θα συνοδευτεί από μία μεγάλη έκθεση φωτογραφίας από την ζωή του Δημήτρη Ψαθά από το προσωπικό αρχείο μας αρχείο με τον ίδιο τον συγγραφέα να εικονίζεται στα παιδικά του χρόνια στην Τραπεζούντα παιδί αλλά και με την οικογένεια του καθώς και με τους παιδικούς του φίλους στον κήπο του σπιτιού του στην Τραπεζούντα, το ενδεικτικό του με άριστα από το «Φροντιστήριον Τραπεζούντας» μέχρι και φωτογραφίες με τον ίδιο στην Αθήνα φτασμένο πια θεατρικό συγγραφέα με τους μεγάλους πρωταγωνιστές των έργων του στις αναγνώσεις και στις πρεμιέρες, σπάνιο φωτογραφικό υλικό που καλό θα ήταν να γνωρίσει το κοινό της Θεσσαλονίκης.
Έχουμε πολύ καλούς φίλους στη Θεσσαλονίκη και λάτρεις του έργου του Δημήτρη Ψαθά όπως ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φωτιάδης, ο πρόεδρος του «Συλλόγου Δράσης Νίκος Καπετανίδης» Γιώργος Γιωργιάδης (μην ξεχνάμε πως ο Δημήτρης Ψαθάς πήρε το βάπτισμα του πυρός στην δημοσιογραφία στην Τραπεζούντα στην εφημερίδα «Η ΕΠΟΧΗ» στο πλευρό του πνευματικού του πατέρα και ήρωα δημοσιογράφου Νίκου Καπετανίδη), τον Γιώργο Λυσαρίδη, πρόεδρο της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, την αεικίνητη πρόεδρο του Συλλόγου «Μέριμνας Ποντίων Κυριών» Ανατολή Δημητριάδου καθώς και τις πολύ αγαπημένες Τραπεζούντιες φίλες μας κυρίες Άννα Θεοφυλάκτου και Ιφιγένεια Πανίδου που και οι τρεις αυτές κυρίες είχαν την καλοσύνη να προσφέρουν το φωτογραφικό υλικό από το αρχείο τους για να εμπλουτιστεί το video art της παράστασης της «Γης του Πόντου» με όλη τους την καρδιά.
Η ποντιακή ψυχή χτυπά δυνατά στη Βόρεια Ελλάδα και το έργο του Δημήτρη Ψαθά μας γυρνά πίσω στις ρίζες μας και μας ενώνει. Θέλω να κλείσω με τα δικά του λόγια από την πρώτη παρουσίαση της «Γης του Πόντου» στον Σύλλογο Ποντίων Αλεξανδρούπολης το 1966: «Είμαστε οι πανάρχαιοι Έλληνες που η φύτρα μας κρατά 25 αιώνες. Σάρκα και οστά της Ελλάδος ακούραστοι εργάτες και φορείς πολιτισμού. Εδώ στις ακραίες περιοχές της πατρίδος μας σας φέρνω τον χαιρετισμό των αδερφών μας της Αθήνας και την δική μου αγάπη… Ζήτω ο Πόντος…».
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 31.12.2022-01.01.2023