Εκτός από την οικονομία, μεγάλο ρόλο για την επιστροφή στην «κανονικότητα» θα παίξει και η ψυχολογία των ανθρώπων. Η καραντίνα έχει προκάλεσε αρκετές ψυχολογικές συνέπειες, που οδηγούν ακόμα και στην αύξηση των αυτοκτονικών σκέψεων. Σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία δυο ερευνών που συντονίζει ο πρόεδρος του Τομέα Ψυχικής Υγείας του Ινστιτούτου Επιστημονικών Ερευνών του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου και καθηγητής Ψυχιατρικής το ΑΠΘ Κωνσταντίνος Φουντουλάκης, ο εγκλεισμός αύξησε το άγχος, τα ποσοστά κλινικής κατάθλιψης και προκάλεσε διαταραχές ύπνου με αύξηση των ωρών αλλά δραματική μείωση της ποιότητας. Σε ό,τι αφορά τις αυτοκτονικές σκέψεις, που εμφανίζονται οκτώ φορές αυξημένες σε σύγκριση με τον αντίστοιχο επιπολασμό στον γενικό πληθυσμό, δεν είναι απαραίτητο πως θα μεταφραστούν σε πράξεις, ωστόσο είναι σαφές δείγμα μεγάλης ψυχικής πίεσης.
Το μεγάλο στοίχημα όμως πλέον είναι η επόμενη ημέρα. Πόσο καιρό θα διαρκέσει η επαναπροσαρμογή και αν θα υπάρχουν ψυχοτραυματικές συνέπειες από την καραντίνα. «Δεν έχουμε εμπειρία για την εμφάνιση ψυχοτραυματικών επιπτώσεων μετά από εγκλεισμό, καθώς συμβαίνει πρώτη φορά αυτό το πράγμα. Στην νοτιανατολική Ασία έχει συμβεί μια δυο φορές, αλλά εκεί έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά οι πληθυσμοί. Ίσως το πρώτο διάστημα να σκέφτονται κάποιοι να μην βγουν έξω για να μην αρρωστήσουν, αλλά νομίζω αυτά θα ξεπεραστούν γρήγορα από τον περισσότερο κόσμο. Όμως, για όσους είχαν από πριν κάποια θέματα ψυχικής υγείας, μπορεί να δυσκολευτούν να ξεπεράσουν τις συνέπειες της επιδημίας» δηλώνει στη «ΜτΚ» ο κ. Φουντουλάκης.
Ο καθηγητής Ψυχιατρικής του ΑΠΘ εκτιμά ότι ίσως χρειαστεί αρκετό χρόνο για να νιώσουν οι πολίτες πως επανήλθαμε στην κανονικότητα, διότι το αίσθημα της πλήρους ασφάλειας θα υπάρξει μόνο όταν βρεθεί το εμβόλιο για τον COVID-19. «Αν είναι όσο επιτυχημένη φαίνεται η επιπέδωση της καμπύλης και ο έλεγχος της διασποράς, για μεγάλο χρονικό διάστημα ίσως να μην έχουμε σοβαρό θέμα. Πιστεύω πως μετά την πρώτη εβδομάδα ο κόσμος θα αναθαρρήσει. Ωστόσο, το ζήτημα είναι να μην αρχίσουν να εμφανίζονται ξανά κρούσματα» αναφέρει ο κ. Φουντουλάκης.
Η διαφορά με την οικονομική κρίση του 2009
Αναμφίβολη είναι πλέον η ύφεση που αναμένουμε στην παγκόσμια οικονομία. Η ενδεχόμενη κρίση που επέρχεται, είναι το δεύτερο μεγάλο στοίχημα για την ανθρωπότητα, καθώς θα επηρεάσει άμεσα και την ψυχολογική κατάσταση του καθενός. «Την επόμενη ημέρα, ο πρώτος παράγοντας που θα κρίνει αν επιμείνουν οι ψυχολογικές συνέπειες της καραντίνας, θα είναι η οικονομία. Αν υπάρξει μεγάλη ανεργία, θα ζοριστούν πολύ οι πολίτες» λέει ο καθηγητής Ψυχιατρικής του ΑΠΘ.
