Ο πολύτιμος πνευματικός θησαυρός του Θεσσαλονικιού λογοτέχνη Νίκου Μπακόλα είναι πλέον διαθέσιμος στο κοινό της Θεσσαλονίκης, και φωτίζει γνωστές άγνωστες πτυχές της πολιτιστικής ιστορίας της πόλης τον 20ο αιώνα. Το αρχείο του σπουδαίου συγγραφέα και δημοσιογράφου περιλαμβάνει 4.000 βιβλία, σπάνια χειρόγραφα, επιστολές και εκατοντάδες φωτογραφίες από μια άλλη εποχή και μια άλλη Θεσσαλονίκη που έχουν φύγει ανεπιστρεπτί.
Το σύνολο του αρχείου του παραδόθηκε τον προηγούμενο μήνα στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο όπου παράλληλα εγκαινιάστηκε και η Αίθουσα Νίκου Μπακόλα στον 6ο όροφο του κτιρίου η οποία και θα το φιλεξονενήσει.
Ποιος ήταν ο Νίκος Μπακόλας
Ο Νίκος Μπακόλας γεννήθηκε to 1927 στη Θεσσαλονίκη και έζησε στην συνοικία των Εξοχών. Σπούδασε μαθηματικός αλλά γρήγορα ασχολήθηκε με αυτό που ήθελε πραγματικά, τη συγγραφή. Μέχρι το τέλος της ζωής του έγραφε ασταμάτητα: κριτικές, άρθρα, διηγήματα, δοκίμια, μυθιστορήματα. Επιπλέον, υπήρξε και σημαντικός πολιτιστικός παράγοντας της πόλης και με θέσεις ευθύνης συνέβαλε στην αλλαγή του πολιτιστικού της τοπίου.
Άρχισε να δουλεύει ως δημοσιογράφος to 1951 ενώ ένα χρόνο αργότερα εμφανίστηκε και ως πεζογράφος. Έγραψε σχεδόν σε όλες τις ημερήσιες εφημερίδες της εποχής ως πολιτιστικός συντάκτης, συμπεριλαμβανομένης της «Μακεδονίας» ενώ είχε πολύ στενή σχέση με το θέατρο. Μάλιστα διετέλεσε πρόεδρος της καλλιτεχνικής επιτροπής (1974-75), εισηγητής δραματολογίου (1977-80) και καλλιτεχνικός διευθυντής (1980-82 και 1990-93) του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Από το Γραφείο Τύπου της ΔΕΘ (1959 - 1967), πήρε καθοριστικές πρωτοβουλίες για την ίδρυση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης του οποίου υπήρξε γραμματέας για πέντε χρόνια (1960-1965). Το 1989-90 υπηρέτησε ως Γενικός Διευθυντής της ΕΡΤ3 για πέντε μήνες.
Ο Νίκος Μπακόλας ανήκε στη γενιά που έζησε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον εμφύλιο και την μεταπολίτευση. Όπως είχε πει κατά την παράδοση του αρχείου η καθηγήτρια Νεοελληνικών του ΑΠΘ και φίλη του λογοτέχνη, Βενετία Αποστολίδου: «Το έργο του Μπακόλα έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα σημαντικότερα της μεταπολεμικής λογοτεχνίας για τη συμβολή του τόσο στην λογοτεχνική μετάπλαση κορυφαίων συλλογικών βιωμάτων όσο και για την ανάπτυξη της τέχνης του ελληνικού μυθιστορήματος. Ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά που έζησε στην παιδική και εφηβική της ηλικία σημαντικά γεγονότα της δεκαετίας του ‘40. Σε αυτή τη γενιά έμελλε να αποδώσει την κατοχή την αντίσταση και τον εμφύλιο. Αναμετρήθηκε με αυτά τα γεγονότα και έδωσε σπουδαία πεζογραφία και ποιητικά έργα.»
Μια ξενάγηση αρχείο του Νίκου Μπακόλα
Στην Αίθουσα Νίκου Μπακόλα φυλάσσεται το σύνολο του αρχείου του καλλιτέχνη καθώς και προσωπικά του αντικείμενα. Το γραφείο, η γραφομηχανή του, οι παλιές βιβλιοθήκες, οι καναπέδες, η καρέκλα του, ακόμα και η ξυριστική του μηχανή, είναι όλα εκεί.
