Η διοχέτευση ψευδών ειδήσεων (fake news), η διασπορά παραπλανητικών μηνυμάτων με κύριο όπλο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και η εργαλειοποιήση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, δεν αποτελούν μια καινούργια τακτική, αλλά στη σημερινή εποχή λαμβάνουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις, σε μια διαδικασία που σύμφωνα με τους ειδικούς αναλυτές που μιλάνε στη "ΜτΚ", αποτελούν την πεμπτουσία της υβριδικής απειλής, που αποσκοπεί στη συσκότιση των εξελίξεων, τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης και την αδυναμία λήψης ορθολογικής απόφασης από τον αποδέκτη.
Τουρκική προπαγάνδα
Το μεταναστευτικό ζήτημα και οι μαζικές μετακινήσεις χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών στα ελληνοτουρκικά σύνορα, αποτέλεσαν εργαλείο στα χέρια της Τουρκίας, με μια σειρά ψευδών ειδήσεων να δυναμιτίζουν το κλίμα. Τις ημέρες που πέρασαν, ψευδείς ειδήσεις έκαναν τον γύρο του κόσμου, με την Ελλάδα να μπαίνει στο στόχαστρο Τουρκικής επίθεσης από τον ίδιο τον Τούρκο πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και τις ελληνικές κυβερνητικές πηγές επίσημα να κάνουν λόγο για fake news, θέλοντας να αποκαταστήσουν την αλήθεια αλλά και να προλάβουν την αναπαραγωγή της είδησης που ήδη είχε κατακλύσει τον διαδικτυακό κόσμο. "Σήμερα οι Έλληνες στρατιώτες σκότωσαν δυο πρόσφυγες. Υπάρχει ακόμη ένας βαριά τραυματίας", δήλωνε ο Τούρκος πρόεδρος, για να διαψευστεί άμεσα από τον εκπρόσωπο της Ελληνικής κυβέρνησης Στέλιο Πέτσα, που μέσω του λογαριασμού του στο Twitter τόνισε πως πρόκειται για σκόπιμη παραπληροφόρηση και fake news, αναφέροντας χαρακτηριστικά πως "δεν υπήρξαν πυρά από τις ελληνικές αστυνομικές δυνάμεις ενάντια σε άτομα που επιχειρούν να εισέλθουν παράνομα στην Ελλάδα".
Οι ευθύνες των ΜΜΕ
"Η επικοινωνία έχει αξιοποιηθεί από την Τουρκική πολιτική ηγεσία για την επίτευξη των στόχων της. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που βλέπουμε να συμβαίνει κάτι τέτοιο, να υπενθυμίσω το βίντεο που είχε κυκλοφορήσει μετά την κρίση των Ιμίων το οποίο υποτίθεται ότι έδειχνε τους Τούρκους στρατιώτες των ειδικών δυνάμεων κατά την επιχείρηση της κατάληψης των Ιμίων. Όπως αποδείχθηκε ήταν βίντεο από άσκηση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων το οποίο χρησιμοποιήθηκε για προπαγανδιστικούς σκοπούς. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και τώρα μέσω της διασποράς φημών (ανοιχτά σύνορα, νεκροί κλπ) προπαγανδιστικού περιεχομένου. Είναι σημαντικές οι ευθύνες των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης να αναδείξουν τις περιπτώσεις αυτές προκειμένου να ενημερωθεί η ελληνική και διεθνής κοινή γνώμη" δηλώνει ο Νίκος Παναγιώτου, επίκουρος καθηγητής του τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ.
Παραπληροφόρηση και διαχείριση κρίσεων
Η ψευδής και παραπλανητική είδηση μέσω τηλεφωνικών μηνυμάτων από άγνωστο αποστολέα αλλά και από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πυροδότησαν άμεσα τη μαζική φυγή χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η δύναμη της λανθασμένης πληροφορίας έδωσε μεγαλύτερη ταχύτητα στην αντίδραση τους που γεννήθηκε από τις δηλώσεις του Τούρκου Προέδρου πως τα σύνορα της χώρας είναι ανοιχτά και πως μπορούν να συνεχίσουν το ταξίδι τους με προορισμό την Ευρώπη.
