Στον «οδικό χάρτη» που ακολουθείται στον Τύμβο Καστά στην Μεσολακκιά της Αμφίπολης, προκειμένου το μνημείο να αναστηλωθεί και να καταστεί επισκέψιμο στις αρχές του 2022, αναφέρεται στην αποκλειστική της συνέντευξη στην «ΜτΚ» η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη. Η επιστροφή της στην ηγεσία του Υπουργείου σήμανε την επανέναρξη των εργασιών στο μοναδικό αυτό μακεδονικό μνημείο που έκανε πολλούς σε Ελλάδα και εξωτερικό να παραμιλούν, εξαιτίας του αρχαιολογικού του ενδιαφέροντος, αλλά και των ευρημάτων που εντοπίστηκαν σε αυτό. «Αποδείχτηκε περίτρανα ότι δεν τους ενδιέφερε το Μνημείο» σχολιάζει η κ. Μενδώνη μιλώντας για τα πέντε χρόνια «αδράνειας και απραξίας της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ» όπως λέει χαρακτηριστικά και σημειώνει πως ο μόνος που ενδιαφέρθηκε για το μνημείο το εν λόγω διάστημα ήταν ο Περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας, Απόστολος Τζιτζικώστας. Σύμφωνα με τα χρονοδιαγράμματα, στις 14 Ιουλίου το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο αναμένεται να γνωμοδοτήσει επί των στατικών και γεωτεχνικών μελετών, με σκοπό το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου να εγκατασταθεί στον Τύμβο ο ανάδοχος, που θα αναλάβει να φέρει εις πέρας τις εργασίες αποκατάστασης της αρχικής γεωμετρίας του Τύμβου. Επισημαίνει ότι στην αποκατάσταση αυτή θα εφαρμοστεί μια πρωτότυπη μέθοδος, ενώ εκφράζει ξεκάθαρα την θέση πως οι έρευνες στην ευρύτερη περιοχή της Αμφίπολης θα συνεχιστούν. «Το συγκεκριμένο μοναδικό μνημείο εκτός από εξαιρετικά σημαντικό αρχαιολογικό και πολιτιστικό πόρο είναι σημαντικός αναπτυξιακός πόρος για την περιοχή», υποστηρίζει η κ. Μενδώνη μιλώντας για τις αναπτυξιακές προοπτικές της περιοχής.
Σε τι κατάσταση βρήκατε την Αμφίπολη με την επιστροφή σας στον Τύμβο πέντε χρόνια μετά;
Την βρήκα σε μια κατάσταση αδράνειας έως απραξίας. Ήταν φανερό πως τα πέντε χρόνια που μεσολάβησαν (Ιανουάριος 2015- Ιούλιος 2019) η Αμφίπολη δεν ενδιέφερε κανέναν, πέρα από τους δυο τρεις επιστήμονες που είναι αφοσιωμένοι στην μελέτη, την ανάδειξη του μνημείου και την εξέλιξη του έργου. Ήταν φανερό πως επρόκειτο για πολιτική επιλογή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ να μην προχωρήσει το έργο στην Αμφίπολη. Βρήκαμε το μνημείο στην κατάσταση που θα έπρεπε να ήταν την άνοιξη του 2015.
Τι είχατε προγραμματίσει;
Ήδη από τον Νοέμβριο 2014 είχαμε προγραμματίσει μια σειρά εργασιών σε συνεννόηση με την επιστημονική ομάδα που είχε αναλάβει την ανασκαφή στην Αμφίπολη. Είχε προγραμματιστεί και μια σειρά μελετών που έπρεπε να εκπονηθούν την άνοιξη του 2015. Η τελευταία μας επαφή με το μνημείο ήταν στις αρχές Ιανουαρίου του 2015. Όταν για πρώτη φορά, τον Αύγουστο του 2019, ανέβηκα στην περιοχή, βρήκα τα πράγματα εκεί που θα έπρεπε να είναι την άνοιξη του 2015. Δεν υπήρχε ουσιαστική πρόοδος στο έργο. Δεν υπήρχε απορροφητικότητα στους πόρους που είχε διαθέσει η Περιφέρεια. Σας επισημαίνω ότι την περίοδο του 2015-2019 ο μόνος που ενδιαφερόταν να υπάρξει εξέλιξη στην Αμφίπολη ήταν ο Περιφερειάρχης Απόστολος Τζιτζικώστας. Ήταν αυτός που είχε προγραμματίσει 1,5 εκ. ευρώ για το έργο, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ. Ο φάκελος που κατατέθηκε από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, σε πρώτη φάση, απορρίφθηκε από την Περιφέρεια, διότι δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις.
