Ιστορίες: Οι περιπετειώδεις Ολυμπιακοί αγώνες του 1900 στο Παρίσι

Στο ιστορικό συνέδριο της Σορβόνης, το 1894, δεν αποφασίσθηκε μόνο η επανασύσταση των Ολυμπιακών Αγώνων, με πρώτη έδρα τους την Αθήνα, αλλά και η τέλεση της δεύτερης διοργάνωσης στο Παρίσι, γενέτειρα του βαρόνου Πιέρ ντε Κουμπερτέν. Βρισκόμαστε σε μια εποχή που οι αγώνες προσπαθούν να ορθοποδήσουν, να γίνουν αποδεκτοί και τίποτα δεν προοιώνιζε τη σημερινή τους κατάσταση. 

Έτσι, μετά την κυβέρνηση Τρικούπη, η οποία αντέδρασε σθεναρά, αντιλαμβανόμενη το οικονομικό τους κόστος, ούτε η γαλλική κυβέρνηση φάνηκε να συμμερίζεται το μεγαλεπίβολο όραμα του 39χρονου Κουμπερτέν. Μάλιστα, οι αθλητικοί κύκλοι της Γαλλίας, είτε από αντίδραση είτε από ασυνεννοησία, είχαν σκεφτεί παράλληλα με τη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων, που επρόκειτο να διοργανωθεί στα 1900, να τελέσουν και τους αγώνες, κάπως σαν αναπαράσταση των αρχαίων Ολυμπιακών, με αναφορές στα πολιτιστικά στοιχεία του ελληνικού, του ρωμαϊκού, του ινδικού και του σύγχρονου πολιτισμού. 

Όταν ο Γενικός Γραμματέας των Γαλλικών Συλλόγων Κουμπερτέν ενημέρωσε τον αυταρχικό διευθυντή της Έκθεσης Πικάρ για το επικείμενο συνέδριο της Σορβόνης, ο δεύτερος δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία.

Ο Γάλλος ευγενής βρισκόταν αντιμέτωπος με τον ενθουσιασμό που σκορπούσε η βιομηχανική επανάσταση -κάπου πενήντα ετών- και ο συνεπαγόμενος οικονομικός μεταπρατισμός, ο οποίος απορροφούσε το ενδιαφέρον των Γάλλων. Στη σκιά του Πύργου του Άιφελ, σύμβολο της νέας εποχής του μετάλλου, των ιμπρεσιονιστών, οι οποίοι έβγαιναν απελευθερωμένοι από το στούντιο στη φύση και υπό τους ρυθμούς των καμπαρέ και του καν-καν, ήταν δύσκολο να επιβάλλει το σχέδιο του. Το Παρίσι επιθυμούσε να επιδείξει την ευδαιμονία του.

Ο Κουμπερτέν επανίδρυσε την ευρισκόμενη σε χειμερία νάρκη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή, το 1897 και προσπάθησε να μεταπείσει τον υπουργό Εμπορίου Μπουσέ, για να αντιληφθεί ότι η απόφαση για την τέλεση των «παράλληλων» με την Έκθεση αγώνων, ήταν απαξάπαντος ειλημμένη. Αντιλαμβανόμενος ότι κινδύνευε να διασυρθεί, πρότεινε την τέλεση των δεύτερων Ολυμπιακών Αγώνων υπό την αιγίδα της Διεθνούς Έκθεσης, για να λάβει την απάντηση να μην προτρέχει.

Ο Κουμπερτέν κινητοποίησε τον πνευματικό κόσμο της Γαλλίας και τοποθέτησε τον διακεκριμένο Λα Ροσφουκό στη θέση του προέδρου της γαλλικής Ολυμπιακής Επιτροπής, ενώ ο ίδιος ανέλαβε την προεδρία της ΔΟΕ, μετά την παραίτηση του Δημήτρη Βικέλα. 

Η κόντρα με τον Πικάρ, ωστόσο, είχε λάβει προσωπικό, σχεδόν, χαρακτήρα και βρήκε σχεδόν το σύνολο των συλλόγων της χώρας απέναντί του. Ελλόχευε ο κίνδυνος να μείνει εντελώς στο περιθώριο και αναγκάστηκε να κάνει την τελική, άνευ όρων, υποχώρησή του. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος ανακοίνωσε ότι «…οι διαγωνισμοί της Διεθνούς Εμπορικής Εκθέσεως των Παρισίων αντικαθιστούν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1900 και υπολογίζονται ως αντιστοιχούντες προς την τέλεση της Β’ Ολυμπιάδος».

