Ο επίκουρος καθηγητής Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ αναλύει στη «ΜτΚ» τις κινήσεις και τις επιδιώξεις της Άγκυρας, που όπως τονίζει «προετοιμάζεται για την ισχυροποίηση των θέσεων και διεκδικήσεων στη νοτιοανατολική Μεσόγειο». Στο ερώτημα αν η ένταση που έχει δημιουργεί θα έχει διάρκεια, ο ίδιος δείχνει προς τις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου και το παράθυρο που βλέπει η Άγκυρα για να υλοποιήσει τους στόχου της. Για τον ρόλο της ΕΕ, τονίζει πως κινείται με «βραδείς γραφειοκρατικούς ρυθμούς», χαρακτηρίζοντας «προσωρινή» την παρέμβαση Μέρκελ και «απασχολημένο με τις δικές τους εκλογές» τον Αμερικανό πρόεδρο. Ο ίδιος, μιλάει για τα διπλωματικά κανάλια που πρέπει να αναπτύξει η χώρα μας, και δεν αποκλείει τον κίνδυνο στρατιωτικής εμπλοκής στην περιοχή του Αιγαίου, είτε από λάθος, είτε ως κορύφωση της αντιπαράθεσης, ενδεχόμενα που όπως λέει είναι πιθανά «όπου υπάρχει συγκέντρωση αντιπαρατιθέμενων στρατιωτικών δυνάμεων».
Πως αποτιμάτε τις κινήσεις της τουρκικής πλευράς; Πριν από λίγους μήνες δηλώσατε πως «ξεκάθαρα θα κλιμακώσει την ένταση η Τουρκία». Πιστεύετε ότι ήρθε η ώρα γι’ αυτή την κλιμάκωση και γιατί τώρα;
Η Τουρκία είναι μεθοδική και προσεκτική στις κινήσεις της, ακόμα κι όταν αυτές φαίνονται αιφνιδιαστικές και προκαλούν αναταράξεις. Στην πραγματικότητα, η Άγκυρα προαναγγέλλει κάθε ενέργειά της, διότι: α) μετρά τις αντιδράσεις και την ετοιμότητα των ενδιαφερόμενων πλευρών, β) επιδιώκει να προσδώσει τη μέγιστη δυνατή δημοσιότητα στα επιχειρήματά της και στην ερμηνεία που δίνει στους κανόνες του διεθνούς δικαίου μέσα από την αποτελεσματική άσκηση δημόσιας διπλωματίας, γ) δημιουργεί ένα άλλοθι πολιτικής νομιμοποίησης, εφόσον έχει ενημερώσει ή προϊδεάσει για τις ενέργειές της, προκειμένου στη συνέχεια να εκμεταλλευθεί τα τετελεσμένα που συνήθως δημιουργεί, δ) αντιγράφει τον τρόπο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γεγονός που ενισχύει την προβολή της ισχύος της και το συλλογικό νέο-οθωμανικό φαντασιακό που σφυρηλατεί στο εσωτερικό της. Έτσι λοιπόν, η πρόσφατη έκδοση τουρκικής NAVTEX που δεσμεύει θαλάσσια περιοχή, η οποία καλύπτει ελληνική και κυπριακή υφαλοκρηπίδα, δεν συνιστά απροσδόκητη ενέργεια, στον βαθμό που πρόκειται για περιοχή για την οποία η Άγκυρα έχει εκδώσει άδεια για τη διεξαγωγή ερευνών από την Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου ήδη από το 2012. Ωστόσο, πρόκειται για σαφή κλιμάκωση των τουρκικών ενεργειών, καθώς οποιαδήποτε προκλητική κίνηση στον θαλάσσιο χώρο μεταξύ Ρόδου και Κύπρου, αναπόφευκτα επικεντρώνεται στο σύμπλεγμα της Μεγίστης, το οποίο σύμφωνα με τις τουρκικές θέσεις αποκόπτει την προβολή της τουρκικής υφαλοκρηπίδας προς την Αίγυπτο και συνεπώς ενοχλεί. Επιπλέον, η έκδοση NAVTEX και η επιχείρηση περικύκλωσης του Καστελλόριζου και των παρακείμενων νησιών, νησίδων και βράχων με τουρκικές ναυτικές μονάδες επιφανείας θα χρησιμοποιηθεί: α) επικοινωνιακά για να προβληθεί η άποψη πως το νησιωτικό σύμπλεγμα είναι απομονωμένο, μακριά από την ελληνική νησιωτική συστάδα του Αιγαίου και χωρίς επήρεια αναφορικά με την ανάπτυξη θαλάσσιων ζωνών δικαιοδοσίας, όπως η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ, και β) ως ένα ενδεχόμενο για τη δημιουργία ευνοϊκών τετελεσμένων για την Τουρκία, με την ευκαιρία ενός θερμού επεισοδίου ή μιας περισσότερο σοβαρής κρίσης.
