Ο πρωινός καφές με τον πολυβραβευμένο συγγραφέα και δημοσιογράφο Γιώργο Σκαμπαρδώνη ξεκίνησε με μια διδακτική ιστορία που προήλθε από τη δική μας 10λεπτη καθυστέρηση στο ραντεβού μας για τη συνέντευξη. Δεν του άρεσε καθόλου που αργήσαμε.
Και μας διηγήθηκε μια ιστορία για τη σημασία της ακρίβειας και της έγκαιρης ειδοποίησης και έχει πρωταγωνιστές δύο πασίγνωστους σκηνοθέτες: τον Παντελή Βούλγαρη και τον Φεντερίκο Φελίνι. Διαδραματίστηκε πριν από πολλά χρόνια στο πρώτο ραντεβού που είχε ο Βούλγαρης με τον μεγάλο Ιταλό σκηνοθέτη στα στούντιο της Cinecitta στη Ρώμη.
Ο Βούλγαρης πήγε στο ραντεβού (που κατάφερε να κλείσει μετά κόπων και βασάνων) 15 λεπτά νωρίτερα. Ο Φελίνι δεν ήταν εκεί. Ένα λεπτό πριν το ραντεβού εμφανίστηκε ένας συνεργάτης του, αναζητώντας τον «Mister Vulgari».
Όταν ο Ιταλός εντόπισε τον Βούλγαρη, τον πλησίασε και ζητώντας 1000 συγνώμη τον ενημέρωσε ότι ο κ. Φελίνι θα αργήσει ένα λεπτό στο ραντεβού του! Όπως και τελικά έγινε. Ο Φελίνι έφτασε με ένα λεπτό καθυστέρηση, αλλά δεν άφησε τον Βούλγαρη σε αβεβαιότητα ούτε για δέκα δευτερόλεπτα...
Έτσι διδακτικά ξεκίνησε ο πρωινός καφές με τον Γιώργο Σκαμπαρδώνη.
Μιλήσαμε για την παλιά Χαριλάου, όπου γεννήθηκε, τη δεκαετία του 60 που όπως λέει ήταν «μια ταλαίπωρη αλλά ονειρική εποχή», τον Λούτσιο Ντάλα, τον Αντριάνο Τσελεντάνο και τον Βασίλη Τσιτσάνη. Περάσαμε στη μεταπολίτευση, τον Καραμανλή, τον Σημίτη και τον Μητσοτάκη και φτάσαμε μέχρι τη Θεσσαλονίκη, το γράψιμο, τον ρόλο του διανοούμενου σήμερα και τον φανατισμό. Που όπως είπε ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης «είναι ανίατη ασθένεια. Δεν θεραπεύεται ούτε με κάτουρο ρινόκερου».
-Πίνετε πρωινό καφέ;
Πάντα. Χωρίς καφέ δεν υπάρχει ζωή. Χωρίς καφέ κουτουλάω ως το μεσημέρι.
-Τι ώρα περίπου;
Συνήθως περί τις οχτώμιση- συνταξιούχος γαρ.
-Τι καφές είναι;
Διπλός, ελληνικός, μέτριος. Παραδοσιακός Λουμίδη.
-Γεννηθήκατε στην περιοχή Χαριλάου. Πως ήταν τα παιδικά σας χρόνια;
Φτωχικά, ελεύθερα, δύσκολα και ονειρικά. Όπως των περισσότερων της γενιάς μας.
-Περιείχαν και μπάλα στις αλάνες της Νέας Ελβετίας;
Η μπάλα, τότε, ήταν ο βασικός σκοπός της κάθε μέρας.
-Τι θέση παίζατε στην ομάδα;
Μεσοεπιθετικός. Είμαι αριστεροπόδαρος και δεξιόχειρ (γελάει).
Σε ηλικία 10 ετών κάπου στην περιοχή Χαριλάου. Τα χρόνια εκείνα ήταν «φτωχικά, ελεύθερα, δύσκολα και ονειρικά. Όπως των περισσότερων της γενιάς μας»
-Γενικά το κλίμα της εποχής πως θα το χαρακτηρίζατε; Είμαστε στις αρχές της δύσκολης για την Ελλάδα δεκαετίας του 60...