Υπήρχε αδυναμία να ετοιμάσουν οι υπηρεσίες τον φάκελο;
Οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού ξέρουν πολύ καλά να ετοιμάζουν φακέλους. Δεν θα υπήρχε λόγος απόρριψης, εάν υπήρχε σωστός συντονισμός στην συγκρότηση του φακέλου από την τότε πολιτική ηγεσία. Ο κ. Τζιτζικώστας επέμεινε και μάλιστα απείλησε ότι θα καταφύγει στα δικαστήρια, μηνύοντας το υπουργείο Πολιτισμού, για να εκκινήσει το έργο. Ευτυχώς, μεσολάβησαν οι εκλογές της 7ης Ιουλίου και πλέον τα πράγματα μπήκαν στη σωστή σειρά.
Υπάρχει χρονοδιάγραμμα;
Όπως κι εσείς βλέπετε, το έργο εξελίσσεται σήμερα κανονικά με βάση το σχεδιάγραμμα που θέσαμε τον περασμένο Αύγουστο. Είχαμε πει πως στις 17 Δεκεμβρίου 2019 θα εξεταζόταν, από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, η αρχιτεκτονική μελέτη της αποκατάστασης του Τύμβου, αλλά και του μνημείου. Έτσι κι έγινε. Οι εργασίες και οι μελέτες εξελίχθηκαν και εξελίσσονται ικανοποιητικά με μικρό κενό, που ήταν αναπόφευκτο λόγω του κορονοϊού.
«Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ εκ του αποτελέσματος αποδείχτηκε πως δεν αγάπησε το μνημείο» μου έχουν πει κάτοικοι της περιοχής. Ποια είναι η δική σας αίσθηση;
Προφανώς. Το θέμα όμως δεν είναι να αγαπήσεις ένα μνημείο, αλλά αν σε ενδιαφέρει ένα μνημείο βάσει των αρμοδιοτήτων σου. Αποδείχτηκε περίτρανα ότι δεν τους ενδιέφερε το Μνημείο.
Μπορείτε να μου συνοψίσετε τον «οδικό χάρτη» του υπουργείου για την Αμφίπολη; Ποια είναι τα επόμενα βήματα; Πόσοι άνθρωποι εργάζονται την δεδομένη στιγμή στο μνημείο;
Η μείζων μελέτη, δηλαδή η αρχιτεκτονική μελέτη της αποκατάστασης του μνημείου και του Τύμβου, εγκρίθηκε από το ΚΑΣ το Δεκέμβριο 2019. Στους μήνες που μεσολάβησαν εκπονήθηκαν οι στατικές και γεωτεχνικές μελέτες που ολοκληρώνονται αυτές τις μέρες, με στόχο στις 14 Ιουλίου να εισαχθούν πάλι για έγκριση στο ΚΑΣ. Το επόμενο βήμα είναι το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου, αφού έχουν γίνει οι διάφορες διοικητικές ενέργειες για την ανάθεση του έργου, να γίνει η εγκατάσταση του αναδόχου στον Τύμβο. Αυτή τη στιγμή στον Τύμβο απασχολούνται στο εργοτάξιο πέντε - έξι άτομα. Όμως αυτό δεν είναι ενδεικτικό, καθώς πολύς κόσμος ασχολείται με τις μελέτες και με τη συντήρηση. Η συντήρηση που έμεινε πίσω λόγω του κορονοϊού, επαναδραστηριοποιείται αμέσως, προκειμένου να εφαρμοστεί ένα απόλυτα σύγχρονο ερευνητικό πρόγραμμα στο τμήμα που αφορά τα γραπτά -τα ζωγραφιστά- επιστύλια. Συγχρόνως, θα ξεκινήσει ένα έργο, από το Σεπτέμβριο, που θα αφορά διάφορα σημεία που χρίζουν συντήρησης, στο ίδιο το ταφικό μνημείο. Από εκεί και πέρα, με την εγκατάσταση του αναδόχου, τον Σεπτέμβριο, ο στόχος μας είναι αποκαταστήσουμε τον Τύμβο στην αρχική του μορφή.
