Την άνοιξη του 2016 ο ανεξάρτητος δημοσιογραφικός οργανισμός «ProPublica» δημοσίευσε μια μεγάλη έρευνα, με αντικείμενο το κατά πόσο επιδείκνυαν προκατάληψη οι αλγόριθμοι Τεχνητής Νοημοσύνης, που αξιολογούσαν τον κίνδυνο υποτροπής εγκληματιών, ώστε να διευκολύνουν τις αποφάσεις της ποινικής δικαιοσύνης σε μια κομητεία της Φλόριντας. Από την ανάλυση των δημοσιογράφων στα δεδομένα των δημόσιων αρχείων προέκυψε ότι οι μαύροι κατηγορούμενοι έτειναν να λαμβάνουν υψηλότερες βαθμολογίες κινδύνου από ό,τι οι λευκοί, ως προς την πιθανότητα να υποπέσουν εκ νέου σε αξιόποινη πράξη εντός διετίας. Ως αποτέλεσμα, ήταν πιθανότερο να χαρακτηρίζονται εσφαλμένα ως «υψηλού κινδύνου», ενώ στην πραγματικότητα μετά από δύο χρόνια δεν είχαν συλληφθεί εκ νέου...
Παρά τον σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπό της, η συγκεκριμένη υπόθεση σχετίζεται μόνο με αυτό που αποκαλείται «ειδική» ή «στενή» Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), δηλαδή αλγόριθμους που μπορούν να εκτελέσουν συγκεκριμένα και όχι γενικά καθήκοντα. Στο μέλλον όμως, και δεδομένου ότι ήδη σημειώνεται εκθετική πρόοδος ως προς την ανάπτυξη καινοτομιών για τη μετάβαση από την ειδική στη γενική ΤΝ (που θα μπορεί να κάνει ό,τι ένας άνθρωπος το ίδιο καλά αν όχι καλύτερα), ένα πολύ μεγάλο μέρος σημαντικών αποφάσεων ενδέχεται να λαμβάνεται αυτόματα από αλγόριθμους, χωρίς την παραμικρή ανθρώπινη παρέμβαση. Και οι αλγόριθμοι είναι πλέον σαφές ότι ενδέχεται να έχουν προκαταλήψεις. Πώς μπορεί αυτή η «εξίσωση» να λειτουργήσει δικαιότερα; «Με τη συμπερίληψη» εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο επικεφαλής επιστημονικός σύμβουλος της Ειδικής Γραμματείας Προοπτικής Διερεύνησης της ελληνικής κυβέρνησης, δρ Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, κάτοχος της Έδρας UNESCO on Futures Research, με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα για τα Μέλλοντα (2 Δεκεμβρίου).
Το πρόβλημα της ομοιογένειας στην έρευνα και το κλειστό «κλαμπ» των 9
«Αυτή τη στιγμή, οι κορυφαίες ερευνητικές δραστηριότητες γύρω από την ΤΝ "τρέχουν"σε λίγα πανεπιστήμια, κυρίως σε ΗΠΑ και Κίνα. Στον ιδιωτικό τομέα η έρευνα και εκμετάλλευση σχετικής καινοτομίας γίνεται από εννέα μεγάλες εταιρείες, τις Google, Amazon, Apple, IBM, Microsoft και Facebook στις ΗΠΑ και τις Baidu, Alibaba και Tencent στην Κίνα. Το κυρίαρχο ζήτημα είναι ότι αυτά τα συστήματα, που σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό θα λαμβάνουν αποφάσεις για λογαριασμό των ανθρώπων, βασίζονται σε αλγόριθμους που αναπτύσσονται από μια πολύ ομοιογενή πληθυσμιακή ομάδα, κυρίως Καυκάσιους άντρες και κάποιους Κινέζους, που όλοι τους έχουν σπουδάσει στο ίδιο μικρό γκρουπ πανεπιστημίων της "Ivy league"» σημειώνει.
Ως αποτέλεσμα, οι αλγόριθμοι αντανακλούν τις αξίες και αντιλήψεις αυτής της πολύ μικρής ομάδας ανθρώπων. «Άρα λοιπόν, αν δεν πετύχουμε τη συμπερίληψη περισσότερων ανθρώπων από διαφορετικές ομάδες στον σχεδιασμό και προγραμματισμό αλγόριθμων ΤΝ, τα προβλήματα για την ανθρωπότητα είναι προφανή. Μπορεί σήμερα να μη δίνουμε μεγάλη σημασία στην εξέλιξη της ΤΝ, γιατί τη θεωρούμε απλά βοηθό, αλλά το πώς θα αναπτυχθεί η Γενική ΤΝ θα αποκτήσει ιδιαίτερα μεγάλη αξία για τις ζωές των ανθρώπων στο μέλλον» εκτιμά.
To γεγονός δε, ότι η έρευνα για την ΤΝ επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες περιοχές του πλανήτη, δεν αποκλείεται μελλοντικά να δημιουργήσει και κράτη -εκτός από ανθρώπους- πολλών ταχυτήτων, μεταξύ άλλων διότι το hardware που θα παράγεται στις χώρες της «πρώτης γραμμής» ενδέχεται να μην είναι συμβατό με το λογισμικό και τις πλατφόρμες λιγότερο προνομιούχων γεωγραφικών ζωνών του πλανήτη.
