Η ανεκπλήρωτη επιθυμία της πιο αινιγματικής ηρωίδας της παγκόσμιας δραματουργίας να αυτοπροσδιοριστεί μέσα σε μια πατριαρχική κοινωνία. Αυτή θα μπορούσε να είναι μια επιτομή του γνωστού έργου του Ίψεν «Έντα Γκάμπλερ», ενός αριστουργήματος της παγκόσμιας δραματουργίας.
Τώρα ανεβαίνει σε παραγωγή Θεάτρου Τ στον ομώνυμο χώρο σε απόδοση και σκηνοθεσία Γλυκερίας Καλαϊτζή, που το χαρακτηρίζει «έργο πρόκληση» με την έννοια ότι εδώ και πάνω από έναν αιώνα προσπαθούμε να καταλάβουμε την κεντρική ηρωίδα, να ερμηνεύσουμε τα κίνητρά της και να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά της. «Είναι άραγε μια κακομαθημένη αστή, που για να διασκεδάσει την πλήξη της καταστρέφει τους ανθρώπους γύρω της; Ή μια καταθλιπτική και αυτοκτονική γυναίκα που αδυνατεί να αντιληφθεί τις συνέπειες των πράξεών της; Μήπως πρόκειται για μια ανώριμη γυναίκα, που αρνείται να ενηλικιωθεί; Ή μήπως τίποτα από όλα αυτά; Και γιατί αυτοκτονεί στο τέλος; Τι την ωθεί σε μια τόσο ακραία πράξη; Ως συνεπής ρεαλιστής συγγραφέας ο Ίψεν, δεν επιτρέπει στην ηρωίδα του να μας δώσει εξηγήσεις. Η Έντα μιλάει λίγο στο έργο. Δεν μας εκφράζει τις απόψεις της ούτε διατυπώνει κάποιο μανιφέστο. Παρατηρεί κυρίως και αντιδρά. Και αυτό είναι που την κάνει τόσο αινιγματική και συνάμα τόσο ενδιαφέρουσα», λέει στο makthes.gr η γνωστή σκηνοθέτης. .
Κατά τη γνώμη της κάθε απόπειρα ανεβάσματος της «Έντα Γκάμπλερ» οφείλει να προσπαθήσει τουλάχιστον να δώσει κάποιες πειστικές απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. «Προσωπικά, και επειδή το συγκεκριμένο έργο με απασχολεί πάρα πολλά χρόνια, υπήρχαν μερικά κομβικά σημεία σε αυτό, για τα οποία καμιά ψυχολογική ερμηνεία δεν μου φαινόταν πειστική. Για παράδειγμα δεν μπορούσα με τίποτα να δεχτώ ότι ο Ίψεν, που πρώτος ανέδειξε τη μειονεκτική θέση της γυναίκας, τόσο μέσα στο γάμο όσο και στην κοινωνία, έγραψε ένα έργο για έναν τόσο αρνητικό χαρακτήρα. Για μια χειριστική γυναίκα, που ωθεί στην αυτοκτονία τον μόνο άνθρωπο με τον οποίο ήρθε ψυχικά πολύ κοντά στο παρελθόν. Από τη μια οι αντιστάσεις μου και από την άλλη η δική μας επικαιρότητα, με όλες αυτές τις γυναικοκτονίες και τις κακοποιήσεις, με έκαναν να ξαναδώ το κείμενο από τη σκοπιά του γυναικείου αυτοπροσδιορισμού», τονίζει η Γλυκερία Καλαϊτζή.
Με «κοινωνικώς ορθά κριτήρια»
Πόσο ελεύθερη είναι τελικά ακόμα και σήμερα η γυναίκα και κατά πόσο της επιτρέπεται να ζήσει σύμφωνα με τις επιθυμίες και τα πιστεύω της; Πόσο, μ’ άλλα λόγια, η οικογένεια αλλά και οι παραδοσιακές αντιλήψεις για το ρόλο της γυναίκας της στερούν δικαιώματα, τα οποία είναι αυτονόητα για τους άντρες. «Η Έντα Γκάμπλερ για μένα είναι μια χειραφετημένη γυναίκα που παλεύει για τον αυτοπροσδιορισμό της. Περιορισμένη πολύ στο παρελθόν από έναν αυστηρό πατέρα, μετά το θάνατό του, όπως η ίδια λέει, και βγήκε και χόρεψε και φλέρταρε. Αλλά επειδή ο «χρόνος είναι κακός με τις γυναίκες», αποφάσισε κάποια στιγμή να παντρευτεί, επιλέγοντας η ίδια τον σύζυγό της. Μπορεί να μην ήταν ο έρωτας που καθόριζε την επιλογή της, αλλά τα κριτήριά της ήταν αυτό που θα λέγαμε ‘κοινωνικώς ορθά’. Παντρεύτηκε έναν νέο άντρα, με καλές επαγγελματικές προοπτικές, που μπορούσε να της εξασφαλίσει μια άνετη ζωή. Πίστευε ότι θα μπορούσε να έχει τον έλεγχο του εαυτού της, για να αντιληφθεί σταδιακά ότι οι άλλοι αρχίζουν να την ελέγχουν και να την ορίζουν. Ουσιαστικά η Έντα τελικά παλεύει για το αδύνατο. Κι όταν το συνειδητοποιεί, αυτοκτονεί», επισημαίνει η σκηνοθέτης.