Πώς μπορεί να γίνει αυτό;
Θα εφαρμοστεί μια πρωτότυπη μέθοδος χρήσης του αυθεντικού υλικού. Όλο το υλικό το οποίο είχε αφαιρεθεί, κατά την φάση των ανασκαφών, όχι μόνο του 2014 αλλά και των προηγουμένων δεκαετιών, μέσα από κατάλληλο φιλτράρισμα (μια μορφή κοσκινίσματος) θα χρησιμοποιηθεί, για να γεμίσουν όλα τα κενά που έχουν δημιουργεί από τις ανασκαφές στον Τύμβο. Θα φτάσουμε στην αποκατάσταση της γεωμετρίας του, έτσι όπως ήταν στην αρχαιότητα. Η πρωτοτυπία έγκειται στο γεγονός ότι το ίδιο το χώμα που αφαιρέθηκε από τον Τύμβο θα χρησιμοποιηθεί για την αποκατάστασή του.
Πότε υπολογίζετε να ολοκληρωθούν αυτά;
Όλο το πρόγραμμα αυτό θα ολοκληρωθεί στο τέλος της προγραμματικής περιόδου, δηλαδή στο τέλος του 2022. Στο μεταξύ διάστημα συζητάμε και την αποκατάσταση της μορφής της περιβόλου. Υπάρχουν πολλά μαρμάρινα μέλη, τα οποία μεταφέρθηκαν, τον χειμώνα του 2019, από την περιοχή του Λέοντος στον Τύμβο. Αποδείχθηκε από την αρχιτεκτονική μελέτη του Μιχάλη Λεφαντζή ότι αυτά είναι τμήματα του περιβόλου. Μέσα στο τρέχον έργο περιλαμβάνεται και η αποκατάσταση του περιβόλου. Πρέπει να πούμε, πως από τον Σεπτέμβρη, αρχίζει μια πειραματική αποκατάσταση του περιβόλου στο σημείο που είναι καλύτερα σωζόμενος. Το μαρμάρινο αυτό τμήμα, πιλοτικά, θα αρχίσει να αποκαθίσταται.
Πολλοί κάτοικοι της περιοχής και αιρετοί επιθυμούν συνέχιση των ανασκαφών. Για το υπουργείο έχουν ολοκληρωθεί οι ανασκαφικές εργασίες;
Στο συγκεκριμένο σημείο του ταφικού μνημείου η ανασκαφή έχει ολοκληρωθεί. Τώρα, χρειάζονται να γίνουν έρευνες στην άμεση και ευρύτερη περιοχή του Τύμβου. Ήδη γίνεται αυτό από το Υπουργείο, σε συνεργασία με την ομάδα του ΑΠΘ, με επικεφαλής τον κ. Γρηγόρη Τσόκα που από το 2014 κάνει όλες τις γεωφυσικές διασκοπήσεις, που πρέπει να γίνουν στην περιοχή, ώστε να υποδειχτούν, με αυτή τη μέθοδο, σημεία που θα πρέπει να ερευνηθούν αρχαιολογικά. Αυτό έγινε συστηματικά το περασμένο διάστημα στον παρακείμενο λόφο, τον λεγόμενο «133».
Εντοπίστηκε κάτι;
Εντοπίστηκαν σημεία που χρίζουν έρευνας! Η Εφορεία Αρχαιοτήτων ήδη έχει πάρει την αναγκαία χρηματοδότηση ώστε να ξεκινήσει τους επιφανειακούς καθαρισμούς, για να δούμε τι υπάρχει στα σημεία που έχει εντοπίσει η έρευνα του κ. Τσόκα. Το Υπουργείο θα συνεχίσει τις έρευνες στην Αμφίπολη, με στοχευμένο τρόπο και προτεραιότητες. Όλη η γύρω περιοχή παρουσιάζει έντονο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Σημασία έχει να μας καθοδηγήσουν οι διασκοπήσεις, ώστε με την αρχαιολογική έρευνα να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε καλύτερα και τον Τύμβο Καστά.
