Του Νίκου Ασλανίδη
Εδώ και 27 χρόνια ζωγραφίζει την προσφυγιά και τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Όπως τονίζει η ίδια προσπαθεί να στείλει μέσα από τα έργα της μηνύματα πατριδογνωσίας αφού δυστυχώς τα παιδιά μας δεν διδάσκονται και πολλά πράγματα για τις αλησμόνητες πατρίδες...
Η ζωγράφος, αγιογράφος και ραδιοφωνική παραγωγός, Σοφία Αμπερίδου γεννήθηκε στην Κατερίνη, αλλά τα τελευταία 30 χρόνια ζει με την οικογένεια της και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Έχει κάνει ελεύθερες σπουδές ζωγραφικής, διακόσμησης και χαρακτικής. Μυήθηκε στη βυζαντινή αγιογραφία και είναι πτυχιούχος του ΕΑΠ (Hellenic Open Univercity) με ειδικότητα τον Ελληνικό Πολιτισμό. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές, στο τμήμα Εφαρμοσμένη Θεολογία, στη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ. Είναι μέλος στο Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας και μέλος στην Επιτροπή ΕΕΤΕ Βόρειας Ελλάδας. Μέλος στον ΣΚΕΤΚΕ και στον ΣΚΕΤΒΕ, όπου διετέλεσε ταμίας (2009-2014) και αντιπρόεδρος (2015-2017). Αποτελεί μέλος και είναι αντιπρόσωπος στην Ελλάδα, της Femin & art women association-Trabzon στην Τουρκία.
Διδάσκει αγιογραφία και ζωγραφική σε πολιτιστικά και πνευματικά κέντρα δήμων και ναών. Τα ζωγραφικά έργα της είναι ανθρωποκεντρικά και εκφράζουν προβληματισμούς, σκέψεις και συναισθήματα για το χθες, το σήμερα και το αύριο. Το σημαντικότερο όμως μέρος του έργου της αφορά στον ξεριζωμό, την προσφυγιά και τη γενοκτονία. Έργα της υπάρχουν σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Πώς ασχοληθήκατε με τη ζωγραφική;
Στην οικογένεια μου δεν υπήρχε ιστορικό άλλου ζωγράφου, και θεωρώ πως ήταν για μένα δώρο Θεού. Θυμάμαι τον εαυτό μου να ζωγραφίζει από παιδί με ιδιαίτερη επιμέλεια στα τετράδια του δημοτικού. Τελειώνοντας το λύκειο έκανα ιδιωτικές σπουδές διακόσμησης και ζωγραφικής, ενώ στα 21 μου ξεκίνησα αγιογραφία. Αυτή η γνήσια ελληνική τέχνη με μάγεψε και στην πορεία ενσωμάτωσα στη ζωγραφική μου τα στοιχεία της. Συνεργάστηκα για χρόνια με αγιογράφους στη Θεσσαλονίκη και δίπλα τους έμαθα πολλά. Μελέτησα τα βιβλία και τα έργα δύο μεγάλων αγιογράφων - ζωγράφων του 20ου αι., του Ιω. Βράνου και του Φώτη Κόντογλου, για τον οποίο ολοκληρώνω το διάστημα αυτό Μεταπτυχιακές Σπουδές στη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ. Ως μέλος στο Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος κατατάσσομαι στους ναΐφ ζωγράφους.
Πότε αποφασίσατε να ασχοληθείτε αποκλειστικά με θέματα της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου.
