Οι πρόσφατες Ημέρες Καριέρας αποτέλεσαν μία εξαιρετική εκδήλωση του Γραφείου Διασύνδεσης του ΑΠΘ, με πολλές προσφορές σταδιοδρομίας σε καλοπληρωμένες νέες θέσεις εργασίας. Για μένα αποτέλεσε τεράστια τιμή η ευκαιρία να απευθυνθώ σε ένα μεγάλο ακροατήριο ορεξάτων φοιτητών. Σε ένα από εκείνα τα ακροατήρια που σε κάνουν να σκέφτεσαι πώς η Ελλάδα ίσως έχει μέλλον.
Αφορμή της συμμετοχής μου ήταν η θητεία μου στο Μηχανισμό Διάγνωσης Αναγκών της Αγοράς Εργασίας, της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΜΔΑΑΕ-ΚΜ). Ο μηχανισμός αυτός συλλέγει και αναλύει στοιχεία για την απασχόληση, την ανεργία και την οικονομική δραστηριότητα στην περιοχή της ΠΚΜ, αποσκοπώντας να υποστηρίξει αρμόδιους φορείς στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση μέτρων κατάλληλων για την καταπολέμηση της ανεργίας και τη δημιουργία καλά αμειβομένων νέων θέσεων εργασίας. Ποια είναι άραγε η αντικειμενική εικόνα της ελληνικής απασχόλησης σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, τουλάχιστον σύμφωνα με ΕΛΣΤΑΤ, ΔΥΠΑ, ΕΡΓΑΝΗ και ΟΟΣΑ;
Σύμφωνα λοιπόν με τα δημοσιευμένα στοιχεία το εργατικό δυναμικό της χώρας συρρικνώνεται, με συνολική μείωση περίπου 50.000 ατόμων κατά την πενταετία 2017-2022 (από 4,78 εκ. σε 4,73 εκ. άτομα), κυρίως λόγω συνταξιοδοτήσεων και αναχωρήσεων προς το εξωτερικό. Αντίθετα οι επισήμως απασχολούμενοι αυξάνονταν σταθερά, με συνολική αύξηση περίπου 390.000 ατόμων στην πενταετία. Αποτέλεσμα η συνεχής αποκλιμάκωση του απόλυτου αριθμού ανέργων, μειωμένων κατά 440.000 άτομα μεταξύ 2017 και 2022 σε πανελλήνιο επίπεδο. Το 2022 δημιουργήθηκαν 72.847 νέες θέσεις εργασίας μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα, από τις οποίες το 17,8% στην ΠΚΜ (12.976), όπου συγκεντρώνεται το 16,5% των ιδιωτικών επιχειρήσεων της χώρας (56.862).
Μεταξύ 2017 και 2022 προστέθηκαν πάνω από 9.000 επιχειρήσεις και περίπου 73.000 εργαζόμενοι στην ΠΚΜ. Κατά τη διάρκεια της ίδιας πενταετίας παρατηρήθηκε τάση μικρής μείωσης του εργατικού δυναμικού της ΠΚΜ (από 812.000 σε 800.000 άτομα), με παράλληλη αύξηση των απασχολούμενων (από 626.000 σε 683.000), ακολουθώντας την εθνική τάση. Αποτέλεσμα η σταθερή και -τελικά σημαντική- μείωση του αριθμού των ανέργων, από 186.000 το 2017 σε 117.000 το 2022. Όπως άλλωστε υπαγορεύει η μεταμνημονιακή οικονομική ανάπτυξη, ο πλέον δυναμικός επαγγελματικός κλάδος της χώρας ήταν με διαφορά ο «Καταλύματα» (+32.366 θέσεις εργασίας) και στη δεύτερη θέση ήταν ο «Χονδρικό εμπόριο», με +7.275. Στην περιφέρειά μας ο πιο δυναμικός οικονομικός κλάδος ήταν πάλι ο «Καταλύματα» με +2.722 νέες θέσεις εργασίας, και στη δεύτερη θέση ο «Εκπαίδευση» με +1.653, ενώ αξιοσημείωτη είναι και η τρίτη θέση του κλάδου «Βιομηχανία Τροφίμων», με +959 νέες θέσεις, γεγονός που επιβεβαιώνει την εντεινόμενη εξειδίκευση της ΠΚΜ.