Για μας, τα παιδιά, ήταν μια ταλαίπωρη, πλην ονειρική εποχή.
-Ο πατέρας αριστερός, η μητέρα βασιλόφρων, έχω διαβάσει κάπου. Πως συμβιώνατε στο σπίτι;
Σε δυναμική ισορροπία. Οι πολιτικές κουβέντες αποφεύγονταν. Εξάλλου κανείς από τους δυό δεν υπήρξε φανατικός, ρομπότ, ιδεολογικά θρησκευόμενος. Ο πατέρας μου έφυγε νωρίς, δεν πρόλαβε να γίνει ΠΑΣΟΚ. Αλλά η μάννα μου έγινε.
-Πόσο τελικά δύσκολη ήταν η μεταεμφυλιακή Ελλάδα;
Ήταν δύσκολη κι ελπιδοφόρα. Δημιουργική. Οραματική.
-Εχουν ξεπεραστεί οι αντιπαλότητες της εποχής;
Για όσους έχουν κοινή λογική, ναι. Για τα τραβηγμένα χειρόφρενα, όχι.
-Σχολείο που πήγατε;
Δημοτικό πήγα στο έξοχο ιδιωτικό Εκπαιδευτήρια «Αθηνά».
-Φοιτήσατε στο ιστορικό Ε’. Αναμνήσεις από το γυμνάσιο και τη γειτονιά;
Ναι, στο αυστηρό Πέμπτο. Αναμνήσεις άπειρες. Τι να πρωτογράψω; Θα με βαριότανε ο κόσμος (γελάει).
-Φίλοι και συμμαθητές εποχής ποιοι ήταν;
Γειτονάκια και άλλοι πολλοί. Ήρωες και αντι-ήρωες φοβεροί.
-Στέκια;
Σφαιριστήρια, αλάνες, και καφετέριες. Είχαμε πάθος με το τσιγάρο, με τα κορίτσια και τις κοντές φούστες (γελάει).
-Ποια ήταν τότε τα ενδιαφέροντά σας;
Παρά την αλητεία και την μπάλα, διάβαζα πάντα εφημερίδες, ποιητές και μεγάλους πεζογράφους.
-Τα ακούσματα από τον Τσιτσάνη πολλά. Γιατί σας τράβηξαν οι μελωδίες του;
Τον Τσιτσάνη τον ξανα-ανακάλυψα μετά τα τριάντα μου. Είναι μια μοιραία περίπτωση για όλους. Εκφράζει τη ψυχή της φυλής. Είναι αήττητος.
-Αλλα μουσικά ακούσματα είχατε;
Ακούγαμε ροκ, Ανταμό, Ιταλικά τραγούδια και Ολύμπιανς.
-Αγαπημένο συγκρότημα;
Παραδόξως αγαπούσα πολύ τον Λούτσιο Ντάλα και τον Τσελεντάνο.
-Με μια λέξη πως θα χαρακτηρίζατε την παιδική σας ηλικία;
Δραματικο-ονειρική.
-Πόσο σάς επηρέασε η απώλεια του πατέρα σας;
Απολύτως. Παρά την βαριά οδύνη, μπόρεσα, μετά, να κάνω ό,τι ακριβώς ήθελα.
-Γιατί διαλέξατε τη Γαλλική φιλολογία;
Είχα λατρεία για την Γαλλική λογοτεχνία, τον Μωπασάν, τον Σταντάλ, τον Ρεμπό, τον Σαρτρ.
-Πως ήταν οι σπουδές σε περίοδο δικτατορίας;
Ήσυχες και με πολλές Μαλαματίνες.
Σε ηλικία που ξεκίνησε τη δημοσιογραφία. «Το πάθος το είχα από μικρός. Αγαπούσα πάντα, από νεαρός, τις εφημερίδες. Δεν ζω χωρίς εφημερίδες. Αν δεν τις δω, νιώθω εκτός πλανήτου».
-Με τη δημοσιογραφία πως... μπλέξατε;
Το πάθος το είχα από μικρός. Αγαπούσα πάντα, από νεαρός, τις εφημερίδες. Δεν ζω χωρίς εφημερίδες. Αν δεν τις δω, νιώθω εκτός πλανήτου.
