Ένα επιβλητικό εξάμετρο γλυπτό που απεικονίζει μία ανθρώπινη καρικατούρα (Face, 2023), μια μονοκοντυλιά από αυτές που όλοι έχουμε σχεδιάσει κάποια στιγμή εκεί που ταξιδεύουμε στις σκέψεις μας περιμένοντας μία αναγγελία ή ένα καλό νέο, συναντά κανείς στην αίθουσα υποδοχής του Ωνασείου Νοσοκομείου. Λίγο πιο πίσω δεσπόζει ένας μνημειακών διαστάσεων πίνακας με ανθρώπινες φιγούρες σε ζωηρά χρώματα και διάφορες στάσεις που λειτουργεί ως ψυχικό τοπίο (Snooze, 2023). Και τα δύο έργα φέρουν την υπογραφή του γνωστού εικαστικού Γιάννη Βαρελά μεταφέροντας ένα μήνυμα ελπίδας και αισιοδοξίας, υπενθυμίζοντας τη θεραπευτική και προστατευτική δύναμη της τέχνης.
Μαζί με το επιδαπέδιο σχέδιο του ίδιου, με τίτλο «The Path», μια ιδιότυπη διαδρομή (από πολύχρωμα σχήματα που δημιουργούν στο σύνολό τους διαφορετικές προοπτικές και αναγνώσεις), η οποία ενσωματώθηκε εντός του τσιμεντένιου δαπέδου στον έβδομο όροφο του νοσοκομείου, έρχονται να εμπλουτίσουν τη συλλογή έργων τέχνης του Ιδρύματος Ωνάση με έργα Ελλήνων καλλιτεχνών.
Το Ωνάσειο Νοσοκομείο, που περιλαμβάνει το εκσυγχρονισμένο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, το νέο, υπερσύγχρονο Μεταμοσχευτικό Κέντρο και το Ωνάσειο Παίδων, καθώς ανέκαθεν πρέσβευε την ιδέα ότι η υγεία είναι ζήτημα πολιτισμού, φιλοξενεί στους χώρους του 26 από αυτά τα έργα, τα οποία έχουν στο επίκεντρο τους τον άνθρωπο. Έργα παιγνιώδη που επιχειρούν να σε αποφορτίσουν και να σε γαληνέψουν. Έργα που σε κάνουν να χαμογελάς και να ξεχνιέσαι στην αναμονή, που απευθύνονται στην καρδιά και στην ψυχή και προσφέρουν μικρές ανάσες ζωής.
«Η προετοιμασία αυτής της νέας σειράς έργων είναι από τα δυσκολότερα πράγματα που έχω κάνει στη ζωή μου» δήλωσε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης τους ο Γιάννης Βαρελάς, έργα του οποίου ανήκουν σε πολλές δημόσιες συλλογές παγκοσμίως.
Ο ίδιος μοιράστηκε τις σκέψεις του, που αποτέλεσαν και την κύρια πηγή έμπνευσης του για την προσέγγισή τους: «Όταν μου έγινε η ανάθεση από το Ίδρυμα Ωνάση αναρωτιόμουν τι θα μπορούσα να κάνω. Στα νοσοκομεία οι άνθρωποι έρχονται για σοβαρούς λόγους. Σκέφτηκα ότι οι περισσότεροι βρίσκονται σε μια κατάσταση αναμονής. Όταν κάποιος περιμένει, ο χρόνος διαστέλλεται και τα πάντα -ή σχεδόν τα πάντα- αλλάζουν κλίμακα. Αυτή η διαστολή του χρόνου που προκαλεί η συνθήκη της αναμονής συχνά μας οδηγεί στο να παρατηρούμε πράγματα γύρω μας που συνήθως αγνοούμε, και αυτά γίνονται τα κύρια στοιχεία του ορίζοντα. Με αυτόν τον τρόπο, κοιτώντας το παντελόνι σου η τσάκιση μπορεί να αρχίσει να γίνεται λόφος ή ένας λεκές να γίνεται λίμνη. Ο πολύ κοντινός σου χώρος μετατρέπεται σε κάτι αχανές. Κύριο μέλημά μου ήταν τα έργα να μην είναι "επιθετικά" και να γίνουν αποδεκτά ακόμα και από εκείνους που πιθανότατα δεν θα τους αρέσουν».
