Χθες, 11 Ιουλίου 2022, συμπληρώθηκαν ακριβώς ογδόντα χρόνια από την αντίστοιχη ημέρα του 1942, μία από τις πλέον μελανές ημερομηνίες στην μακραίωνη ιστορία της Θεσσαλονίκης. Από το λεγόμενο «Μαύρο Σάββατο» όπως έχει καταγραφεί στην ελληνική και την εβραϊκή ιστοριογραφία. Την ημέρα που τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής συγκέντρωσαν στην πλατεία Ελευθερίας περίπου εννέα χιλιάδες άνδρες εβραϊκής καταγωγής τους οποίους, αφού υπέβαλαν σε δημόσιο εξευτελισμό, στη συνέχεια τους απέστειλαν σε καταναγκαστικά έργα. Ήταν ουσιαστικά η πρώτη πράξη του δράματος που θα ακολουθούσε με τον αφανισμό του συνόλου σχεδόν, της εβραϊκής κοινότητας της πόλης, σαράντα και πλέον, χιλιάδες ψυχές, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η πλατεία Ελευθερίας κουβαλά βαρύ ιστορικό φορτίο. Χρειάστηκε, δε, να περάσουν πολλές δεκαετίες ώστε η πόλη να αναστοχαστεί, να ξεπεράσει τις ενοχές της για όσα (δεν) έκανε τότε, αλλά και τα χρόνια που ακολούθησαν. Διότι το μαρτύριο για τους Θεσσαλονικείς εβραίους που επέζησαν από τη ναζιστική θηριωδία, συνεχίστηκε για πολλά χρόνια μετά. Όταν είδαν τις περιουσίες τους κατεστραμμένες ή καταπατημένες από Έλληνες συμπολίτες τους, το εβραϊκό νεκροταφείο, μία από τις σημαντικότερες νεκροπόλεις της Ευρώπης να καταστρέφεται και τις ταφόπλακες να διασκορπίζονται σε όλη την πόλη και να χρησιμοποιούνται για την επίστρωση των πεζοδρομίων, του προαύλιου του Αγίου Δημητρίου, του Βασιλικού Θεάτρου κ.ο.κ. Όταν αντίκριζαν προσωπικά τους αντικείμενα και οικογενειακά κειμήλια σε σπίτια γειτόνων και οικογενειακών φίλων.
Έστω και με καθυστέρηση δεκαετιών η πόλη έδειξε να συνειδητοποιεί το ιστορικό βάρος που καλείται να σηκώσει. Άρχισε να μιλά για το Ολοκαύτωμα, για τον αφανισμό ενός από τα δυναμικότερα κομμάτια του πληθυσμού της, για την ανοχή απέναντι στις ναζιστικές θηριωδίες, για τη λεηλασία της περιουσίας των εβραίων... Είκοσι χρόνια μετά το «Μαύρο Σάββατο», το 1962, άρχισε με δειλά, σχεδόν ενοχικά βήματα μια πορεία σταδιακής αποκατάστασης της ιστορικής μνήμης. Αρχικά με ένα μνημείο εντός του εβραϊκού νεκροταφείου, το οποίο στη συνέχεια πήγε σε κάποιο απόμακρο σημείο της πόλης, ώσπου τοποθετήθηκε τελικά σε μια γωνιά της πλατείας Ελευθερίας. Χρειάστηκε να φτάσουμε στο 2004 προκειμένου με ομόφωνη απόφαση τη Βουλής να καθιερωθεί η «Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος». Η δε Θεσσαλονίκη, χρειάστηκε άλλα επτά χρόνια για να γιορτάσει για πρώτη φορά την Ημέρα αυτήν, το 2011.
Ακολούθησε ο σχεδιασμός για το Μουσείο Ολοκαυτώματος, η υλοποίηση του οποίου προχωρά, έστω και με τις γνωστές γραφειοκρατικές αγκυλώσεις. Ένα Μουσείο που σε συνδυασμό με το Πάρκο Μνήμης το οποίο έχει σχεδιαστεί να γίνει στην πλατεία Ελευθερίας, μπορούν να συμβολίσουν τον νέο μνημονικό άξονα της πόλης. Κι αν το Μουσείο ακόμη καθυστερεί, το Πάρκο Μνήμης θα μπορούσε ήδη να έχει ολοκληρωθεί.
Όμως η σημερινή διοίκηση του δήμου έχει άλλα σχέδια, άλλες προτεραιότητες. Στη χθεσινή δήλωσή του επ' αφορμή της επετείου ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης επιμένει στη θέση του να κατασκευάσει κάτω από την πλατεία υπόγειο πάρκινγκ. Ο Κωνσταντίνος Ζέρβας μοιάζει εγκλωβισμένος στο επαγγελματικό παρελθόν του, θεωρώντας πως η πρώτη ανάγκη της πόλης είναι τα πάρκινγκ. Αντιμετωπίζει την ιστορική πλατεία με όρους αγοράς. «Γιατί να μην κάνω το υπόγειο πάρκινγκ, αφού οι μελέτες δείχνουν ότι θα είναι βιώσιμο;», το ατράνταχτο επιχείρημά του.
Βάζει στο ζύγι, από τη μια τα κελεύσματα των εργολάβων και τις 220 θέσεις στάθμευσης, κι από την άλλη το χρέος της πόλης για την απόδοση τιμής και μνήμης προς τους Θεσσαλονικείς εβραίους που χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και επιλέγει το πρώτο. Διότι ο ισχυρισμός του ότι η πόλη θα τα έχει και τα δύο, και Πάρκο Μνήμης και υπόγειο πάρκινγκ, πολύ απλά, δεν υφίσταται καθώς το ένα αντιστρατεύεται το άλλο. Πάρκο Μνήμης σημαίνει γαλήνη, ενδοσκόπηση, αναστοχασμό, σεβασμό στη μνήμη όσων υπέστησαν τον δημόσιο εξευτελισμό σε αυτήν την πλατεία. Πάρκινγκ, σημαίνει ράμπες, σημαίνει θόρυβο, σημαίνει μια διαρκή περικύκλωση της ιστορικής πλατείας από ανυπόμονους οδηγούς, η οποία ακυρώνει κάθε ιστορικό ίχνος της. Λυπάμαι που το λέω αλλά ο κ. Ζέρβας δείχνει πως αδυνατεί να συναισθανθεί το βάρος της ιστορικής ευθύνης που απορρέει εκ του αξιώματός του. Πλέον, αυτήν την ευθύνη καλείται να την υπερασπιστεί η κοινωνία της πόλης.