Μια εικαστική διαμάχη με αφετηρία μια… μπανάνα

Βιολέτα Φωτιάδη 

Στον απόηχο του έργου «Comedian» του Ιταλού εικαστικού Cattelan, της μπανάνας που στερεωνόταν σε ένα τοίχο με κολλητική ταινία και προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις στον παγκόσμιο επίπεδο, ο πιο διάσημος street artist του πλανήτη «ΒΑΝΚSY», κάνει ακόμα μία καλλιτεχνική παρέμβαση κοινωνικού χαρακτήρα με ένα χριστουγεννιάτικο γκράφιτι στη βιομηχανική πόλη του Μπέρμιγχαμ .

Το νέο έργο του Βρετανού καλλιτέχνη και ακτιβιστή, αγνώστου ταυτότητας, απεικονίζει μία κατά τα άλλα αρκετά συνηθισμένη σκηνή του Δυτικού πολιτισμού, όπου δύο τάρανδοι σέρνουν το χριστουγεννιάτικο έλκηθρο, σε μαύρο φόντο. Η ουσιαστική διαφορά της εικόνας που παρουσιάζει ο Banksy έναντι της κουλτούρας που έχτισε η Coca cola και συντηρεί με νύχια και με δόντια η παγκόσμια βιομηχανία της Δύσης, είναι ότι στη θέση του τροφαντού Άγιου Βασίλη, βρίσκεται ένας άστεγος ονόματι Ράιαν, και αντί για έλκηθρο οι τάρανδοι σέρνουν το παγκάκι που αποτελεί το «σπίτι» του Ράιαν. Με τις γενικές εκλογές του Ηνωμένου Βασιλείου να έχουν προκηρυχθεί για τις 12 Δεκεμβρίου, το «χριστουγεννιάτικο δώρο» του Banksy αποτελεί ένα ξεκάθαρο «σχόλιο» στην κοινωνική πολιτική της χώρας καθώς ο αριθμός των αστέγων στη Βρετανία έχει φτάσει σε επίπεδα-ρεκόρ. Φυσικά η επιλογή της τοποθεσίας δεν είναι τυχαία, καθώς το έργο του κοσμεί την οδό «Vyse Street», στη συνοικία με τα κοσμηματοπωλεία του Μπέρμιγχαμ. To δημιούργημά του ταξίδεψε και πέρα από τα βρετανικά σύνορα μέσω ενός βίντεο, το οποίο ανήρτησε ο ίδιος στον προσωπικό του λογαριασμό στο Instagram:

Συνοδευόμενο από την εξής λεζάντα:

“O Θεός να ευλογεί το Μπέρμιγχαμ.

Στα είκοσι λεπτά που κινηματογραφούσαμε τον Ράιαν στο παγκάκι του, οι περαστικοί του έδωσαν ένα ζεστό ρόφημα, δύο σοκολάτες και έναν αναπτήρα – χωρίς εκείνος να ζητήσει τίποτα.”

Και κάπου εδώ εγείρεται το αναπάντητο ερώτημα που έχει βασανίσει την παγκόσμια κοινότητα ανά τους αιώνες (ίσως και περισσότερο από το Σαιξπηρικό δίλλημα «Να ζει κανείς ή μη να ζει;»): «Τι είναι τέχνη;». Και προς Θεού, δεν θα αποπειραθούμε να το απαντήσουμε σε ένα άρθρο γνώμης, αλλά περισσότερο να θέσουμε κάποιους προβληματισμούς γύρω από το διχασμό των ημερών.

Ο κριτικός τέχνης των Νew York Times, Jason Farago, πήρε ήδη θέση στην καλλιτεχνική «μάχη» Catelan Vs Banksy, αποκαλώντας το έργο του street artist στο σύνολό του «δημαγωγικό χλευασμό» σε αντίθεση με το «Comedian» το οποίο και αποθέωσε, λέγοντας πως πρόκειται για «ένα γλυπτό που συνεχίζει τον μακρόχρονο δεσμό του Cattelan με την ιδέα της ανάρτησης (ή του κρεμάσματος), της αφαίρεσης και της αναστολής ως εργαλείου με το οποίο το προφανές γίνεται παράλογο ή γελοίο».

Ακριβώς λόγω της ρευστότητας του όρου «τέχνη», ο οποιοσδήποτε ορισμός ή προσέγγιση, μπορεί να είναι εξίσου αληθής ή ψευδής και πιθανότατα ανεπαρκής. Ακόμα και οι κριτικοί τέχνης είναι αυτό ακριβώς που υποδεικνύει η ιδιότητά τους, «κριτικοί». Λόγω σπουδών, εμπειρίας και πολυετούς ενασχόλησης με το αντικείμενο εκφέρουν τη δική τους προσωπική άποψη. Ωστόσο, παραμένει άποψη. Κυρίως γιατί εκτός της τεχνοτροπίας, κρίνεται η αισθητική αλλά και το νόημα που θέλει (ή δε θέλει) να περάσει ο δημιουργός. Αν η καλλιτεχνική αξία κάθε απόπειρας παραγωγής τέχνης κρίνεται με την αντοχή της στο χρόνο, τη χρονική περίοδο που έλαβε χώρα, την σημασία του ίδιου του έργου, τον αντίκτυπο που έχει στον κόσμο, τον αν ερμηνεύεται από διάφορες οπτικές και ένα σωρό άλλα φίλτρα, ποιος μπορεί να υποστηρίξει με σθένος ότι μία μπανάνα κολλημένη στον τοίχο αξίζει ή δεν αξίζει τα λεφτά της;

Ακόμη και ο Farago αξιολογεί το “Comedian” εντάσσοντάς το στο ευρύτερο έργο του Ιταλού εικαστικού. Αν το ίδιο γλυπτό είχε δημιουργηθεί από έναν άσημο και αφανή γλύπτη, με το ίδιο υπόβαθρο σκέψης με αυτό του Cattelan περί εφήμερου, θα είχε την ίδια αξία; Στον αντίποδα, το αισθητικό ρεύμα του Banksy είναι εύπεπτο και «λαϊκίστικο» ή παρεμβατικό που ενοχλεί όσους πρέπει να ενοχληθούν; Ο Banksy είναι ένας καλλιτέχνης ορόσημο του καιρού του ή μία persona που υπό το καθεστώς της ανωνυμίας και του επαναστατικού προφίλ εμπορευματοποιεί την τέχνη ασκώντας δήθεν κοινωνική κριτική; Και τελικά γιατί έχουμε φτάσει σε σημείο να συγκρίνουμε μία μπανάνα με δύο ταράνδους όταν διαφέρει τόσο η σημασιολογία όσο και η τεχνική αλλά και το είδος αυτών των δύο έργων τέχνης;

Το πεδίο «τέχνη» ήταν, είναι και θα είναι απροσδιόριστο. Οι διαμάχες τέτοιου τύπου ούτε θάβουν ούτε προωθούν ονόματα όπως Cattelan ή Banksy, αντίθετα ενθαρρύνουν τον δογματισμό και τον αφορισμό σε έναν τομέα που πρεσβεύει το ακριβώς αντίθετο. Άλλωστε, το να μετατρέπεται ο καλλιτεχνικός χώρος σε ταινία Γουέστερν, με τον Banksy να βρίσκεται αντικριστά του Cattelan και την ατάκα «αυτή η πόλη δε μας χωράει και τους δυο» να ολοκληρώνει το σκηνικό, είναι τουλάχιστον κοντόφθαλμο και μικροπρεπές.