Χειρόγραφα και επιστολές
Ο Νίκος Μπακόλας ήταν φοβερά οργανωτικός, αρχειοθετούσε τα πάντα: τις φωτογραφίες του, τις επιστολές, τα χειρόγραφα, τις αποδελτιώσεις. Στο αρχείο του υπάρχουν ολόκληρα ντοσιέ με αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών που αναφέρονταν σε αυτόν και τα έργα του. Εκατοντάδες σελίδες με επιμελώς κομμένα και αρχειοθετημένα φύλλα μαζί με τις ημερομηνίες έκδοσής τους. Ο λογοτέχνης είχε επίσης ένα μεγάλο υλικό από επιστολές και γράμματα που αντάλλασσε με σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής. Μεταξύ άλλων υπάρχουν επιστολές που υπογράφουν οι Ντίνος Χριστιανόπουλος, Γιώργος Ιωάννου, Πρόδρομος Μάρκογλου, Ανδρέας Βουτσινάς, Δημήτρης Χορν, Αντώνης Σαμαράκης, Απόστολος Σαχίνης, Σάκης Παπαδημητρίου, Ανέστης Ευαγγέλου, Βασίλης Βασιλικός, Γιώργος Βαφόπουλος. Ο γιος του λογοτέχνη σημειώνει επίσης ότι υπάρχει κάπου και μια επιστολή της Μελίνας Μερκούρη της οποίας την εκτίμηση έχαιρε ο πατέρας του, αλλά δυστυχώς δεν έχει βρεθεί.
Το χειρόγραφο της «Μεγάλης Πλατείας» είναι επίσης στα ντοσιέ, χειρόγραφο και χωρισμένο σε κεφάλαια. Όπως εξηγεί ο κ. Μπακόλας, το πολυβραβευμένο έργο γράφτηκε σχεδόν εξ’ ολοκλήρου εκτός σπιτιού, σε καφενεία, σε ζαχαροπλαστεία, ακόμα και στην εφημερίδα μετά τα μεσάνυχτα.
Οι φωτογραφίες
Τα ντοσιέ έχουν μέσα επίσης εκατοντάδες φωτογραφίες από την κοσμική ζωή του λογοτέχνη. Στις φωτογραφίες του αποτυπώνεται με σπουδαίες προσωπικότητες των Τεχνών και της πολιτικής όπως την Αλίκη Βουγιουκλάκη , τον Παπαμιχαήλ, την Μελίνα Μερκούρη, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον Ανδρέα Βουτσινά, τον Αλέξη Ζήρα, τον Μορίς Σαλτιέλ.
Ξεχωρίζει μια σπάνια φωτογραφία, όταν το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είχε δημιουργήσει στο λιμάνι αίθουσα Νίκου Μπακόλα η οποία σήμερα δεν υπάρχει.
Διακρίνονται ο τότε υπουργός πολιτισμού Ευάγγελος Βενιζέλος πριν την προβολή της ταινίας του Παντελή Βούλγαρη, «Όλα είναι δρόμος»
Ο Νίκος Μπακόλας με τον πατριάρχη Βαρθολομαίο
Οι βιβλιοθήκες του Μπακόλα
Ο Νίκος Μπακόλας, σύμφωνα με τον γιο του, έγραφε για αυτά που έβλεπε όχι για αυτά που ζούσε. Εξέδωσε 14 βιβλία εν ζωή και δύο μετά θάνατον ενώ βιβλία του μεταφράστηκαν στην Αγγλική, τη Γαλλική και τη Γερμανική γλώσσα. Έλαβε πολλά βραβεία συμπεριλαμβανομένων του A' Κρατικού Λογοτεχνικού Βραβείου Μυθιστορήματος 1988 και το 1997 για τη «Μεγάλη Πλατεία» και το 1999 το βραβείο Balkanika για το «Μπέσα για μπέσα ή ο άλλος Φώτης». Για τον ίδιο πάντως, «Ο Κήπος των Πριγκήπων» ήταν η καλύτερη στιγμή του.
