Καθηγητές Κτηνιατρικής και Δασολογίας μιλούν στη "ΜτΚ" για τους αγριόχοιρους, τη τροφή, το φυσικό τους χώρο και τους λόγους που αυξάνεται η παρουσία τους στα κέντρα των πόλεων. Εξηγούν τα αίτια που κρύβονται πίσω από το ανησυχητικό φαινόμενο του πολλαπλασιασμού τους, εστιάζοντας στους κινδύνους που δημιουργεί η παρουσία τους στο αστικό τοπίο και εφιστώντας την προσοχή των ανθρώπων στη συνάντηση μαζί τους.
Η αύξηση των περιστατικών εμφάνισης αγριόχοιρων στο αστικό τοπίο, σύμφωνα με τους καθηγητές Κτηνιατρικής αποτελεί ένα φαινόμενο που εκτυλίσσεται τις τελευταίες δυο δεκαετίες κυρίως στην Ευρώπη και οφείλεται στην αύξηση του πληθυσμού τους. Όπως εξηγεί στη "ΜτΚ" η αναπληρώτρια καθηγήτρια Κτηνιατρικής του ΑΠΘ, με ειδίκευση στην παθολογία των χοίρων, Ελένη Τζήκα, η αύξηση του πληθυσμού τους οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων που σχετίζονται με την ίδια τη φύση του ζώου, καθώς και με τον άνθρωπο.
"Η αύξηση του πληθυσμού του αγριόχοιρου δημιουργεί
σοβαρότατα προβλήματα στις γεωργικές καλλιέργειες
και από την άλλη πλευρά, ένα σοβαρό τροχαίο από την εμφάνιση
αγριόχοιρου στους δρόμους, είναι πιο ορατό από ποτέ"
Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής
"Ένας σημαντικός λόγος αύξησής τους είναι η κλιματική αλλαγή, έχουμε πιο ήπιο κλίμα που ευνοεί μεγαλύτερο αριθμό τοκετών κατά μέσο όρο το χρόνο καθώς και μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης των χοιριδίων που θα γεννηθούν. Ο αγριόχοιρος είναι ένα πάρα πολύ ανθεκτικό ζωικό είδος που μπορεί να επιβιώσει και να αναπαραχθεί σε αντίξοες συνθήκες. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί επίσης το γεγονός ότι την τελευταία δεκαετία καταγράφεται σημαντική ανθρώπινη παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον και κατ’ επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε χώρους πέρα από τις πόλεις, που σημαίνει ότι οι άνθρωποι τις τελευταίες δεκαετίες εισέρχονται σε μεγαλύτερο βαθμό στο φυσικό τους περιβάλλον και τα ζώα εξοικειώνονται σε κάποιες περιπτώσεις περισσότερο με τον άνθρωπο. Επιπλέον, τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει πολύ σωστά ο έλεγχος του κυνηγιού και αυτό βοηθάει στην αύξηση του πληθυσμού, όχι μόνο ευρωπαϊκά αλλά και σε άλλες ηπείρους. Από την άλλη πλευρά οι φυσικοί θηρευτές τους, όπως είναι οι αρκούδες μειώνονται σε αριθμούς, γεγονός που βοηθάει στην αύξηση του πληθυσμού τους".
Η κ. Τζήκα μιλάει και για τους πληθυσμούς των ημίαιμων αγριόχοιρων και των ζώων αβελτίωτων φυλών, που αν και συχνά έχουν τα ίδια εξωτερικά χαρακτηριστικά με τους αγριόχοιρους, δεν αποτελούν αυτό ακριβώς το είδος. "Πρόκειται για πληθυσμούς που ζουν και στη χώρα μας. Πρόκειται για ημίαιμα δεσποζόμενα ζώα που έχουν προκύψει από τη "διασταύρωση" αγριόχοιρων, με αβελτίωτες ή και βελτιωμένες φυλές των ήμερων χοίρων. Μέσα από τη γονιμοποίηση αυτή, προέκυψαν ζώα με τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους να μοιάζουν πολύ με αυτά των αγριόχοιρων. Τέτοια ζώα έχουν διαφύγει στη φύση, είτε από λάθος, είτε ηθελημένα, δεν μπορώ να το γνωρίζω, οπότε έχουμε και αυτούς τους πληθυσμούς, οι οποίοι βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή".