Στην ψυχολογία των ανθρώπων όμως, αυτή την φορά υπάρχει μια διαφορά σε σχέση με την οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2009 στην Ελλάδα. «Τότε ο κόσμος κατά κάποιον τρόπο είχε με κάποιον να θυμώσει. Υπήρχαν οι διαμαρτυρίες στο Σύνταγμα, οι αγανακτισμένοι και άλλα κινήματα. Τώρα, δεν έχει με ποιον να αγανακτήσει. Αντιμετωπίζουμε τον κορονοϊό ως κοινό εχθρό, αλλά ο κόσμος δεν έχει που να εκτονώσει τον θυμό του. Αυτό ψυχολογικά μπορεί να λειτουργήσει και θετικά και αρνητικά. Επειδή το αντιμετωπίζουμε πρώτη φορά, θα δούμε στην πορεία πως θα εξελιχθεί» εξηγεί.
Η καθημερινότητα θα μικρύνει τις αποστάσεις
Μετά το πρώτο κύμα της πανδημίας, ίσως να κυριαρχήσει μια αίσθηση όπως αυτή που έζησε ο κόσμος μετά την εμφάνιση του HIV, εκτιμά ο Κωνσταντίνος Φουντουλάκης. «Σαφώς, θα υπάρχει κάποια ανησυχία και φόβος αρχικά. Ίσως να μην ακουμπούν σε διάφορες επιφάνειες αλλά και να περιοριστούν άσκοπες κινητικότητες -ό,τι θεωρεί άσκοπη ο καθένας. Μετά τον πρώτο μήνα όμως ας πούμε, όλα αυτά θα τελειώσουν, η καθημερινότητα θα απαλύνει όλες τις φοβίες».
Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν νέα κρούσματα για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο καθηγητής υποστηρίζει πως γρήγορα θα πάψουν οι άνθρωποι να κρατούν αποστάσεις μεταξύ τους. «Πιστεύω αν η πορεία της πανδημίας παραμένει σταθερά καθοδική, σε διάστημα έως τεσσάρων μηνών ας πούμε χονδρικά, θα επανέλθουμε και χωρίς το εμβόλιο. Αν δεν υπάρχουν νέα κρούσματα, θα ξεχαστούν οι αποστάσεις των 2,5 μέτρων».
Πάντως, ο κ. Φουντουλάκης, πιστεύει πως οι μόνοι που θα αντιμετωπίσουν κάποιο σαφές ψυχολογικό σοκ μετά την άρση των μέτρων είναι αυτοί που ήρθαν αντιμέτωποι πραγματικά με τον κορονοϊό. «Όσοι μπήκαν σε αναπνευστήρα και γλίτωσαν ή όσοι νόσησαν και έγιναν καλά, ίσως θα έχουν κάποιο μετατραυματικό σύνδρομο» διευκρινίζει, τονίζοντας πως ο αριθμός των κρουσμάτων είναι τόσο μικρός που συγκρίνεται με τραυματίες από μηναία τροχαία. «Ακόμα και σε σοβαρά τροχαία, σπανίως έχουμε μετατραυματικές ψυχολογικές συνέπειες» προσθέτει.
Η μεγαλύτερη μάχη με τις θεωρίες συνωμοσίας
«Για την επόμενη ημέρα, φοβάμαι περισσότερο τις ιστορίες συνωμοσίας. Πρόκειται για μια δύσκολη και μακροχρόνια μάχη, καθώς ανήκει στη φύση του άνθρωπου» δηλώνει ο Κωνσταντίνος Φουντουλάκης, τονίζοντας πως πρόκειται για το επόμενο πολύ σοβαρό ζήτημα που θα απασχολήσει τον κόσμο.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ψυχιατρικής, ο ανθρώπινος νους αποδέχεται ιστορίες συνωμοσίας για λόγους που δεν κατανοούμε επαρκώς. Ένας πιθανός λόγος είναι ότι πολλές φορές η γνώση δεν προέρχεται από την καθημερινή εμπειρία του καθενός. «Για παράδειγμα, γνωρίζουμε ότι η Γη είναι σφαιρική αλλά η καθημερινή εμπειρία μας κάνει να νιώθουμε πως είναι επίπεδη. Κάπως έτσι, η κοινότυπη καθημερινή εμπειρία μαζί με προκαταλήψεις, τείνουν να είναι κυρίαρχες στον τρόπο που σκέφτονται κάποιοι άνθρωποι και αυτό εξυπηρετεί πιθανότητα ένα αίσθημα ελέγχου της κατάστασης και ασφάλειας».