Όπως εξηγεί η Φωτεινή Μπέλλου, επίκουρη καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, η δύναμη της ψευδούς είδησης είναι κρυμμένη στο μικρό χρονικό διάστημα που χρειάζεται για να δημιουργήσει μεγάλο αντίκτυπο.
"Η παραπληροφόρηση στη διαχείριση κρίσεων δεν είναι κάτι καινούργιο, είναι παλιό και γνωστό, στις ιστορίες και στους πολέμους που γινόταν. Όπως εμείς λέμε στα αμφιθέατρα, το 'πρώτο θύμα του πολέμου είναι η αλήθεια'. Όταν όμως μιλάμε για μέσα κοινωνικής δικτύωσης που δίνουν σε πραγματικό χρόνο μια πληροφορία, με άμεση ανταπόκριση από τους δέκτες, τότε το "εργαλείο" της παραπληροφόρησης είναι ακόμα πιο σημαντικό, ενώ καθιστά πιο δύσκολη τη διαδικασία αναγνώρισης της κατασκευασμένης είδησης. Άρα, ένα ψευδές μήνυμα, μια ψευδής εικόνα, γίνεται σημαντικό μέσο επειδή επιπλέον μας ενδιαφέρει μια άμεση αντίδραση. Αυτός που δέχεται το μήνυμα δεν θα ελέγξει αν είναι σωστό ή όχι, γιατί τον παρακινεί άμεσα να κάνει κάτι, όπως για παράδειγμα στο μεταναστευτικό. Η αντίδραση, η ανταπόκριση από τον δέκτη, σε πάρα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, είναι ίσως η πιο μεγάλη δύναμη των fake news που δημιουργούνται και αναπαράγονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μπορούν σε μικρό χρονικό διάστημα να δημιουργήσουν εξαιρετικά μεγάλο αντίκτυπο" τονίζει η κ. Μπέλλου.
Συσκότιση στις εξελίξεις
Τα fake news αποτελούν κομμάτι των υβριδικών επιθέσεων, όπως λέει ο κ. Παναγιώτου, που είναι ένας από τους δημιουργούς του Κέντρου Έρευνας και Καινοτομίας Νοτιανατολικής Ευρώπης για την Ψηφιακή Επικοινωνία, που θέτει στο επίκεντρο σημερινές προκλήσεις της δημοσιογραφίας, ανάμεσα τους και τα fake news. Ένας από τους στόχους της διασποράς τους είναι σύμφωνα με τον ίδιο, η συσκότιση των εξελίξεων. Όπως εξηγεί "οι ψευδείς ειδήσεις είναι ουσιαστικό μέρος καταστάσεων όπως αυτές που βιώνουμε, των υβριδικών επιθέσεων. Η τακτική αυτή αποσκοπεί να πλήξει το ηθικό του αντιπάλου, μέσω της παραπληροφόρησης, να συσκοτιστούν οι εξελίξεις, και ειδικά στις μέρες μας να πολλαπλασιάσει τoν αντίκτυπο τους με το να διαδοθούν από τους πολίτες".
"Στην πραγματικότητα μιλάμε για την πεμπτουσία μιας υβριδικής απειλής που είναι το μπλοκάρισμα, η αδυναμία ορθολογικής απόφασης από τους λήπτες. Γιατί υπάρχει ένας αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης. Η παραπληροφόρηση χρησιμοποιείται σαν εργαλείο, σαν "όπλο" το οποίο δεν ακυρώνει κανέναν σύνορο, καμία ιδέα, μόνο την αποπροσανατολίζει και παρεμποδίζει τη διαδικασία αποφάσεων, δηλαδή ορθολογικής λήψης. Όταν μια ψευδής είδηση ακολουθεί την επόμενη, δημιουργείται ένα ψευδές οικοδόμημα που το 'αγοράζουν', την ίδια ώρα που η κοινή γνώμη δεν έχει την τεχνική και επιστημονική γνώση να την αποκρούσει και περιμένει την απόχρωση, την άποψη, το συμπέρασμα που έρχεται έτοιμο με ένα ψευδές μήνυμα, γεγονός απλό και ταυτόχρονα καταστροφικό" επισημαίνει η κ. Μπέλλου.
*Από την έντυπη έκδοση της "ΜτΚ" στις 8 Μαρτίου 2020