Τα "υβρίδια" και η επανένταξη αγριόχοιρων
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αλλά κυρίως ο υβριδισμός με τον ήμερο χοίρο και η επανένταξη αγριόχοιρων σε κάποιες περιοχές, αποτελούν για τον Βασίλη Παπατσίρο, Πρόεδρο του τμήματος Κτηνιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και αναπληρωτή καθηγητή, με ειδίκευση στην παθολογία των χοίρων, τις βασικές αιτίες της ραγδαίας αύξησης του πληθυσμού των αγριόχοιρων. "Η αλήθεια είναι ότι στις αρχές του 2000 υπήρξαν κάποια προγράμματα ενίσχυσης της βιολογικής χοιροτροφίας και γενικά της βιολογικής κτηνοτροφίας από την ΕΕ και υπήρξαν οι πρώτες βιολογικές εκτροφές, που αυξήθηκαν σημαντικά λόγω αυτών των κινήτρων που δόθηκαν από την πολιτεία. Έτσι δόθηκε η δυνατότητα στους χοίρους των βιολογικών εκτροφών να έρθουν σε επαφή, και να διασταυρωθούν με τους αγριόχοιρους και να προκύψουν τα λεγόμενα "υβρίδια". Αυτά τα "υβρίδια" που έχουν προκύψει έχουν αυξημένη πολυδυνία, δηλαδή έχουν μεγαλύτερο αριθμό μικρών, μεγαλύτερο αριθμό τοκετοομάδων, γεννάνε περισσότερα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα και την αύξηση του πληθυσμού και την αλλαγή της βιοποικιλότητας του βιότοπου".
"Ο αγριόχοιρος, όπως δείχνουν μελέτες και βιβλιογραφία,
σπάνια και ένα μικρό ποσοστό περίπου 5% με 10%
θα μετακινηθεί σε μια ακτίνα μεγαλύτερη των 5-10 χιλιομέτρων
από στο σημείο της γέννησής του. Για να μετακινηθεί
θα πρέπει να συντρέχουν λόγοι απειλής της επιβίωσής του,
δηλαδή θα μετακινηθεί για να ζητήσει κυρίως τροφή και νερό"
Η τροφή και ο φυσικός τους χώρος
"Οι αγριόχοιροι είναι ζώα που το φυσικό τους περιβάλλον, ο φυσικός τους χώρος είναι σε δασώσεις περιοχές με υψόμετρο από 400 έως 1200 μέτρα και προτιμούν γενικότερα τα σημεία με υψηλότερο υψόμετρο. Ο αγριόχοιρος, όπως δείχνουν μελέτες και βιβλιογραφία, σπάνια και ένα μικρό ποσοστό περίπου 5% με 10% θα μετακινηθεί σε μια ακτίνα μεγαλύτερη των 5-10 χιλιομέτρων από στο σημείο της γέννησής του. Για να μετακινηθεί θα πρέπει να συντρέχουν λόγοι απειλής της επιβίωσής του, δηλαδή θα μετακινηθεί για να ζητήσει κυρίως τροφή και νερό. Λόγω του υπερπληθυσμού που συμβαίνει στον αγριόχοιρο στην Ελλάδα, καταγράφεται ακριβώς αυτή η μετακίνηση γύρω από τον περιαστικό ιστό. Αν προσέξετε και στις φωτογραφίες που έχουμε από τέτοια περιστατικά είναι σε σημεία που υπάρχουν σκουπίδια και κάδοι απορριμμάτων, γιατί ακριβώς έχουν μετακινηθεί σε αναζήτηση τροφής" εξηγεί ο κ. Παπατσίρος.