Σε κάθε περίπτωση, το καθεστώς Ερντογάν συνδυάζει την επιστροφή στην εποχή της κατάκτησης και του χαλιφάτου με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί στην επέτειο εορτασμού της ίδρυσης της Τουρκικής Δημοκρατίας, και προετοιμάζεται για την ισχυροποίηση των θέσεων και των διεκδικήσεών του στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα επιλέξει να αυξήσει την ένταση με υβριδικούς και συμβατικούς τρόπους, διότι η υλοποίηση της αναθεωρητικής ατζέντας του δεν είναι εφικτή σε συνθήκες σταθερότητας και προβλεψιμότητας. Συνεπώς, με ορίζοντα τις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου, το καθεστώς της Άγκυρας βλέπει ένα παράθυρο ευκαιρίας να υλοποιήσει τους στόχους που έχει αναδείξει και προβάλλει εδώ και αρκετά χρόνια, και αναμένεται πως θα ενεργήσει με σπουδή και ανυπομονησία, αδιαφορώντας για τη διεθνή νομιμότητα και τις διπλωματικές αντιδράσεις.
Τι ρόλο μπορούν να παίξουν οι ΗΠΑ και η ΕΕ σε αυτή την ένταση; Όπως είδαμε υπάρχει επιθυμία για αποκλιμάκωση της έντασης, μετά και την παρέμβαση της Γερμανίδας καγκελαρίου.
Η αποκλιμάκωση της έντασης που προκλήθηκε από την τουρκική NAVTEX και την έξοδο του τουρκικού στολίσκου αποτελεί μία προσωρινή κατάσταση που επιτρέπει στο καθεστώς της Άγκυρας να επικεντρωθεί στην ανάδειξη της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, ώστε να αποκομίσει πολιτικά κέρδη στο εσωτερικό πολιτικό ακροατήριο, κυρίως όμως, να προβάλει εμφατικά τις ηγετικές φιλοδοξίες της Τουρκίας στον χώρο του σουνιτικού Ισλάμ από τα Βαλκάνια ως την Κίνα και την Αφρική, αμφισβητώντας έτσι την πρωτοκαθεδρία της Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου. Η δε φερόμενη παρέμβαση της Γερμανίδας Καγκελαρίου προσφέρει μόνο προσωρινά αποτελέσματα, καθώς η Τουρκία δεν πρόκειται να αναστείλει τα αναθεωρητικά σχέδιά της, στα οποία έχει επενδύσει πολιτικό λόγο και χρήμα σε βάθος χρόνου. Αντίθετα, η ΕΕ κινείται με βραδείς γραφειοκρατικούς ρυθμούς προκειμένου να καταγράψει και να συνθέσει τις θέσεις των κρατών-μελών της αναφορικά με την κλιμάκωση των τουρκικών προκλητικών ενεργειών. Ενδεικτικό της βραδύτητας του θεσμικού μηχανισμού τη ΕΕ, είναι το γεγονός της μετάθεσης για τον Σεπτέμβριο της συζήτησης για την επιβολή κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας. Μόνο η Γαλλία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αποφασιστικός παράγοντας ανάσχεσης της τουρκικής επιρροής στη Μεσόγειο, σε περίπτωση που είναι διατεθειμένη να εμπλακεί σε χρήση στρατιωτικής βίας.