=================================================================================

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

Η αποδοχή των όρων του Πικάρ από τον Κουμπερτέν είχε συνέπειες, διόλου αμελητέες:

α. Σχηματίσθηκε μια σειρά από επιτροπές και υποεπιτροπές, αποτελούμενες ως επί το πλείστον από άσχετους, κάτι που έμπλεξε τους αγώνες στα γρανάζια της γραφειοκρατίας.

β. Η ειδική Επιτροπή των Αθλημάτων είχε ως πρόεδρο τον πρόεδρο της Ένωσης Γαλλικών Αθλητικών Συλλόγων, τον Εσκουντιέ, ενώ ο ίδιος παρέμεινε απλό μέλος της.

γ. Αποφασίστηκε η τέλεση μιας σειράς φολκλορικών εκδηλώσεων, παντελώς άσχετων με το πνεύμα των αγώνων.

δ. Με αυθαίρετο τρόπο και χωρίς επιχειρηματολογία, αποκλείστηκαν μια σειρά από αγωνίσματα, όπως η πυγμαχία, η άρση βαρών και η πάλη, ως βίαια και επαγγελματικά, ενώ συμπεριλήφθηκαν το γκολφ και το ράγκμπι, το κροκέ, το τρέξιμο τετραποδητί, η…αλιεία με καλάμι, η πτώση από αερόστατα, ακόμη και η βάρβαρη σκοποβολή σε περιστέρια.

ε. Η διεξαγωγή των αγώνων θα λάμβανε χώρα σε αθλητικούς χώρους ακατάλληλους και πλημμελώς διαμορφωμένους.

Η τριακονταμελής επιτροπή των αγώνων, με πρόεδρο τον αντιπρύτανη της Γαλλικής Ακαδημίας, κατάρτισε το πρόγραμμα των αγωνισμάτων, στα οποία υπήρχε διάκριση μεταξύ των «επαγγελματιών» αθλητών, αλλά σε κάποια από αυτά και με συμμετοχή των φιλάθλων. Μάλιστα, με χρηματικό έπαθλο, κάποιοι διαγωνίζονταν μαζί με τους αθλητές και τους χαρίζονταν κάποια μέτρα στην εκκίνηση ή συμμετείχαν σε τρίο στην ξιφασκία. Πανηγύρι κανονικό, δηλαδή, το οποίο απλώθηκε από τις 14 Μαΐου ως τις 28 Οκτωβρίου.

Όσον αφορά στους χώρους, αντί να επιλεχθεί το Parc de Princes, το οποίο πληρούσε τις προϋποθέσεις, προτιμήθηκαν διάσπαρτα και μικρά γήπεδα, με κέντρο την Vincennes. 

Για παράδειγμα, το Racing Club, πρόχειρα ανακατασκευασμένο, με δύο ξύλινες εξέδρες, χωρητικότητας μόλις εξακοσίων θεατών, έφερε στο νου με νοσταλγία το κατάμεστο Καλλιμάρμαρο των Αθηνών. Η κολύμβηση διεξαγόταν στον Σηκουάνα, στην περιοχή του δάσους της Βουλώνης, πολύ μακριά από το κέντρο. 

Στο περιθώριο των αγώνων, το Παρίσι, περήφανο για τις καλλιτεχνικές του επιδόσεις και για τις διακρίσεις του στο χώρο της διανόησης, προτίμησε να καταστήσει πρωταγωνιστές τους ζωγράφους και τους καλλιτέχνες της Belle Epoque, αντί των αθλητών. Τους Ολυμπιακούς τους παρακολούθησαν ελάχιστοι φίλαθλοι, οι περισσότεροι από αυτούς απλώς φιλοπερίεργοι.