Ωστόσο, το ανησυχητικό πλέον είναι ότι οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν εξελιχθεί σε κινήματα και «δεν αποτελούν γραφικές και περιθωριακές σκέψεις». Όπως εξηγεί ο κ. Φουτουλάκης, «οι συνωμοσίες πια έχουν γίνει συστηματικές και έχουν δικτυωθεί. Για παράδειγμα, πάντα υπήρχε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα κατά των Εβραίων, ήταν όμως μια όχι ιδιαίτερα επεξεργασμένη άποψη, αλλά γραφική. Δεν ήταν mainstream. Τώρα επηρεάζουν άμεσα την ζωή μας, όπως το αντιεμβολικό κίνημα που έχει ως αποτέλεσμα να εμφανίζονται ξεχασμένες νόσοι».
Οι «ψεύτικοι θάνατοι» και η Κίνα
«Αν και γνωρίζουμε τι συμβαίνει, υπάρχουν φωνές που υποστηρίζουν ότι οι δεν υπάρχουν θάνατοι, τα μέτρα είναι υπερβολικά και ό,τι άλλο μπορούν να φανταστούν. Πράγματα που είναι εκτός πραγματικότητας, αλλά κάποιοι τους ακολουθούν» αναφέρει για τις θεωρίες συνωμοσίας εν καιρώ κορονοϊού. «Προωθούν να είσαι απέναντι από το σύστημα και συμβουλεύουν ακόμα και να σπάσουμε την καραντίνα, πράγμα που είδαμε να συμβαίνει».
Ωστόσο, οι συνωμοσιολόγοι νιώθουν ότι επιβεβαιώνονται όταν κυβερνήσεις κρατών αναζητούν ευθύνες από την Κίνα για την εξάπλωση του κορονοϊού. «Η πιθανότητα να είναι τεχνητά αναπτυγμένος ο ιός είναι μάλλον πολύ μικρή, η πιθανότητα να παίζανε στο εργαστήριο και να τους ξέφυγε είναι επίσης μικρή, αλλά η περίπτωση να το ανέπτυξαν ως βιο-όπλο και επίτηδες να το εξάπλωσαν, είναι απίθανο και αυτό αποτελεί μια ακραία θεωρία συνομωσίας που όμως φαίνεται να έχει απροσδόκητα υψηλή αποδοχή» αναφέρει ο καθηγητής του ΑΠΘ και εξηγεί πως: «Ίσως το πολίτευμα της Κίνας, που μοιάζει με την δημοκρατία σοβιετικού τύπου, να οδήγησε στην απόκρυψη στοιχείων. Αυτό φαίνεται και από την πρόσφατη διόρθωση που έκαναν στους αριθμούς θυμάτων και κρουσμάτων. Δεν τίθεται θέμα, ξέρανε πολύ νωρίς ότι είναι καινούριος ιός, ότι μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Για ένα μήνα έλεγαν ψέματα και παραπλάνησαν και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αλλά ίσως να μην συνέβη εσκεμμένα. Γενικά αυτό είναι το σύστημα τους, φοβάται ο ένας τον άλλον και δεν ανοίγονται. Για κάποιους η ιστορία αυτή θα είναι ότι υπήρξε το Τσέρνομπιλ για την ΕΣΣΔ και ίσως έχει καταλυτικές συνέπειες. Το μέλλον θα δείξει».
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 26 Απριλίου 2020