Σε μόλις δέκα μήνες 13 γυναίκες στην Ελλάδα βρήκαν τραγικό θάνατο από το χέρι του συζύγου ή του συντρόφου τους με την κάθε υπόθεση να παγώνει το αίμα της ελληνικής κοινωνίας αναγκάζοντάς την παράλληλα να μιλήσει επιτέλους ανοιχτά και χωρίς περιστροφές για την ακραία μορφή της έμφυλης βίας που ακούει στο όνομα «γυναικοκτονία».
Τα σοκαριστικά ευρήματα έρευνας του ΟΗΕ που δόθηκαν στη δημοσιότητα το 2019 και θέλουν κατά μέσο όρο 137 γυναίκες ανά τον κόσμο να δολοφονούνται καθημερινά από τον σύντροφό τους ή από κάποιον συγγενή τους, «κραυγάζουν» πως οι γυναικοκτονίες έχουν μετατραπεί σε παγκόσμια μάστιγα.
«Η κακοποίηση των γυναικών βρίσκεται στη νούμερο ένα θέση των παραγόντων γυναικείας θνησιμότητας στην Ευρώπη, στις ηλικιακές ομάδες 16 με 44 ετών» εξηγεί ο Δρ. Φώτης Σπυρόπουλος, Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάκτωρ Ποινικού Δικαίου και Εγκληματολογίας Νομικής Αθηνών, διδάσκων ΠΑΔΑ και ΕΑΠ, και τονίζει πως «οι περισσότερες ανθρωποκτονίες με θύματα γυναίκες τελούνται από άντρες του κοντινού τους περιβάλλοντος. Αυτό έχει καταγραφεί στα στατιστικά στοιχεία και με βάση αυτό το δεδομένο δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το ρόλο του φύλου, την έμφυλη διάσταση του θέματος, σχετικά με το πώς οι άνδρες αντιλαμβάνονται τη βία και την ασκούν με θύματα γυναίκες. Βέβαια, είναι γεγονός πως οι περισσότεροι ανθρωποκτόνοι είναι άνδρες».
Είμαστε μπροστά σε μία έξαρση του φαινομένου; Αυτή η ερώτηση φαίνεται να βασανίζει όλο και περισσότερους στον δημόσιο διάλογο όσο η μαύρη λίστα των δολοφονημένων γυναικών στην Ελλάδα μεγαλώνει. «Πρόκειται για ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο οπότε σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αναζητούμε το αίτιο ξεχωριστά», απαντά ο κ. Σπυρόπουλος και συμπληρώνει:
«Ψάχνοντας την εξήγηση, σίγουρα παίζει ρόλο η κουλτούρα κάθε χώρας και του κάθε ανθρώπου προσωπικά που ίσως αναπαράγει πατριαρχικά πρότυπα και ενδεχομένως ως παρατήρηση παίζει ρόλο το γεγονός ότι μετά την περίοδο lockdown το ήδη υπάρχον πρόβλημα των γυναικοκτονιών και της βίας κατά γυναικών έγινε περισσότερο ορατό, επισημαίνοντας φυσικά πως σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να υπάρχουν περιθώρια ανοχής σε τέτοιου είδους αντιδράσεις και ανθρωποκτονίες. Πρέπει όμως να μελετηθεί η κάθε περίπτωση ξεχωριστά, να καταγραφούν και ερευνητικά τα περιστατικά για να μην προβαίνουμε σε αυθαίρετες γενικεύσεις και λύσεις με αυτά τα ζητήματα».
Ο γρίφος της νομικής αναγνώρισης
Δαιδαλώδης παραμένει και ο διάλογος αναφορικά με τη νομική αναγνώριση της «γυναικοκτονίας». Η συζήτηση άνοιξε όταν τα τραγικά περιστατικά γυναικοκτονιών άρχισαν να βλέπουν το φως της δημοσιότητας, το ένα μετά το άλλο, με διάφορες ακτιβιστικές οργανώσεις και ομάδες να αναδεικνύουν την έμφυλη διάσταση του φαινομένου διχάζοντας τον νομικό κόσμο για το πώς και εάν μπορεί να γίνει ένταξη του όρου στο ποινικό δίκαιο.
«Η άποψη που υποστηρίζει την εισαγωγή της γυναικοκτονίας στο νομικό μας σύστημα λέει ότι έτσι θα δημιουργηθεί ένα γνωσιακό σχήμα που καθιστά ορατή την έμφυλη βία. Δίνει δηλαδή μία άλλη βαρύτητα στο νομικό πλαίσιο αντιμετώπισης αυτών των εγκλημάτων προκειμένου να επιτευχθεί καλύτερα η πρόληψη. Από την άλλη να υπενθυμίσω πως στις τροποποιήσεις του ποινικού κώδικα που ψηφίστηκαν στη Βουλή η ανθρωποκτονία θα τιμωρείται μόνο με την ποινή της ισόβιας κάθειρξης. Επομένως παρέλκει μάλλον η εισαγωγή του όρου σε ό,τι αφορά την ποινική μεταχείριση γιατί δεν υπάρχει αυστηρότερη ποινή από την ισόβια κάθειρξη», εξηγεί ο κ. Σπυρόπουλος.
Από πλευράς του ο πρόεδρος της Ένωσης Ποινικολόγων, Γιάννης Γλύκας, είχε προτείνει τη δημιουργία διάταξης στον ΠΚ «ώστε να υπάρχει εξειδίκευση στο έγκλημα σε σχέση με το φύλο» και η έμφυλη βία να λειτουργεί ως επιβαρυντικός παράγοντας τόσο στην εκδίκαση της κάθε υπόθεσης όσο και στην έκτιση της ποινής.