Ο ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΣ

Ενδεικτικό της παντελούς έλλειψης ενδιαφέροντος για τους αγώνες ήταν το γεγονός ότι οι παρισινές εφημερίδες ελάχιστες γραμμές τούς αφιέρωσαν κι αυτές στις εσωτερικές σελίδες. Η τελετή έναρξης πραγματοποιήθηκε με εκπροσώπηση της κυβέρνησης από τον υπουργό Εμπορίου, ενώ ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας έδωσε μόλις δύο φορές το παρών στους αγωνιστικούς χώρους. Ο καταγραφέας των επιτευγμάτων της Belle Epoque, ο Ρομπέρ Μπουρνάν, μίλησε πολύ υποτιμητικά για την αναβίωση των Ολυμπιακών, καθώς ο αθλητισμός δεν προάγει την πνευματική καλλιέργεια. 

Αυτή η αντιμετώπιση ενόχλησε σφόδρα τους Αμερικανούς αθλητές, οι οποίοι χαρακτήρισαν συλλήβδην τους Ευρωπαίους «αμόρφωτους και άγριους». Μάλιστα, κατάλαβαν ότι πρόκειται για Ολυμπιακούς όταν έλαβαν με το ταχυδρομείο τα μετάλλιά τους, καθώς δεν πραγματοποιήθηκαν απονομές. Ακόμη και οι αφισέτες, που κυκλοφόρησαν για την Έκθεση, δεν μιλούσαν πουθενά για Ολυμπιακούς Αγώνες, αλλά «αγώνες φυσικών ασκήσεων και αθλημάτων».

Έγιναν 19 αγώνες στους οποίους έλαβαν μέρος 1206 αθλητές από 22 χώρες, τις πρώτες που συμμετείχαν σε Ολυμπιακούς. Δεν είχε προγραμματιστεί συγκεκριμένη μέρα για την τελετή έναρξης και προκλήθηκε διάσταση στο συγκεκριμένο ζήτημα, αφού η 15η Ιουλίου αποτελούσε χριστιανική αργία, ενώ η 14η Ιουλίου ήταν εθνική γιορτή των Γάλλων, αφιερωμένη στην παρέλαση των Ηλυσίων Πεδίων.

Παρά ταύτα, σοβινιστές οι Γάλλοι, θεώρησαν ότι επρόκειτο για απολύτως πετυχημένους αγώνες και ο γενικός γραμματέας της Ένωσης Αθλητικών Συλλόγων της Γαλλίας μίλησε για «τα αθλητικά αγωνίσματα, τα οποία υπήρξαν η ωραιοτέρα συγκέντρωσις του είδους τούτου, ομοία της οποίας δεν έγινεν εις κανέν μέρος του κόσμου. Ο αριθμός των προσελθόντων αθλητών εκ τόσων χωρών και οι επιδόσεις τις οποίας επέτυχον συνετέλεσαν ώστε οι αγώνες αυτοί να εξαλείψουν την αγωνιστικήν λάμψιν των Ολυμπιακών, των τελεσθέντων στην Αθήνα το 1896». 

Βέβαια, στη συνέχεια ομολόγησε: 

«Δυστυχώς, τα μεγαλοπρεπή δένδρα τα οποία εστόλιζον το πεδίον των ασκήσεων εσχημάτιζον εδώ κι εκεί αδιαπέραστα προπετάσματα, των οποίων η διάχυσις επέβαλλε την διασποράν των χώρων εκτελέσεως των διαφόρων αγωνισμάτων, ενώ συγχρόνως παρημπόδιζε και την θέα ολοκλήρου του στίβου. Υπό τοιαύτας συνθήκας, παρ’ όλας τας αλλαγάς και την σχετικήν συγκέντρωσιν των αγώνων, η οργάνωσις απέβη ελαττωματική. Το κοινόν, παρ’ ότι είχαν κατασκευασθεί δύο ευρύτατοι εξέδραι κατήρχετο εις τον χώρον των αγώνων. Η απόστασις του Racing Club από τα κατοικημένα κέντρα και η απομόνωσις του εις το δάσος ημπόδισαν πολλές φορές τον λαόν να παρευρεθή εις τα θαυμάσια εκείνα κατορθώματα. Το ρεκόρ εσόδων δεν υπερέβη τις δύο- τρεις χιλιάδας. Είμεθα πολύ μακράν από τις 40.000 των Αθηνών» (Aπό εφημερίδα της εποχής).