«Τη στιγμή που η ανάπτυξη αυτών των τεχνολογιών γίνεται κυρίως σε ΗΠΑ και Κίνα, οι υπόλοιπες περιοχές του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ, πιθανώς θα γίνουμε followers (ακόλουθοι). Σήμερα χτίζεται, κυρίως σε αυτές τις δύο χώρες, εντελώς νέα αρχιτεκτονική, νέο hardware, νέα τσιπ ικανά να καλύψουν τις αυξημένες υπολογιστικές ανάγκες της Γενικής ΤΝ. Στο μέλλον λοιπόν, ακόμα και αν υπάρχουν ανοιχτές πλατφόρμες, όποιος δεν έχει πρόσβαση σε αυτό το hardware, θα κινείται βραδύτερα» παρατηρεί.
Η συμπερίληψη σχεδόν διπλασιάζει τις πιθανότητες να γίνεις ηγέτης καινοτομίας
Είτε μιλάμε για κράτη είτε για ανθρώπους η συμπερίληψη είναι κρίσιμης σημασίας, δεδομένου ιδίως ότι τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας, όπως η κλιματική κρίση ή το δημογραφικό ζήτημα, δεν μπορούν πλέον να αντιμετωπίζονται με βάση την πεπατημένη και τις αντιλήψεις των «λίγων».
«Όσο περισσότερες είναι οι πληθυσμιακές ομάδες που συμμετέχουν στον σχεδιασμό λύσεων, όσο περισσότερα τα μυαλά με διαφορετικές προσεγγίσεις, τόσο περισσότερη καινοτομία θα παράγεται. Άρα, πρέπει να δημιουργήσουμε τους μηχανισμούς και το πλαίσιο, ώστε να διασφαλιστεί πραγματικά και όχι στα λόγια η συμπερίληψη. Βάσει πρόσφατης έρευνας, οι επιχειρήσεις στις οποίες υπάρχει μεγαλύτερη συμπερίληψη, είναι 1,7 φορές πιθανότερο να είναι ηγέτιδες καινοτομίας στον κλάδο τους. Παρόλα αυτά, μόλις το 10% των επιχειρήσεων πληρούν σήμερα το κριτήριο της συμπερίληψης!» σημειώνει.
Παρότι συχνά η λέξη «συμπερίληψη» ταυτίζεται με τις γυναίκες, διευκρινίζει, αφορά πολύ ευρύτερη ομάδα ατόμων, από τους ανθρώπους συγκριτικά μεγαλύτερης ηλικίας, μέχρι τους τεχνολογικά αναλφάβητους κι από τα άτομα με αναπηρίες μέχρι τους μετανάστες. Πώς θα μπορούσαν οι τελευταίοι να ενταχθούν στη διαδικασία παραγωγής καινοτομίας στην Ευρώπη; Κατά τον Επαμεινώνδα Χριστοφιλόπουλο, επιστημονικό επιμελητή του βιβλίου «ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ, Μια πολύ σύντομη εισαγωγή» της Τζένιφερ Μ. Γίντλι, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (ΠΕΚ), «επιθετικές» εκπαιδευτικές και εργασιακές διαδικασίες για την ενσωμάτωση των μεταναστών στην παραγωγή καινοτομίας μπορούν και πρέπει να εφαρμοστούν, καθώς αυτοί αποτελούν είναι πολύ σημαντικό κεφάλαιο και πιθανώς θα αλλάξουν τους όρους του παιχνιδιού στο μέλλον.
Θα παραμείνει ελκυστική για τους μετανάστες η Ευρώπη;
Ωστόσο, ένα βασικό ερώτημα είναι, όπως λέει, αν η Ευρώπη θα παραμείνει ελκυστική για αυτούς. «Σε 15 χρόνια από σήμερα, η Ευρώπη μπορεί να μην είναι εξίσου δελεαστική για τους μετανάστες. Μια σειρά από προβλήματα (όπως η κλιματική κρίση) και από ευκαιρίες που εντοπίζονται σε άλλες χώρες (όπως η ύπαρξη περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας σε τομείς προηγμένης τεχνολογίας) δεν είναι απίθανο να στρέψουν τις μεταναστευτικές ροές σε άλλες περιοχές του πλανήτη, όπως η Κίνα» επισημαίνει.
Τελικά, σε ένα περιβάλλον τόσο ρευστό και απρόβλεπτο, πόση αξία έχει να ασχολούμαστε με το μέλλον; Κατά τον δρα Χριστοφιλόπουλο, «αφιερώνουμε πάρα πολύ χρόνο στη μελέτη της ιστορίας. Αν ασχολούμασταν λίγο περισσότερο με την ορθολογική μελέτη των πιθανών μέλλοντων και δημιουργούσαμε σενάρια για τις αντιδράσεις μας, τα οφέλη για την ανθρωπότητα θα ήταν τεράστια -στο σημείο αυτό όμως εξακολουθεί να υπάρχει κενό, τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς. Για αυτό θεωρώ ότι η Παγκόσμια Ημέρα των Μέλλοντων δεν είναι μια επιφανειακή ημέρα, αλλά μια αφορμή για να μελετήσουμε βαθύτερα τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε το μέλλον».