"Αν μιλήσουμε για τον αγριόχοιρο ο οποίος βρίσκεται στο περιβάλλον του, στο δάσος, εκείνος θα διατραφεί με ριζώματα, με κόνδυλους, βολβούς, ξηρούς καρπούς, με φλοιούς, δέντρα, κλαδιά, βλαστούς, έντομα, αμφίβια, γενικώς τόσο το αγριογούρουνο, όσο και το ήμερο γουρούνι, αλλά και τα ημίαιμα είναι παμφάγα ζώα. Άρα, θα φάει και απορρίμματα αν τα βρει μπροστά του. Αν βρει καλλιέργειες θα φάει μεγάλες ποσότητες, προκαλώντας ζημιές, για αυτό και υπάρχουν περιοχές της Ευρώπης που έχουν καταγραφεί σοβαρά προβλήματα" επισημαίνει η κ. Τζήκα.
Ασθένειες κα προβλήματα
"Τα περισσότερα ζώα έχουν κάποια νοσήματα που θα μπορούσαν εν δυνάμει να προσβάλουν τον άνθρωπο. Και οι χοίροι μπορούν να μεταφέρουν ασθένειες στον άνθρωπο, από κοινά παθογόνα που μπορεί να εκκρίνουν με τα κόπρανά τους, για παράδειγμα σαλμονέλα και κολοβακτηρίδια, αλλά και άλλα όπως η ηπατίτιδα Ε, που πρόκειται για έναν ιό όπου ο χοίρος θεωρείται μια από τις δεξαμενές του. Υπάρχει μια σειρά τέτοιων νοσημάτων, ωστόσο η επικινδυνότητα δεν είναι τόσο μεγάλη από την εμφάνιση αυτών των ζώων στον αστικό ιστό, γιατί ο άνθρωπος λογικά δεν θα έρθει σε επαφή με αυτά", εξηγεί η κ. Τζήκα. Για την ίδια, όπως τονίζει το πιο σημαντικό είναι τα πιθανά ατυχήματα λόγω επαφής με τα ζώα. Επίσης, θα πρέπει να γίνει αναφορά στον κίνδυνο τροχαίων ατυχημάτων λόγω της κινητικότητας των ζώων αυτών, ιδιαίτερα στο επαρχιακό οδικό δίκτυο. Τέλος, αναφέρθηκε και στον πολύ σημαντικό κίνδυνο της αφρικανικής πανώλης του χοίρου, λέγοντας πως "πρόκειται για νόσο που δεν προσβάλλει τον άνθρωπο, αποτελεί ωστόσο σοβαρότατη απειλή για τη χοιροτροφική παραγωγή της χώρας στην περίπτωση που υπάρξουν θετικά στον υπεύθυνο ιό αγριόχοιροι ημίαιμοι ή μη, με ανεξέλεγκτη κυκλοφορία στην επικράτεια".
Στα σοβαρά τροχαία ατυχήματα που μπορεί να προκαλέσει ο αγχριόχοιρος στέκεται και ο κ. Παπατσίρος, καθώς όπως επισημαίνει "ο αγριόχοιρος είναι ένα ζώο το οποίο μετακινείται κατά τη διάρκεια της νύχτας και τα περισσότερα περιστατικά συμβαίνουν το βράδυ". Όπως λέει ο ίδιος, ο αγριόχοιρος δημιουργεί τεράστιες καταστροφές σε αγροτικές καλλιέργειες και αυτό αποτελεί έναν επιπλέον λόγο για την άμεση αντιμετώπιση του φαινομένου της αύξησής του. "Τα τελευταία δυο χρόνια η αύξηση του πληθυσμού των αγριόχοιρων αποτελεί παράγοντα επικινδυνότητας για τις οργανωμένες εκτροφές στις κτηνοτροφικές μονάδες, καθώς στην Ελλάδα δεν έχουμε πρόβλημα, αλλά σε όλη την Ευρώπη υπάρχει μια φοβερή ανησυχία καθώς συμβάλλει στη μετάδοση ενός νοσήματος της αφρικανικής πανώλης του χοίρου, στους οικόσιτους χοίρους, δηλαδή στους χοίρους που έχουμε στις εκτροφές και για αυτό υπάρχει ένας προβληματισμός σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Σήμερα, υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός τους ξεπερνάει τα 10 εκατομμύρια σε όλη την Ευρώπη, στην Ελλάδα οι εκτιμήσεις μας, μέσα από στοιχεία που έχουμε από τους κυνηγητικούς συλλόγους είναι ότι ο αριθμός τους ξεπερνάει τις 100 χιλιάδες".