===================

Τα πριν και τα μετά

Δεν είναι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ο πρώτος που αιτήθηκε τη μόνιμη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα. Από το συνέδριο της Σορβόνης, το 1894, οι Έλληνες υπέβαλαν παρόμοια πρόταση, η απόρριψη της οποίας τους απογοήτευσε. Έτσι, με χαρά είδαν το Παρίσι να αποτυγχάνει να συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του κόσμου, ούτε καν των διαγωνιζόμενων αθλητών. Υπάρχουν αθλητές οι οποίοι ουδέποτε πληροφορήθηκαν την καταγραφή τους στα αρχεία των Ολυμπιακών Αγώνων, αφού θεώρησαν ότι συμμετείχαν σε παράλληλες προς την Έκθεση του Παρισιού εκδηλώσεις.

Ήταν η εποχή που διαμορφωνόταν μία νέα κατάσταση στην Ευρώπη, είχε αρχίσει να διαφαίνεται η αμφισβήτηση των αυτοκρατοριών και διαμορφώνονταν ήδη οι συμμαχίες, οι οποίες θα εκδηλώνονταν στον μετέπειτα Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μαζί με αυτά υπήρχε μια πληθυσμιακή έκρηξη, με τη γηραιά ήπειρο να ξεπερνά τα 400 εκατομμύρια κατοίκους και την απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, τις ΗΠΑ, να φτάνει τα 65 εκατομμύρια. Ας σκεφτεί κάποιος ότι η Κίνα βρισκόταν μόλις στα 365 εκατομμύρια και η Ινδία στα 300 εκατομμύρια. Άλλωστε, την ώρα των Ολυμπιακών, τα δυτικά στρατεύματα εισχωρούσαν βαθιά στα εδάφη της Κίνας για να καταστείλουν το αντιδυτικό κίνημα των Μπόξερς.

Μπροστά σε αυτούς τους κινδύνους, το 1899 στη Χάγη οι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών χωρών προσπάθησαν να βάλουν φρένο στους εξοπλισμούς, που είχαν αρχίσει να λαμβάνουν επικίνδυνες διαστάσεις. Συζητήθηκε η απαγόρευση των πολυβόλων, των εκρηκτικών σφαιρών και των ναρκών. Το 1900 συγκροτήθηκε το δικαστήριο της Χάγης, το ίδιο έτος με τους Ολυμπιακούς, με σκοπό να περιοριστούν οι υπερβάσεις στις πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των «εκλεκτών» της Ευρώπης.

Από την άλλη, τα Βαλκάνια βρίσκονταν κι αυτά σε αναστάτωση, καθώς η οθωμανική αυτοκρατορία έφθινε και δεν είναι τυχαίο ότι από τη νοτιοανατολική Ευρώπη ξεκίνησε ο μεγάλος πόλεμος, λίγα χρόνια μετά. Είναι θαύμα που η Αθήνα είχε καταφέρει, εν μέσω τέτοιων καταστάσεων να οργανώσει τόσο πετυχημένους Ολυμπιακούς Αγώνες, οι οποίοι δυστυχώς είχαν κακή συνέχεια. Θα λέγαμε ότι οι αγώνες αυτοί, η σύνδεσή τους με το «αρχαίο πνεύμα, αθάνατο» τάισαν με οίηση την ελληνική συνείδηση και τις ελληνικές εθνικές διεκδικήσεις, για να οδηγηθούν το επόμενο έτος στον καταστροφικό και ατιμωτικό πόλεμο του 1897.

=============================================================================================

Ημερολόγιο καταστρώματος

1894 Στο συνέδριο της Σορβόνης αποφασίζεται η αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων, με πρώτη τέλεσης τους στην Αθήνα και επόμενη, το 1900, στο Παρίσι. Αντιρρήσεις της γαλλικής κυβέρνησης για την ανάληψη των Ολυμπιακών, με την πρωτοβουλία του βαρόνου Πιέρ ντε Κουμπερτέν.

1897 Επανιδρύεται η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή.

1898 Επανασύσταση της Γαλλικής Ολυμπιακής Επιτροπής, με πρόεδρο τον Λα Ροσφουκό.

1899 Συνέδριο της Χάγης, για τον περιορισμό των εξοπλισμών.

1900 Τέλεση των Ολυμπιακών στο Παρίσι. Τέλεση της Διεθνούς Έκθεσης στο Παρίσι, υπό τη σκιά του Πύργου του Άιφελ.