Στην τελευταία πρωτογενή έρευνα του ΠΜΔΑΑΕ-ΚΜ, το 29% των ερωτηθεισών επιχειρήσεων δήλωσαν κενές θέσεις εργασίας. Οι αναλογικά περισσότερες στην Κεντρική Μακεδονία καταγράφηκαν στις ΠΕ Χαλκιδικής (40%, αν και συμμετείχε με μόλις 6% στο δείγμα) και Κιλκίς (8%, συμμετείχε με 3% στο δείγμα). Σε ερώτηση σχετικά με τις πιθανές θέσεις εργασίας που προέβλεπαν ότι θα αδειάσουν κατά το επόμενο εξάμηνο λόγω συνταξιοδότησης, αποχώρησης ή επέκτασης δραστηριοτήτων, μόλις 10% των 629 ερωτηθεισών επιχειρήσεων εκτιμούσαν ότι αυτές θα άδειαζαν λόγω αποχωρήσεων, όταν το 37% υπολόγιζαν ότι το επόμενο εξάμηνο θα δημιουργούταν ζήτηση λόγω επέκτασης δραστηριοτήτων. Από τις τελευταίες, το 89% σκόπευαν να καλύψουν όλες τις κενές θέσεις, ενώ στην ερώτηση περί πιθανών απολύσεων, σχεδόν 9 στις 10 επιχειρήσεις, (ανεξαρτήτως τομέα δραστηριότητας) απάντησαν ότι δεν σκόπευαν να απολύσουν προσωπικό κατά το επόμενο εξάμηνο. Πολύ σοβαρό εύρημα. Συνεπώς, από όσα αναφέρθηκαν ως τώρα εύκολα συμπεραίνεται ότι η τωρινή διαπραγματευτική ισχύς των εργαζομένων ουδεμία σχέση έχει με εκείνη της μνημονιακής περιόδου, παρά την -εύλογη- γκρίνια για το εργοδοτικό κόστος. Τολμώ μάλιστα τη σκέψη ότι οι ακατάπαυστες θριαμβευτικές κυβερνητικές ανακοινώσεις πάνω στο ζήτημα της απασχόλησης γεννούν αδικαιολόγητες προσδοκίες σε ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό εργαζομένων, εις βάρος της εθνικής ανταγωνιστικότητας.
Όλα τα παραπάνω διαμόρφωσαν τάσεις και στα επαγγέλματα. Το πιο δυναμικό από πλευράς δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας κατά το ’22 ήταν με διαφορά το «Απασχολούμενοι στην παροχή προσωπικών υπηρεσιών», επάγγελμα που περιλαμβάνει σερβιτόρους, μάγειρες κ.λπ., (+21.532 νέες θέσεις εργασίας), ενώ στη δεύτερη θέση ήρθε το «Υπάλληλοι Γραφείου», με +19.817. Στον τόπο μας, το πιο δυναμικό επάγγελμα ήταν με διαφορά το «Υπάλληλοι Γραφείου» (+1.511 νέες θέσεις εργασίας), στη δεύτερη θέση το «Εκπαιδευτικοί» και στην τρίτη το «Απασχολούμενοι στην παροχή προσωπ. Υπηρεσιών». Εδώ βέβαια θα πρέπει να επισημάνουμε ότι σαν υπάλληλος γραφείου είθισται να ονομάζεται οποιοσδήποτε μισθωτός χωρίς τυπική εξειδίκευση και προηγούμενη προϋπηρεσία σε διοικητικά καθήκοντα, ασχέτως αν απασχολείται στις πωλήσεις, στο λογιστήριο, στο γραφείο κίνησης ή στη διεύθυνση ανθρωπίνων πόρων. Κάτι ανάλογο ισχύει και για την ειδικότητα «Ανειδίκευτος εργάτης»: μπορεί να σημαίνει οικοδόμος, συσκευαστής, αποθηκάριος, τεχνικός, ακόμη και χειριστής ανυψωτικού. Ελλείψει ικανοποιητικής άτυπης επαγγελματικής κατάρτισης και εκπαίδευσης, στην ελληνική μικρή επιχείρηση συχνά μπαίνεις ανίδεος και καταλήγεις ειδικός.
Παραμένοντας στη στενή περιοχή μας, 30% των καταγεγραμμένων κενών θέσεων εντοπίστηκαν στους «Απασχολούμενους στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές», και άλλες τόσες στους «Ανειδίκευτους εργάτες, χειρώνακτες κ.λπ.». Ωστόσο, πληροφορικάριοι, μηχανικοί, τουριστικά στελέχη, ειδικοί στα Logistics, και κατάλληλοι για επαγγέλματα της Αργυράς Οικονομίας θεωρούνται ιδιαίτερα περιζήτητοι. Ως κυριότερες αιτίες που θέσεις παρέμεναν κενές αναφέρθηκαν η «Έλλειψη ατόμων με τα απαιτούμενα προσόντα-δεξιότητες-εμπειρία» (36% των απαντήσεων), και η «Έλλειψη ατόμων που ενδιαφέρονται να κάνουν αυτό το είδος εργασίας» (36% των απαντήσεων). Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως οι ίδιες αιτίες επικράτησαν και στις προηγούμενες έρευνες πεδίου του Μηχανισμού, όμως θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι στη δεύτερη αναφερόμενη αιτία εμπεριέχεται και η παράμετρος των χαμηλών προσφερόμενων αμοιβών (έτσι τουλάχιστον δήλωσαν το 2021 στην έρευνα πεδίου του ΠΜΔΑΑΕ-ΚΜ οι αναζητούντες απασχόληση).