(Φ) Η παρουσία των αγριόχοιρων στο αστικό τοπίο αυξάνεται, με τους ειδικούς να κάνουν λόγο για ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, ενώ προειδοποιούν ότι εικόνες με τα άγρια ζώα σε κατοικημένες περιοχές θα γίνονται ολοένα και συχνότερες
Η περίοδος της καραντίνας και η "συνάντηση" μαζί τους
Στο ερώτημα της "ΜτΚ" για το αν η παρατεταμένη περίοδος της καραντίνας, η μείωση της κυκλοφορίας και η ανθρώπινη απουσία κυρίως τις βραδινές ώρες, αποτελεί παράγοντα που ευνόησε την είσοδο αγριόχοιρων στο κέντρο της πόλης, η καθηγήτρια Κτηνιατρικής του ΑΠΘ, δεν αποκλείει τη συσχέτιση όλων των παραπάνω. Όπως λέει η κ. Τζήκα, " δεν έχουμε κάποια μελέτη που να αποδεικνύει κάτι τέτοιο, ούτε και βιβλιογραφικά δεδομένα, ωστόσο απλά σκεπτόμενοι, δεν θα μου έκανε εντύπωση η αλλαγή του ωραρίου, η κοινωνική αποστασιοποίηση και η καραντίνα να έδωσε χώρο στα ζώα. Εξάλλου εμφανίστηκε ξημερώματα στην Αριστοτέλους, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, όπου δεν έχουμε καθόλου κυκλοφορία αυτοκινήτων, οπότε ναι, προφανώς η λογική λέει ότι όσο μικρότερη κινητικότητα των ανθρώπων, τόσο πιο εύκολο η άγρια ζωή να βρει τον δρόμο της".
Για τους καθηγητές Κτηνιατρικής, με ειδικότητα την παθολογία των χοίρων, είναι εξαιρετικά σημαντικό να ενημερωθούν οι πολίτες για τον κίνδυνο που υπάρχει σε εκείνη την ανθρώπινη συμπεριφορά που θα προσπαθήσει να πλησιάσει τον αγριόχοιρο, να φωτογραφηθεί μαζί του ή να προσπαθήσει, να πιάσει το ζώο. "Δεν τα προσεγγίζουμε, δεν τα τρομάζουμε, απομακρυνόμαστε και καλούμε τις αρχές να απομακρύνουν το ζώο. Για μένα η ανθρώπινη αντίδραση αποτελεί ίσως τον πιο σοβαρό κίνδυνο", δηλώνει η κ. Τζήκα. "Είναι ένα άγριο ζώο και πλέον όσο αυξάνεται ο πληθυσμός θα είναι περισσότερες οι επισκέψεις στον αστικό ιστό και τα ατυχήματα θα είναι περισσότερα. Δεν πρέπει να πλησιάσουμε το ζώο, χρειάζεται προσοχή", επισημαίνει από την πλευρά του ο κ. Παπατσίρος.