«Με τα έργα του Γιάννη γίνεται πιο τρυφερή και πιο υποφερτή αυτή η διαστολή του χρόνου και η σιωπή της αναμονής», συμπλήρωσε η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου η οποία μιλώντας για τις προκλήσεις του πρότζεκτ, είπε πως ακόμα και τα πρακτικά ζητήματα ήθελαν πολλή σκέψη, ωστόσο όλοι οι άνθρωποι του Ωνασείου και του Ιδρύματος αγκάλιασαν την ιδέα. «Εμείς έτσι κι αλλιώς στη Στέγη διαχειριζόμαστε ζητήματα καρδιάς. Όλο το φετινό πρόγραμμα έχει να κάνει με τις σχέσεις. Όμως εδώ δεν είναι Στέγη και η παρέμβαση σε ένα νοσοκομείο όπως και σε κάθε δημόσιο χώρο πρέπει να έρχεται εντελώς φυσικά, λαμβάνοντας πάντα υπόψη ότι δεν μας ανήκει. Μερικές φορές μας συμβαίνει αυτό που ονομάζουμε "happy accidents", πέφτουμε πάνω σε κάτι και τελικά κάπως μας μετακινεί. Αυτό επιδιώξαμε κι εδώ, σε μία αίθουσα αναμονής, κάτι να μας μετακινήσει» σημείωσε.
Μάλιστα, ανέφερε και ένα συγκινητικό περιστατικό που συνέβη πριν από λίγο καιρό στο νοσοκομείο: αργά το βράδυ, ένας πατέρας που καθόταν επί ώρες στην αναμονή γιατί το μωρό του βρισκόταν στη μονάδα εντατικής θεραπείας, άρχισε να παίζει συγκλονιστικά στο πιάνο που βρίσκεται στο ισόγειο του Ωνασείου, σε μια προσπάθεια του να εκτονωθεί. «Δεν ξέρω αν η τέχνη θεραπεύει, αλλά σίγουρα παρηγορεί» τόνισε.
«Η τέχνη και η υγεία σε οργανικό και αμφίδρομο διάλογο»
Έργα Ελλήνων καλλιτεχνών από διαφορετικές γενιές συνυπάρχουν στους χώρους του Ωνάσειου Νοσοκομείου και αλληλεπιδρούν με ασθενείς, επισκέπτες και ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, υπογραμμίζοντας τη δύναμη της τέχνης να παρέχει συναισθηματική στήριξη και ανακούφιση. «Για μένα είναι μεγάλη τιμή που τα έργα μου φιλοξενούνται εδώ, σε ένα δημόσιο νοσοκομείο. Τελικά, ίσως οι χώροι που είναι οι πιο κατάλληλοι για να δείχνεις τέχνη, είναι χώροι όπως το Ωνάσειο. Θεωρώ ότι είναι πιο ουσιαστικό να συναντάς την τέχνη μέσα σε χώρους αμιγώς ανθρώπινους» επεσήμανε ο Γιάννης Βαρελάς.
Στα έργα αυτά διακρίνει κανείς έντονα ανθρωποκεντρικά στοιχεία, όπως στην «Προτομή του Ιπποκράτη» του Γεωργίου Μπονάνου που συναντάμε στην είσοδο του νοσοκομείου απέναντι από τους «Θώρακες» (2009, 2007), την «Πανοπλία» (2005) και το «'Αλογο» (2009) της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη που συμβολίζουν, σύμφωνα με την Υπεύθυνη της Συλλογής του Ιδρύματος 'Αρτεμις Παλάσκα «τη δύναμη σε έναν χώρο που όλοι τη χρειάζονται», όπως και στη «Σύνθεση» του Γιώργου Ζογγολόπουλου (1968) στον έκτο όροφο, αλλά και στην «Ανδρική φιγούρα» του Παύλου Διονυσόπουλου(1970) και στους γεωμετρικούς κύβους της Χριστίνας Μόραλη (2011-2012) που βρίσκονται στον έβδομο όροφο έξω από τα γραφεία της διοίκησης, και γεμίζουν τους χώρους του νοσοκομείου με χρώμα και ένταση.