Η αλήθεια είναι πως δεν το αποφάσισα. Το θέμα με βρήκε από τη γέννηση μου! Οι τραγικές οικογενειακές ιστορίες που άκουγα από τους γονείς του πατέρα μου, που ήρθαν με την ανταλλαγή στην Ελλάδα, κουβαλώντας το τραύμα της γενοκτονίας στην ψυχή τους, από τις θηριωδίες του Τοπάλ Οσμάν που έζησαν στην Κερασούντα, με σημάδεψαν. Ιδιαίτερα η «μούσα» γιαγιά μου, με τις αφηγήσεις της, που τότε νόμιζα για παραμύθια, ζωγράφισε στην καρδιά μου «Το Βλέμμα της Προσφυγιάς!». Αυτός είναι και ο τίτλος μιας ενότητας έργων που δημιούργησα το διάστημα 1994-2004 κι έγινε μια σημαντική έκθεση στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο το 2005. Το πρώτο έργο που έφτιαξα το 1994, είχε θέμα τον πυρρίχιο χορό σέρα. Η πρώτη φορά που παρουσίασα έργα με ποντιακό θέμα ήταν την ίδια χρονιά στο πλαίσιο συνεδρίου Ποντιακής αυτογνωσίας στον Εύοσμο Θεσσαλονίκης. Ακολούθησαν αρκετές εκθέσεις όπου ο κόσμος γνώρισε και αγάπησε τα έργα μου. Μάλιστα ορισμένες φορές κάποιοι, μου διηγούνται οικογενειακές τους ιστορίες για να τις ζωγραφίσω.
Πιστεύετε ότι η τέχνη μπορεί να βοηθήσει στη διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου;
Το πιστεύω ακράδαντα. Η ζωγραφική, όπως και κάθε τέχνη είναι ένας πομπός που εκπέμπει τα δικά της μηνύματα και περιμένει τους δέκτες να τα αγαπήσουν και να τα επικοινωνήσουν και σε άλλους ανθρώπους. Η τέχνη δηλαδή από μόνη της δεν μπορεί να λειτουργήσει, αν δεν υπάρξουν εκείνοι οι τρόποι που θα το γνωστοποιήσουν στο κοινό και θα μιλήσουν για την ύπαρξη και το νόημα τους. Το θέμα δεν θα έπρεπε να ανήκει στο πλαίσιο των γνωριμιών του καλλιτέχνη, αλλά να υπάρχει ανάλογη μέριμνα από φορείς της πολιτείας. Για παράδειγμα, δείτε μόνο, πόσα συνέδρια και πόσες διαδικτυακές διαλέξεις έχουν γίνει το διάστημα της καραντίνας λόγω COVID-19 και δεν υπήρξε ούτε ένα, που να αναφερθεί στο θέμα της συμβολής των εικαστικών, όχι περί αναγνώρισης της γενοκτονίας που αναφέρατε, αλλά ούτε καν σε θέματα πολιτισμού και κουλτούρας.
Πώς αντιδρούν οι επισκέπτες όταν βλέπουν τα έργα σας στις εκθέσεις;
Στις 15 ατομικές εκθέσεις που έχω παρουσιάσει σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, τις 60 και πλέον ομαδικές που συμμετείχα, όπως και από την παρουσίαση των έργων μου στα social media, έχω εισπράξει άπειρα σχόλια και κριτικές, τα περισσότερα θετικά και ενθαρρυντικά ως προς τη θεματολογία, διότι ξέρετε υπάρχουν κι εκείνοι που λένε «τι θες και ασχολείσαι τώρα με αυτό το θέμα και στρατεύεσαι!». Στο άλλο άκρο μια φίλη στην Αθήνα μου είπε χαρακτηριστικά πως «κάποτε οι Πόντιοι θα κάνουν μια αίθουσα σε μουσείο μόνο για τα έργα μου». Είναι συγκινητικό να ακούς τέτοια λόγια και παίρνεις δύναμη να συνεχίσεις. Όμως δεν ξέρω που θα καταλήξει το ζήτημα όταν ακόμα η προσφυγομάνα Θεσσαλονίκη παλεύει για ένα μουσείο προσφυγικής ιστορίας...
Παράλληλα με τη ζωγραφική ασχολείστε και με το ραδιόφωνο. Ποια είναι η θεματολογία σας;
Το ραδιόφωνο για μένα αποτελεί την 8η από τις καλές τέχνες κι ένα μεγάλο σχολείο, στο οποίο έγινα δέκτης από τα παιδικά μου χρόνια και πομπός από το 2002. Οι εκπομπές μου «Με το βλέμμα του ποιητή», «Παραμυθοποιήματα δια χειρός σοφίας» και «Ποντιακή μούσα» έγραψαν τη δική τους ιστορία στη ραδιοφωνική μπάντα της Θεσσαλονίκης κι αποτέλεσαν προέκταση της καλλιτεχνικής μου πορείας με τους τρόπους που απαιτεί το μέσο. Ειδικά η «Ποντιακή Μούσα» που ξεκίνησε το 2013, είναι μια ανάγκη μου να μοιραστώ με το κοινό στοιχεία πατριδογνωσίας, με την ευρύτερη έννοια του όρου, η οποία εν ευθέτω χρόνω θα λάβει και άλλη μορφή.