Από την άλλη πλευρά, οι ένοικοι στον Λευκό Οίκο και στο Κρεμλίνο αδιαφορούν για τις προκλήσεις και την ένταση που καλλιεργεί η Τουρκία, στον βαθμό που η Άγκυρα δεν θίγει τα δικά τους συμφέροντα. Ο μεν Αμερικανός πρόεδρος ασχολείται με την προεκλογική εκστρατεία του και φαίνεται να τον βολεύει η προσωπική σχέση που έχει αναπτύξει με τον Ερντογάν. Εννοείται, πως σε περίπτωση ελληνοτουρκικής κρίσης, θα ήταν διατεθειμένος να αναλάβει αυτάρεσκα και να κεφαλαιοποιήσει για προεκλογικούς λόγους τον ρόλο του επιδιαιτητή προκειμένου να παγώσει μια σύγκρουση με στρατιωτικά μέσα, αδιαφορώντας φυσικά για τα όποια τετελεσμένα θα είχαν δημιουργηθεί. Ο δε Ρώσος πρόεδρος ενδιαφέρεται και επιχαίρει για όλες εκείνες τις καταστάσεις αστάθειας που μπορούν να κλονίσουν το ΝΑΤΟ και να μειώσουν την αμερικανική επιρροή στην Ανατολική Μεσόγειο, και φυσικά ο Τούρκος πρόεδρος μοιάζει να είναι ο ιδανικός πολιτικός τυχοδιώκτης που εξυπηρετεί με το αζημίωτο τα ρωσικά συμφέροντα.
Τα τελευταία 24ωρα διαβάζουμε τα σενάρια αντίδρασης της Ελλάδας σε μία πιθανή στρατιωτική εμπλοκή. Πόσο κοντά ή μακριά βρισκόμαστε από μια τέτοια εμπλοκή;
Όπου υπάρχει συγκέντρωση αντιπαρατιθέμενων στρατιωτικών δυνάμεων, υπάρχει και ο κίνδυνος της στρατιωτικής εμπλοκής, είτε από λάθος είτε γιατί η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης δεν επιτρέπει άλλη έκβαση εκτός από την εμπλοκή. Στη δεύτερη περίπτωση, το παράδειγμα προς αποφυγή είναι η Κρίση των Ιμίων, και γι’ αυτό τον λόγο η Αθήνα πρέπει να πείσει τη διεθνή κοινότητα, και φυσικά την Τουρκία, ότι αυτή τη φορά θα πράξει ό,τι είναι απαραίτητο για να αποτρέψει την παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων και της κυριαρχίας. Η αντίδραση στην ελληνοτουρκική μεθόριο τον χειμώνα καταγράφεται ως ένα τέτοιο θετικό προηγούμενο.
Παράλληλα, τα διπλωματικά κανάλια επικοινωνίας πρέπει να είναι ανοιχτά προς όλους, και να εκπέμπουμε αξιόπιστα μηνύματα αποφασιστικότητας που απορρίπτουν την πολιτική των ίσων αποστάσεων από τους τρίτους ενδιαφερόμενους. Για παράδειγμα, η δήλωση του αμερικανικού ΥΠΕΞ για «αμφισβητούμενα ύδατα» είναι απροσδόκητη και ενοχλητική, διότι η τήρηση ίσων αποστάσεων απέναντι σε αυτή την πλευρά που είναι αναθεωρητική και προκαλεί και εκείνη που σέβεται τη διεθνή νομιμότητα και συμβάλλει στην περιφερειακή ειρήνη, ασφάλεια και σταθερότητα, προδικάζει το ενδεχόμενο τετελεσμένων που ευνοούν και ενθαρρύνουν τον πρώτο, δηλαδή τον επίμονο ταραξία.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 26 Ιουλίου 2020