«Αυτό που λέμε είναι ότι θα μπορούσε να υπάρχει μία διάταξη με την οποία θα λαμβάνεται υπόψιν ως επιβαρυντική περίσταση το αν κάποιος αφαιρεί μία ζωή για λόγους έμφυλης βίας, επειδή δηλαδή θεωρεί πως η γυναίκα είναι κάτι υποδεέστερο. Έτσι κι αλλιώς η αφαίρεση ζωής είναι το μεγαλύτερο αδίκημα αλλά σε περίπτωση που ο θύτης ζητήσει συγγνώμη ή έχει λευκό ποινικό μητρώο, η αναφορά για την έμφυλη βία στον ΠΚ θα μπορούσε να αποτελέσει κριτήριο εις βάρος του στην εκδίκαση της υπόθεσης ή επιβαρυντικός παράγοντας στην έκτιση της ποινής», τονίζει ο κ. Γλύκας.
Παράλληλα, τα συνεχώς αυξανόμενα περιστατικά δολοφονίας γυναικών στη χώρα μας, όπως και οι αυξανόμενες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, θορύβησαν τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Βασίλη Πλιώτα, ο οποίος απέστειλε εγκύκλιο στους Εισαγγελείς Εφετών προκειμένου να βρίσκονται σε απόλυτη επαγρύπνηση για την αντιμετώπιση των εγκληματικών πρακτικών με θύματα γυναίκες και ευάλωτα άτομα. Στο πλαίσιο της κινητοποίησης των συναδέλφων του ο κ. Πλιώτας δεν απέφυγε να θίξει το ευαίσθητο θέμα των «γυναικοκτονιών» αναφερόμενος στις ευρείες συζητήσεις για πιθανή τυποποίηση του εγκλήματος της «γυναικοκτονίας» (δηλαδή τις περιπτώσεις αφαίρεσης της ζωής γυναίκας, ιδίως από σεξιστικά κίνητρα, «λόγους τιμής», σκοπούς εμπορίας ανθρώπων και οικονομική εκμετάλλευση), ως διακριτής ανθρωποκτονίας ή διακεκριμένης παραλλαγής της ανθρωποκτονίας του άρθρου 299 Π.Κ. Μία θεώρηση που έχει υιοθετηθεί και νομοθετικά διεθνώς και ιδίως σε χώρες που εμφανίζουν ιδιαίτερη ένταση του φαινομένου.
Προς το παρόν πάντως, ο νέος Ποινικός Κώδικας, όπως ψηφίστηκε την Πέμπτη από την Βουλή, αφήνει εκτός των διατάξεών του τον όρο «γυναικοκτονία» και επικεντρώνεται στην ενδοοικογενειακή βία, «υψώνοντας ασπίδα προστασίας» στα θύματα με την καθιέρωση «του αξιόποινου χαρακτήρα, για τη μη συμμόρφωση σε δικαστική απόφαση που επιβάλει απαγόρευση προσέγγισης και επικοινωνίας μεταξύ προσώπων». Ταυτόχρονα, σύμφωνα με την προ ημερών εξαγγελία του υπουργού Δικαιοσύνης Κωνσταντίνου Τσιάρα, αναμένεται και η συγκρότηση ειδικής νομοπαρασκευαστικής επιτροπής με αντικείμενο την επεξεργασία του νομοθετικού πλαισίου για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας.
«Δεν την σκότωσε η αγάπη αλλά η γυναικοκτονία»
Παρά όμως τη μη νομική αναγνώριση του όρου, φαίνεται πως η αναφορά του στο δημόσιο διάλογο και η ορατότητα του φαινομένου κινητοποίησε γυναίκες - θύματα ενδοοικογενειακής βίας να αναζητήσουν βοήθεια. Σύμφωνα με τη Νεφέλη Χατζηιωαννίδου, δημιουργό και διαχειρίστρια της πλατφόρμας «Υπέροχες Γυναίκες», «κάθε φορά που μιλάμε δημόσια για μία νέα γυναικοκτονία υπάρχει μία συνειδητοποίηση από γυναίκες - θύματα έμφυλης βίας ότι μπορεί να είναι οι επόμενες και ψάχνουν τρόπους να βοηθηθούν».
«Κάθε φορά που αναφερόμαστε στα social media σε περιστατικά έμφυλης βίας και κυρίως σε γυναικοκτονίες, δεχόμαστε 50 με 100 μηνύματα από θύματα κυρίως ενδοοικογενειακής βίας τα οποία ζητούν βοήθεια για πρώτη φορά. Θέλουν να μάθουν πώς μπορούν να απομακρυνθούν από τα θύματα, να δουν ποιες είναι οι επιλογές τους και η νομική υποστήριξη που χρειάζονται, οπότε εμείς τις καθοδηγούμε προς τη γραμμή υποστήριξης 15900, σε πλατφόρμες ή και στα κέντρα φιλοξενίας», περιγράφει η Νεφέλη τονίζοντας παράλληλα πως η χρήση του όρου εξάλειψε από το δημόσιο διάλογο «φαντάσματα του παρελθόντος» που ήθελαν την γυναικοκτονία να συνδέεται με το πάθος, την αγάπη και την ζήλια.
Τα στοιχεία
Σύμφωνα με ανακοίνωση τον περασμένο Ιούλιο του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, το 2015, 23 γυναίκες σκοτώθηκαν από άνδρες, οι 8 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο. Το 2016, 21 γυναίκες (οι 11 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο), το 2017, 16 γυναίκες σκοτώθηκαν από άνδρες (οι 8 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο). Και ο κατάλογος συνεχίζεται: το 2018, 21 γυναίκες σκοτώθηκαν από άνδρες, οι 10 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο, το 2019, 17 γυναίκες (οι 12 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο) και το 2020, 14 γυναίκες (οι 8 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο).
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 14 Νοεμβρίου 2021