Του χρόνου συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη λεγόμενη Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή. Κατά τη γνώμη σας θα έπρεπε να γίνουν κάποιες εκδηλώσεις από την ελληνική πολιτεία;
Εκδηλώσεις πρέπει να γίνουν σε κάθε σχολείο, σε κάθε σύλλογο, σε κάθε πόλη. Οργανωμένα και με ιστορικό υπόβαθρο. Έτσι που θα μας φέρει πιο κοντά σε αυτό που λέμε ελληνικότητα, παράδοση και αυτογνωσία. Η ανταλλαγή άλλαξε τη μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων και στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Η εποχή που ακολούθησε ήταν μια μίζερη και φτωχή, όμως με την έλευση της γενιάς του ’30 ξεκίνησε από Έλληνες λογοτέχνες και καλλιτέχνες, που επαναπροσδιόρισαν θέματα ελληνικότητας στην τέχνη τους. Κατάφεραν να συνδυάσουν το μοντέρνο με το παραδοσιακό και να προσφέρουν στο συλλογικό ασυνείδητο ένα τρόπο έκφρασης, έτσι που ο Ελληνικός λαός να αγαπήσει τον ελληνικό πολιτισμό και να εκφραστεί μέσα από αυτόν. Η εποχή μας, περισσότερο από ποτέ, απαιτεί να δημιουργηθεί κάτι ανάλογο και σήμερα! Μέσα στο χάος της παγκοσμιοποίησης, που διοχετεύεται μέσα από τις πλατφόρμες επικοινωνίας του διαδικτύου, οφείλουμε με κάθε τρόπο να διαφυλάξουμε τις ιδιαιτερότητες και την ταυτότητα μας ως Έλληνες Πόντιοι κι ως λαός μιας χώρας με βαριά κληρονομιά!
Από την άλλη πλευρά τι πρέπει να κάνουν τα προσφυγικά σωματεία;
Θα πρέπει να ξαναδούν τον προσανατολισμό τους σχετικά με το τι προσφέρει η ύπαρξη τους. Στην κουλτούρα μας εξίσου απαραίτητα με τη μουσική, το χορό, και το φαγητό, είναι τα βιβλία, η διάλεκτος, η ιστορία, η λαογραφία, και φυσικά οι τέχνες. Γίνονται πολλές προσπάθειες κι υπάρχει ελπίδα, αλλά ο δρόμος είναι μακρύς. Όμως στο ζήτημα της αναγνώρισης της γενοκτονίας είναι καιρός να φύγουν από το προσκήνιο όλοι οι «εγωπαθείς», οι «καρεκλοκένταυροι» μαζί και το «ποντιόμετρο» τους. Ας αφήσουν τη νέα γενιά, που επιπλέον έχει και επιστημονική κατάρτιση, να διεκδικήσει στα διεθνή Fora την αναγνώριση, με τον τρόπο που αρμόζει και τις νέες πρακτικές. Για ενότητα στο χώρο δεν θα πω, είναι το δυσκολότερο από όλα. Ίσως στις νέες γενιές, μόνο αν γίνει κάποιο θαύμα!
Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Δεν μπορώ να έχω σχέδια μέσα στην ανασφάλεια της εποχής που ζούμε. Ωστόσο το όραμα μου για την τέχνη παραμένει ζωηρό και μπορώ να σας πω ότι διανύω μια πολύ δημιουργική καλλιτεχνική περίοδο. Στην πρώτη ευκαιρία θα πραγματοποιήσω ατομική έκθεση με θέματα που αφορούν τον πολιτισμό και την Ιστορία του Πόντου. Άμεσα έρχονται συμμετοχές σε εκθέσεις με αφορμή τα 200 χρόνια από το 1821.
Πρώτα ο Θεός, να είμαστε όλοι καλά και να βγούμε από αυτή την δύσκολη εποχή της πανδημίας.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 23 Μαΐου 2021