Στην αίθουσα Νίκου Μπακόλα υπάρχουν μεγάλες παλιές βιβλιοθήκες γεμάτες με τα χιλιάδες βιβλία του συγγραφέα. Λογοτεχνικά, ταξιδιωτικά, κινηματογραφικά, φιλοσοφικά, ιστορικά πάρα πολλά θεατρικά, αλμανάκ, ποιήματα, πολλά βιβλία με την λέξη «Θεσσαλονίκη» στον τίτλο τους, κατάλογοι της ΕΣΗΕΜ-Θ ενώ είχε μια ιδιαίτερη αδυναμία στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.
Χιλιάδες παλιά βιβλία, τα περισσότερα σε πολύ καλή κατάσταση διακρίνονται μερικά εκ των σημαντικότερων συγγραφέων του 20ου αιώνα όπως ο Καζαντζάκης ή ο ΤΣ. Έλιοτ. Μεταξύ τους πολλές ιστορικές εκδόσεις και πολλά ξενόγλωσσα. Τον ενδιέφερε ιδιαίτερα η αμερικάνικη λογοτεχνία και ιδιαίτερα ο Ουίλιαμ Φώλκνερ από τον οποίο, για πολλούς μελετητές, επηρεάστηκε πολύ. Είχε πολλά βιβλία νέων λογοτεχνών οι οποίοι του τα έστελναν για να τους πει τη γνώμη τους και ενδεχομένως μόνο κάποια από αυτά να μην είχε διαβάσει, όλα τα υπόλοιπα όμως ναι όπως λέει καταφατικά ο γιος του. Υπάρχει επίσης ένα ντουλάπι που είναι γεμάτο περιοδικά και προγράμματα: του ΚΘΒΕ, του Φεστιβάλ Κινηματογράφου, των Δημητρίων.
Ανάμεσα στις στοίβες ξεχωρίζει το περιοδικό του Ντίνου Χριστιανόπουλου, «Η Διαγώνιος» που κυκλοφορούσε από τις αρχές του 1958 μέχρι και το τέλος του 1983.
Όπως εξηγεί ο κ. Μπακόλας, ο πατέρας του ήθελε μετά θάνατον να βρίσκουν ακόμα πράγματά του. Έτσι και έγινε όταν λίγο μετά τον θάνατό του βρήκε ένα ολοκληρωμένο έργο πίσω από την βιβλιοθήκη του. Το βιβλίο έχει τον τίτλο «Για τον έρωτα και μόνο» και ήταν δακτυλογραφημένο και εκτυπωμένο με μερικές χειρόγραφες διορθώσεις. Εκδόθηκε το 2021 από τις εκδόσεις Σοκόλη και θεωρείται το κύκνειο άσμα του. Άλλο ανέκδοτο έργο του δεν έχει βρεθεί παρά μόνο μια μετάφραση, του «Σαρτόρις» του Φωλκνέρ την οποία ο λογοτέχνης ολοκλήρωσε λίγο πριν πεθάνει και που ακόμα δεν έχει εκδοθεί.
Το χειρόγραφο του τελευταίου του μυθιστορήματος με τίτλο «Για τον Έρωτα και μόνο», ολοκληρωμένο και διορθωμένο, όπως το άφησε. Το βιβλίο εκδόθηκε το 2021.
Στο αρχείο του συμπεριλαμβάνονται επίσης όλα τα βραβεία του, όλα του τα χαρτιά, οι αποδείξεις - ακόμα και το βιβλιάριο σπουδών του στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
To βιβλιάριο σπουδών του Νίκου Μπακόλα
Σημαντικό χώρο κατέχουν οι ευχαριστήριες επιστολές που λάμβανε, και οι λίστες στους οποίους έστελνε τα βιβλία του. Σε αυτές υπάρχουν εκατοντάδες ονόματα, όλα ξεχωρίζουν. Ενδεικτικά αναφέρονται οι Κώστας Λαχάς, Γιώργος Κιτσόπουλος, Ηλίας Βενέζης, Οδυσσέας Ελύτης, Γιώργος Θεοτόκης, Αλέκος Αλεξανδράκης, Ντίνος Ηλιόπουλος, Αλέξης Μινωτής, Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζηδάκις, Λούλα Αναγνωστάκη, Ηλίας Πετρόπουλος, Κάρολος Κουν.