Οι Έλληνες εργοδότες θα πρέπει κάποτε να αντιληφθούν ότι δύσκολα θα διατηρούν ικανούς εργαζόμενους στη διεθνοποιημένη αγορά εργασίας, τουλάχιστον όσον αφορά συγκεκριμένες ειδικότητες, ηλικίες και δεξιότητες.
Εκτός όμως από την ειδικότητα, ποιες είναι εκείνες οι δεξιότητες που καθιστούν προνομιούχο έναν εργαζόμενο; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ήταν ακόμη ένας στόχος της τελευταίας έρευνας πεδίου του ΠΜΔΑΑΕ-ΚΜ. Αναζητήθηκαν τα πιο περιζήτητα εργασιακά προσόντα για τη βέλτιστη λειτουργία των τοπικών επιχειρήσεων. Όπως διαπιστώθηκε, η «Γνώση/χρήση Αγγλικών» (33%) και η «Γνώση βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων» (29%) αποτελούν τις βασικότερες ζητούμενες δεξιότητες στην ΠΚΜ, ενδείξεις εξωστρέφειας και εκσυγχρονισμού του επιχειρείν. Αυτές συμπληρώνονται από την επικοινωνιακή ικανότητα, το ομαδικό πνεύμα, την ορθή διαχείριση χρόνου και την ανάληψη πρωτοβουλίας, ανθρώπινα γνωρίσματα μιας εν γένει ποιοτικής προσωπικότητας. Αξίζει να προστεθεί πως οι παραπάνω περιζήτητες δεξιότητες επίσης εμφανίζονται σε κάθε σοβαρή αντίστοιχη έρευνα, όπως εκείνες των ΣΕΒ, ΣΒΕ, ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, και ΙΝΕ ΓΣΕΕ. Και εδώ εντοπίζεται μία αντίφαση: Έλληνες εργοδότες ζητούν τον… ουρανό με τ’ άστρα από τους εργαζόμενους, αν και συχνότατα παραλείπουν να τηρούν βασικούς κανόνες εργασίας. Επιπλέον, ο αναλογικά υψηλός αριθμός μικρών επιχειρήσεων συνεπάγεται χαμηλή πιθανότητα ιεραρχικής εξέλιξης • αιτία η χαμηλή ζήτηση εκ μέρους των ιδιοκτητών τους για μεσαίο μάνατζμεντ. Παράλληλα, έχει διαπιστωθεί πως οι ΜΜΕ επενδύουν αναλογικά λιγότερο σε έρευνα και ανάπτυξη, σε μάρκετινγκ, σε εξαγωγές, μα και σε ευρύτερα κίνητρα προσέλκυσης-διατήρησης επαγγελματικού ταλέντου. Αναπόφευκτα οι μεγαλύτερες και καλύτερα οργανωμένες εταιρίες είναι πιο ελκυστικές στους ικανούς, ακόμη κι αν δεν προσφέρουν τα υψηλότερα μισθολογικά πακέτα.
Η πραγματική οικονομία ήδη στρέφεται σε κλάδους υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, σε κλάδους όπου η προσωπικότητα, η εμπειρία, η επαγγελματική επάρκεια και η διάθεση ανέλιξης θα είναι απολύτως απαραίτητες. Όπως ανέφερα και σε προηγούμενο κείμενό μου, η συνεχιζόμενη δυσπροσαρμοστικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος και η δημογραφική εξέλιξη δεν μας ευνοούν. Κι ενώ η πανταχού καταγεγραμμένη ζήτηση αφορά εργαζόμενους υψηλότερων προσόντων, η ελληνική απάντηση είναι εισαγωγή εντελώς ανειδίκευτων από τον Αναπτυσσόμενο Κόσμο. Πόση ακόμα υπομονή με τη χώρα μας θα κάνουν τα ορεξάτα παιδιά που συνάντησα στο ΑΠΘ;
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 14.04.2024