Η Έντα Γκάμπλερ είναι μια γυναίκα που τολμά στα 1890 να ψελλίσει ότι δεν επιθυμεί να κάνει παιδί κι ότι «δεν είναι όλες οι γυναίκες κατάλληλες για αυτόν το ρόλο», όπως λέει. «Διεκδικεί το δικαίωμα να αποφασίζει η ίδια για τον εαυτό της. Και βιώνει μέσα στο έργο συνθήκες που ισχύουν δυστυχώς ακόμα και σήμερα. Είναι μια γυναίκα εξαρτημένη οικονομικά από τον σύζυγό της, κάτι που καθορίζει αναγκαστικά και την κοινωνική της ταυτότητα. Είναι η σύζυγος του συζύγου. Αλλά και μέσα στο σπίτι, μετά το γάμο, άλλοι αποφασίζουν για αυτήν. Αναγκάζεται ακόμα και να ανακοινώσει το γεγονός της εγκυμοσύνης της σε χρόνο που δεν επέλεξε καν η ίδια. Θα έλεγα ότι σήμερα η Έντα Γκάμπλερ είναι πιο σύγχρονη από ό,τι στην εποχή της. Στην εποχή της, γυναίκες που διεκδικούσαν το δικαίωμα στην ελευθερία και τον αυτοπροσδιορισμό ήταν ή εξαίρεση. Σήμερα είναι ο κανόνας», υπογραμμίζει η κ. Καλαϊτζή.
«Οι γυναίκες ποσοτικά μειονεκτούν»
Η ίδια μιλά και για το αν έχει πέσει στην αντίληψή της το θέμα του φύλου στην αντιμετώπιση των γυναικών σκηνοθετών. «Στο βαθμό που ο σκηνοθέτης είναι αυτός που αποφασίζει για όλα σε μια παράσταση, η ίδια η θέση του προσδίδει ένα κύρος και κάποια εξουσία απέναντι στο θίασο. Είναι, μ’ άλλα λόγια πολύ σπάνιο να αντιμετωπίσει ανάρμοστες ή άμεσα σεξιστικές συμπεριφορές φανερά. Ωστόσο, το βλέπει κανείς και στις αναθέσεις που γίνονται από τα φεστιβάλ ή τις κρατικές σκηνές ότι οι γυναίκες ποσοτικά μειονεκτούν. Υπάρχει ακόμα μια ανομολόγητη, αν και ορατή, έλλειψη εμπιστοσύνης, που δεν αφορά την ικανότητα ή το ταλέντο, αλλά οφείλεται καθαρά στο φύλο», παραδέχεται.
Τέλος, μιλά για το Θέατρο Τ, που έχει κατορθώσει να καθιερωθεί στη συνείδηση του κοινού. «Το Θέατρο Τ δημιουργήθηκε από μια δική μας προσωπική ανάγκη να στεγάσουμε κάπου τα θεατρικά μας όνειρα. Τα τελευταία χρόνια δίνει στέγη και σε πολλούς νέους καλλιτέχνες της πόλης, σε μια προσπάθεια να στηρίξουμε όσο μπορούμε το ελεύθερο θέατρο της Θεσσαλονίκης. Αναμφίβολα, χαιρόμαστε πολύ για την επιτυχία του, αλλά προσωπικά, εύχομαι και οι άλλοι θεατρικοί χώροι (πολύ λίγοι δυστυχώς) να εμπιστευθούν περισσότερο την τοπική παραγωγή», ολοκληρώνει η Γλυκερία Καλαϊτζή.