-Πως την βλέπετε σήμερα; Τι χρειάζεται για να κάνει ένα καλό restart ή δεν υπάρχει ελπίς;
Γράφω κάθε Σάββατο στα ΝΕΑ κι αυτό με καλύπτει. Δεν αντέχω κάτι περισσότερο. Γέρασα. Τόπο στα νιάτα.
-Η μεταπολίτευση και η έντονη πολιτική αντιπαράθεση μετά την πτώση της χούντας ήταν τελικά καλή ή κακή περίοδος για τη χώρα;
Εξαρτάται πώς το βλέπεις. Η αντιπαράθεση πρέπει να υπάρχει πάντα. Αυτή είναι η δημοκρατία.
-Καραμανλής, Ανδρέας Παπανδρέου, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Σημίτης, ξανά Καραμανλής, Γιώργος Παπανδρέου, Σαμαράς, Τσίπρας και Κυριάκος Μητσοτάκης. Σε ποιον θα κλείνατε το μάτι επιδοκιμαστικά;
Στον πρώτο Καραμανλή, στον Σημίτη, στον Κυριάκο Μητσοτάκη. Με τον Αντρέα είμαι λίγο αμφίθυμος.
-Μάθαμε κάτι από την οικονομική κρίση;
Σαν τι να μάθουμε, αφού το ξέρουμε;
-Μάθαμε κάτι από την πανδημία;
Όποιος θέλει να μάθει, μαθαίνει.
-Πάμε λίγο στα συγγραφικά σας: Πότε και γιατί αρχίσατε να γράφετε;
Δεν ξέρω. Μικρός, έγραφα κάτι άθλια ερωτικά ποιήματα.
Στην παραλία της Θεσσαλονίκης. «Πριν ήταν ολίγον νεκρομαντείο. Τώρα είναι σε φάση μεταβατική, δυναμική»
-Τι σας προσφέρει σήμερα το γράψιμο;
Βασική δικαιολογία ζωής. Παράλληλους κόσμους. Μαγεία. Καταφυγή. Διαφορετική όραση του κόσμου.
-Το πιο επιδραστικό βιβλίο σας ποιο θεωρείτε ότι είναι;
Ανάλογα με τον αναγνώστη.
-Τι αποτελούν για εσάς οι βραβεύσεις; Εχετε μια το 1993 με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος, μαι δεύτερη το 2004 με το Βραβείο Διηγήματος του περιοδικού «Διαβάζω», μια τρίτη το 2010 με το Βραβείο Ιδρύματος Μπότση και μαι ακόμη το 2012 με το Βραβείο «Πέτρος Χάρης» της Ακαδημίας Αθηνών, αλλά και από δήμους..
Είναι μια μορφή αποδοχής, που μεγαλώνει το άγχος για το μετά. Τι θα κάνεις μετά. Ελέγχεσαι.
-Γράψατε σενάρια για τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, όπως «Το θέατρο στη Θεσσαλονίκη 1912-1985» και «Ο Τσιτσάνης της Θεσσαλονίκης». Η εμπειρία πως ήταν;
Συναρπαστικές εμπειρίες. Μαθαίνεις δημιουργώντας.
-Τι θυμάστε από τη συνεργασία σας με τον Παντελή Βούλγαρη για την ταινία «Ολα είναι δρόμος»;
Υπέροχη παρέα. Ατέλειωτες συζητήσεις. Αλκοόλ. Ενθουσιασμός. Ξενύχτι πάνω από πλάνα και διαλόγους.
-Ποια είναι τα σχέδια για το μέλλον;
Ας ξυπνήσουμε αύριο και κάτι θα προκύψει.
-Έλληνες και βιβλίο, Έλληνες και διάβασμα. Μια σχέση δύσκολη και περίπλοκη. Γιατί;
Παρά τα κινητά και τα τάμπλετς, τώρα οι Έλληνες διαβάζουνε πολύ περισσότερο από πριν. Ιδίως οι Ελληνίδες. Κι αυτό είναι σημαντικό.
-Ο κόσμος μετά την πανδημία άλλαξε;
Κάπως, ναι. Σοβάρεψε περισσότερο. Αυτό λέγεται «η παιδαγωγική των γεγονότων».