Μια επιστολή του Χριστιανόπουλου με ημερομηνία 6-11-77
Στο αρχείο του ξεχωρίζει επίσης ένα διήγημα που είχε γράψει στην Ζ’ δημοτικού σε ηλικία 16 χρονών με ημερομηνία 1η Οκτωβρίου 1943. Το διήγημα φέρει τον τίτλο «Στο δρόμο του Πεπρωμένου» και παρατίθεται από κάτω.
Όπως εξηγεί ο κ. Μπακόλας, ο πατέρας του δεν έβλεπε βιοποριστικά την έκδοση βιβλίων και όχι μόνο δεν έβγαζε κέρδος από αυτά, αλλά αντιθέτως, «έμπαινε μέσα». Του έφτανε απλά να τα διαβάζει ο κόσμος, γι’ αυτό τα έγραφε, -εξάλλου είχε την δουλειά του ως δημοσιογράφος.
Μάλιστα, εκείνη την εποχή η διαδικασία έκδοσης ενός βιβλίου τότε δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ο Νίκος Μπακόλας εξέδιδε ιδιωτικά κάποιες εκατοντάδες κόπιες των βιβλίων του και μετά ο ίδιος τα πουλούσε στα βιβλιοπωλεία. Όλες οι αποδείξεις και οι συναλλαγές όπως φυσικά και οι πρώτες εκδόσεις των βιβλίων του, υπάρχουν επίσης στο αρχείο.
Ο Νίκος Μπακόλας και η γραφομηχανή
Με αφορμή το ξεφύλλισμα των χειρογράφων και των φωτογραφιών, ο κ. Μπακόλας θυμάται ιστορίες από τότε που ήταν παιδί, όπως τότε που μερικές από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του θεάτρου, όπως η Βουγιουκλάκη, η Καρέζη ή ο Παπαμιχαήλ επισκέπτονταν το σπίτι τους αλλά ο ίδιος δεν έβλεπε σινεμά και συνεπώς δεν εντυπωσιαζόταν.
Ο κ. Μπακόλας έφυγε στο εξωτερικό μετά την ενηλικίωσή του και συνεπώς οι αναμνήσεις του με τον πατέρα του είναι κυρίως από τα παιδικά του χρόνια. Τον θυμάται να εργάζεται πολύ, να διαβάζει πολλές ώρες και να γράφει στη γραφομηχανή, η οποία σημειωτέον είναι σε πολύ καλή κατάσταση και δουλεύει ακόμη. Ο κ. Μπακόλας την κοιτάει ξανά και πατάει ένα-δύο πλήκτρα. Έκαναν έναν δυνατό και βαρύ θόρυβο. «Τον θυμάμαι καλά αυτόν τον ήχο, ήταν πολύ σπαστικός» λέει χαρακτηριστικά.
To γραφείο του Νίκου Μπακόλα
«Κάποια στιγμή την δεκαετία του 1990 του πήρα έναν υπολογιστή. Εκείνος έκανε αυτό που είχε συνηθίσει: το έγραφε, το τύπωνε, το διόρθωνε και το ξαναέγραφε διορθωμένο. Χρησιμοποιούσε τον υπολογιστή σαν γραφομηχανή. Ποτέ δεν τον έμαθε» σημειώνει.
Επιμύθιο
Ο Νίκος Μπακόλας πέθανε στις 13 Νοεμβρίου 1999 σε ηλικία 72 ετών. Ήταν ένας άνθρωπος που έζησε, υπηρέτησε μα πάνω από όλα αγάπησε τη Θεσσαλονίκη με τον ίδιο τρόπο που αγαπούσε και την Τέχνη, έμπρακτα και διακριτικά. Εμπνεύστηκε από αυτήν και άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στην πολιτιστική ζωή της πόλης.
Με αφορμή τα 25 χρόνια από τον θάνατό του λογοτέχνη, το σύνολο του αρχείου του παραδόθηκε στο Βαφοπούλειο και πλέον είναι προσβάσιμο σε όλους ενώ μέρος του θα διατεθεί και σε ψηφιακή μορφή. Μέσα στο έτος αναμένεται να πραγματοποιηθούν και άλλες εκδηλώσεις προς τιμήν του με την επόμενη να προγραμματίζεται στην 20η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το ΚΘΒΕ.
Περιρσσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Νίκου Μπακόλα μπορείτε να βρείτε στο www.bakolas.gr.