Στην αίθουσα υποδοχής, η επιβλητική «Ράβδος του Ασκληπιού» σε σχήμα σταυρού, με ένα φίδι να διακρίνεται στις πλευρές της, συνομιλεί με τα δύο έργα του Γ.Βαρελά. Πρόκειται για ένα έργο του 1992 που ανατέθηκε στον Γιάννη Παππά κατά τα εγκαίνια του νοσοκομείου, συμβολίζοντας το «πνεύμα της ανανέωσης».
«Το Ίδρυμα Ωνάση, αναλαμβάνοντας την ανοικοδόμηση της νέας πτέρυγας του νοσοκομείου, τον εκσυγχρονισμό του εξοπλισμού στο υφιστάμενο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο και τη δημιουργία του πρώτου πλήρως ψηφιακού νοσοκομείου στη χώρα μας, έκρινε ότι θα ήταν πολλαπλά ωφέλιμο οι χώροι του νοσοκομείου να φιλοξενήσουν και έργα τέχνης ως "παραμυθία ψυχής". Έτσι, παραχωρήσαμε ως δάνεια μακράς διαρκείας έργα της συλλογής μας, κυρίως, όμως, ζητήσαμε από τον Γ. Βαρελά να μας προτείνει μια συνολική εικαστική παρέμβαση που να υπηρετήσει τη λειτουργία του νοσοκομείου και όχι απλώς να το διακοσμήσει» ανέφερε ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, τονίζοντας ότι το Ωνάσειο είναι «ένας χώρος όπου η τέχνη και η υγεία υπηρετούν η μία την άλλη αρμονικά και βρίσκονται σε οργανικό και αμφίδρομο διάλογο».
Ένα σύγχρονο Ασκληπιείο
Ο καθηγητής Παθολογίας-Νεφρολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του Ωνασείου Ιωάννης Μπολέτης, έκανε λόγο για ένα νοσοκομείο που αρχιτεκτονικά δεν έχει όμοιό του στην Ελλάδα, ούτε ανάμεσα στα δημόσια αλλά ούτε και στα ιδιωτικά θεραπευτήρια, παρομοιάζοντας το Ωνάσειο με ένα σύγχρονο Ασκληπιείο.
Από την πλευρά του, ο γενικός διευθυντής του Ωνάσειου Νοσοκομείου Παναγιώτης Μινογιάννης μίλησε για ένα «φαινομενικά παράδοξο πάντρεμα επιστήμης και τέχνης», σημειώνοντας πως η ιατρική, εκτός από επιστήμη, είναι υπό μία έννοια και τέχνη, άρα και πολιτισμός, καθώς η φροντίδα του ασθενούς δεν εξαντλείται στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της υγείας του αλλά εστιάζει και στη σχέση που αναπτύσσεται με τους επαγγελματίες υγείας και στην ψυχική στήριξη του ίδιου αλλά και των οικείων του.
Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, ανέφερε πως το 2025 συμπληρώνονται 30 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του Ωνάσειου Νοσοκομείου το οποίο κάθε χρόνο φροντίζει πάνω από 70.000 ασθενείς σημειώνοντας ότι πρόκειται για ένα δημόσιο νοσοκομείο αλλά και έναν δημόσιο χώρο προσβάσιμο σε κάθε πολίτη. Ενώ υπογράμμισε πως «στο επίκεντρο όλων των δράσεων τόσο του Ιδρύματος όσο και του Νοσοκομείου, της περίθαλψης, της συνεχούς κατάρτισης, των καινοτομιών, βρίσκεται ο άνθρωπος».