-Οι Έλληνες;
Σοβάρεψαν κι αυτοί κάπως. Ευτυχώς. Κάποιο
ποσοστό, βέβαια, δεν το αγγίζει καμιά πραγματικότητα.
-Με τι χαλαρώνετε σήμερα;
Δεν μου αρέσει να χαλαρώνω. Βαριέμαι. Προτιμώ την εγρήγορση.
-Ο σκύλος που έχετε είναι ένα είδος χαλάρωσης;
Έχω τρείς σκύλους και μια γάτα. Δεν χαλαρώνω μαζί τους. Νιώθω ευτυχής, πλήρης. Μάλλον αυτοί χαλαρώνουν.
-Βλέπετε Μουντιάλ;
Αποσπασματικά. Αν ο αγώνας είναι μέτριος, προτιμώ κανένα άλλο αφρόλουτρο.
-Πως σας φάνηκε μέχρι στιγμής η διοργάνωση στο Κατάρ; Γιατί ακούστηκαν πολλά για το πως φτάσαμε ως εδώ...
Λέγονται διάφορα. Αλλά όλοι βλέπουμε τα ματς. Ποιος νοιάζεται; Είμαστε κυνικοί άνθρωποι.
-Μια πρόβλεψη για τον τελικό;
Δεν είμαι ιδιαίτερος γνώστης για να κάνω καλή πρόβλεψη. Θα ρισκάριζα, ίσως, στα κουτουρού, την Γαλλία.
-Πως θα περιορίσουμε τον φανατισμό στην Ελλάδα; Από το ποδόσφαιρο, μέχρι την πολιτική και την οδική μας συμπεριφορά...
Ο φανατισμός είναι ανίατη ασθένεια. Δεν θεραπεύεται ούτε με κάτουρο ρινόκερου.
-Φοβηθήκατε ποτέ;
Δεν έχω φοβηθεί ποτέ και κανέναν. Μάλλον έχω άγνοια κινδύνου.
-Η φθορά του χρόνου πως αντιμετωπίζεται στον άνθρωπο;
Υπομονετικά. Αλλιώς γελοιοποιείσαι.
-Είπατε κάποτε ότι αριστερά δεν μπορεί σήμερα να υπάρξει και ότι υπάρχει μόνο κομουνισμός και σοσιαλδημοκρατία. Γιατί;
Δεν υπάρχει ανάλογη θεωρία κάποιας φλού-αόριστης αριστεράς.
-Βλέπετε διαφορά μετά αριστεράς και δεξιάς; Πως θα την προσδιορίζατε;
Η αριστερά πέραν του ΠΑΣΟΚ είναι κατά βάθος στρατοπεδικών διαθέσεων.
-Διανοούμενος σήμερα: Ποιος ο ορισμός του;
Η λέξη «διανοούμενος» είναι έωλη. Έχει γίνει έωλη. Εμένα με γοητεύει η αρμονία Λόγου-Πράξης. Στοιχειώδες.
-Πρέπει να παρεμβαίνουν οι διανοούμενοι στα πράγματα; Το κάνουν ή μένουν απαθείς;
Έτσι κι αλλιώς όλοι παρεμβαίνουν, ακόμα και μη-παρεμβαίνοντας.
-Πως θα αυτοχαρακτηριζόσασταν;
Συνήθης Θεσσαλονικεύς, Έλληνας κι Ευρωπαίος.
-Η Θεσσαλονίκη σήμερα πως είναι; Σε τι φάση;
Πριν ήταν ολίγον νεκρομαντείο. Τώρα είναι σε φάση μεταβατική, δυναμική.
-Σας ικανοποιεί; Τι της λείπει;
Της λείπουν άλλες δυο μεγάλες, αντίπαλες εφημερίδες κι ένα δικό της κανάλι παγκόσμιας εμβέλειας.
-Ο Έλληνας είναι ατομιστής. Μπορεί να αλλάξει αυτό; Kαι πως;
Μπα, δεν αλλάζει. Είμαστε πρωταθλητές του «εγώ» εδώ και πολλούς αιώνες. Τώρα θα εκφυλιστούμε;
-Για το τέλος ένα θετικό μήνυμα για το μέλλον ποιο θα ήταν;
(Χαμογελάει). Σαν την Χαλκιδική δεν έχει.