"Πρέπει να ενισχύσουμε λίγο τη δυνατότητα να επεμβαίνουμε
πιο δραστικά στους πληθυσμούς των αγριόχοιρων"
Αντιμετώπιση του φαινομένου
"Θα πρέπει η πολιτεία, οι αρμόδιες αρχές, σε συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, οικολογικές οργανώσεις, κυνηγητικούς συλλόγους και επιστημονικούς φορείς, να καταρτίσουν ένα σχέδιο δράσης ίσως και με πιο γενναία μέτρα, για να περιορίσουμε τον πληθυσμό, κυρίως στον περιαστικό ιστό, καθώς τα επόμενα χρόνια το πρόβλημα θα ενταθεί", δηλώνει ο Πρόεδρος της Κτηνιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Για συνεργασία αρχών, με φορείς και επιστημονική κοινότητα κάνει λόγο και ο Χρήστος Βλάχος, καθηγητής της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ που μιλάει στη "ΜτΚ" για ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, καθώς έχει χαθεί σημαντικός χρόνος από την εμφάνισή του."Για ορισμένα είδη και κυρίως αυτά που είναι θηραματικά πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε την πολιτική όσον αφορά τη διαχείριση και το κυνήγι, πρέπει να ενισχύσουμε λίγο τη δυνατότητα να επεμβαίνουμε πιο δραστικά στους πληθυσμούς των αγριόχοιρων. Δυο είναι τα επίπεδα διαχείρισης αποτροπής εισβολής μέσα στις πόλεις, αυτό είναι ένα βραχυπρόθεσμο πρόβλημα που απαιτεί άμεση παρέμβαση κάποιων φορέων που εμπλέκονται για την απομάκρυνση με συγκεκριμένο τρόπο. Το άλλο επίπεδο είναι η μακροχρόνια διαχείριση του είδους. Η αύξηση του πληθυσμού του αγριόχοιρου δημιουργεί σοβαρότατα προβλήματα στις γεωργικές καλλιέργειες και από την άλλη πλευρά, ένα σοβαρό τροχαίο από την εμφάνιση αγριόχοιρου στους δρόμους, είναι πιο ορατό από ποτέ. Πρέπει να δούμε ολιστικά και σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Ο περιβαλλοντικός έλεγχος είναι σε πολύ υψηλά επίπεδα, η αλλαγή στάσης των ανθρώπων και η δραστική μείωση της παρανομίας συνηγορούν στην αύξηση του πληθυσμού. Άρα λοιπόν θέλει μια άλλη αντιμετώπιση, εκτιμώ ότι τα Δασαρχεία, οι Διευθύνσεις Δασών, η Θηροφυλακή, οι Ομοσπονδίες Κυνηγών σε όλη την Ελλάδα, μαζί με το επιστημονικό προσωπικό και τα πανεπιστήμια, πρέπει να καταστρώσουν σχέδιο και να συμβάλλουν σε αυτή την κατεύθυνση, να δημιουργηθούν ολοκληρωμένα προγράμματα διαχείρισης.
Το πρόβλημα θα εντείνεται τα προσεχή χρόνια, ήδη από την πρώτη σύσκεψη στο υπουργείο Μακεδονίας Θράκης στη Θεσσαλονίκη, όπου συζητήσαμε το πρόβλημα, πέρασαν σχεδόν τρία χρόνια και ακόμα συζητάμε πως θα πιάσουμε έναν αγριόχοιρο που εμφανίστηκε στην Αριστοτέλους. Επίσης, είναι σημαντικό να τονιστεί και να ληφθεί υπόψη πως θα ήταν τεράστιο λάθος να απελευθερωθούν αυτά τα "υβρίδια" σε άλλες περιοχές. Το λέω σε υψηλούς τόνους. Δεν πρέπει το πρόβλημα να το καλύπτουμε κάτω από το χαλί, να διώχνουμε τις ευθύνες, θα ήταν εγκληματικό να μεταφέρουμε "υβρίδια" σε άλλες περιοχές" επισημαίνει ο κ. Βλάχος.
*Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 16 Μάϊου 2021