Στην πρόσφατη επίσκεψή σας στο χώρο μιλήσατε για ένα πρωτότυπο, διεθνώς, εγχείρημα αποκατάστασης Τύμβου. Ο τρόπος αποκατάστασης σε συνδυασμό με την μοναδικότητα του μνημείου εκτιμάτε πως θα αυξήσει το ενδιαφέρον για να το επισκεφτεί κάποιος;
Ο τρόπος αποκατάστασης δεν θα είναι αντιληπτός από τον κόσμο. Είναι πρωτότυπος επιστημονικά. Όμως το μνημείο είναι μοναδικό. Η μοναδικότητα του έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον του μεγάλου κοινού. Επομένως, όταν αποκατασταθεί κι ο Τύμβος θα προκληθεί ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Μην ξεχνάμε ότι στόχος είναι στην κορυφή του Τύμβου να επανατοποθετηθεί ο Λέων. Δεν θα γίνει αύριο. Όταν το μνημείο θα είναι πλήρως αναδεδειγμένο, ο Λέων της Αμφίπολης θα επανέλθει στην αρχική του θέση. Ο Τύμβος θα είναι και πάλι δεσπόζων.
Όταν λέτε, ότι ο περίβολος θα μπορεί να είναι επισκέψιμος από το 2020, εννοείτε πως θα δημιουργηθεί ένα «ανοιχτό» εργοτάξιο (σε εξέλιξη εργασίες από Σεπτέμβριο) με τον κόσμο να μπορεί έστω και από τον περίβολο να το επισκέπτεται;
Η πιλοτική αποκατάσταση του καλύτερου σωζόμενου τμήματος του περιβόλου πράγματι μπορεί να αποτελέσει ένα «ανοικτό εργοτάξιο», το οποίο μπορεί να είναι επισκέψιμο. Όταν τελειώσει η πιλοτική εφαρμογή εντός του 2020, ο αποκατεστημένος περίβολος θα είναι επισκέψιμος. Εν τω μεταξύ το 2021 και το 2022 θα συνεχιστεί κανονικά η συνολική αποκατάσταση και η αναστήλωσή του.
Σε πρόσφατες δηλώσεις σας είπατε πως ειδικές ομάδες θα μπορούν να επισκεφτούν το μνημείο στις αρχές του 2022. Εννοείτε αρχαιολόγους και επιστήμονες; Πότε θα είναι επισκέψιμο το μνημείο για τον κόσμο;
Εννοώ τους ιστορικούς, τους αρχαιολόγους, τους μηχανικούς, τους συντηρητές, αλλά και μικρές ομάδες κοινού. Δε μπορεί να είναι εντός του μνημείου πολύς κόσμος. Αφενός, γιατί θα υπάρχουν εργασίες σε εξέλιξη και αφετέρου, το μνημείο δεν έχει δεύτερη είσοδο- έξοδο. Επομένως, αναγκαστικά οι επισκέπτες θα είναι σε μικρές ομάδες. Θα μπαίνουν, θα βλέπουν, θα ξεναγούνται και θα βγαίνουν. Με τα τωρινά δεδομένα μέσα στο αναδεδειγμένο Μνημείο ο αριθμός των επισκεπτών θα είναι συγκεκριμένος και με ροή.
Τι αναπτυξιακές προοπτικές δημιουργεί το μνημείο και η αξιοποίησή του για την ευρύτερη περιοχή;
Το συγκεκριμένο μοναδικό μνημείο δεν είναι μόνον ένας σημαντικός αρχαιολογικός και πολιτιστικός πόρος. Είναι εξίσου σημαντικός αναπτυξιακός πόρος για την περιοχή. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, που γύρω από μια σημαντική πολιτιστική υποδομή αναπτύσσονται πλήθος μικρότερων ή μεγαλύτερων οικονομιών. Στην περίπτωση της Αμφίπολης πρέπει να πούμε πως όλη η περιοχή σώζει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και υψηλής αισθητικής φυσικό περιβάλλον. Επομένως, η πρόκληση είναι η ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος σε συνδυασμό με το μνημειακό απόθεμα της Αμφίπολης, που δεν είναι μόνο ο Τύμβος αλλά το σύνολο των σημείων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, η Ακρόπολη, η Γέφυρα, το Μουσείο. Ο Στρυμόνας μπορεί να γίνει ξανά πλωτός. Ενδεχομένως, μπορούν να γίνουν στο λιμάνι, ήπιας μορφής μικρά έργα υποδομής. Η ευρύτερη περιοχή να αποκτήσει μια ήπια ανάπτυξη που θα κρατήσει αλώβητο το περιβάλλον και τον πολιτισμό, δίνοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα να υποδέχεται επισκέπτες και τουρίστες. Και επειδή διαθέτει αυτά τα χαρακτηριστικά εξαιρετικής αισθητικής, κύριο μέλημα πρέπει να είναι η επένδυση όχι μόνο σε μαζικό, αλλά κυρίως σε ποιοτικό τουρισμό.
* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 12.07.2020.