της Μαρίας Ζουρνά και του Γιάννη Καραμήτσιου
*ο Γιάννης Καραμήτσιος είναι μέλος του υπό ίδρυση σωματείου «Θεσσαλονίκη 21ος αιώνας»
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ένας στους έξι πολίτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει κάποιο είδος αναπηρίας. Στη χώρα μας καθώς δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά δεδομένα, με αναπηρία υπολογίζονται ένα εκατομμύριο άτομα περίπου, από τα οποία πάνω από 100 χιλιάδες πολίτες στη Θεσσαλονίκη. Το ποσοστό αγγίζει το 42% στις ηλικίες άνω των 65 ετών. Σύμφωνα με την Εθνική Συνομοσπονδία ΑμεΑ, η αναπηρία και η φτώχεια πάνε δυστυχώς μαζί, το ίδιο και ο κοινωνικός αποκλεισμός των αναπήρων. Το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων με αναπηρία δηλώνουν ότι έχουν πρόβλημα στην προσωπική τους φροντίδα. Το 30% ζει μόνο του[1]. Το μεγαλύτερο ποσοστό ΑμεΑ αφορά άτομα με νοητική υστέρηση[2].
Αυτή η εισαγωγή είναι ίσως χρήσιμη για να μας προσφέρει το βασικό προφίλ της αναπηρίας στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, όπως και για τις κύριες ανάγκες που θα πρέπει να εξυπηρετηθούν σε μια πόλη όπως η Θεσσαλονίκη. Αν και ο ορισμός των ΑμεΑ (άτομα με αναπηρία) ποικίλλει ανάλογα με τις πηγές, θα πρέπει σίγουρα να συμπεριλάβουμε τις περιπτώσεις των κινητικών δυσκολιών, της μειωμένης ή μηδενικής όρασης και ακοής, όπως και τα προβλήματα με τη χρήση των χεριών.
Είναι η Θεσσαλονίκη μια πόλη προσβάσιμη σε όλους, μια πόλη χωρίς αποκλεισμούς όσον αφορά τις ευπαθείς ομάδες των συμπολιτών μας; Μάλλον όχι, και πρέπει να εξετάσουμε τι πρέπει να γίνει για να περάσουμε το συντομότερο σε μια πιο αποδεκτή κατάσταση.
H κατάσταση στη Θεσσαλονίκη
Η πόλη μας κατασκευάστηκε με πυκνή δόμηση και ένα πλέγμα μικρών δρόμων, στενών πεζοδρομίων και ελάχιστων δημόσιων χώρων, με επίκεντρο το αυτοκίνητο και όχι τον πεζό. Βέβαια, στις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν γίνει αρκετά θετικά βήματα, μικρά και μεγάλα έργα για την αποκατάσταση της προσβασιμότητας στην πόλη μας, όπως και αρκετές προσπάθειες για την ευαισθητοποίηση και συμμόρφωση του κοινωνικού συνόλου και ιδίως των οδηγών.
Ωστόσο, η έλλειψη συστηματικής συντήρησης των κοινοχρήστων χώρων έχει συσσωρεύσει επικίνδυνες παγίδες για τους πεζούς, όπως κατεστραμμένες πλάκες, εμπόδια κάθε μορφής, υπερυψωμένες δενδροδόχους, σκαλοπάτια που προεξέχουν. Οι ράμπες και οι οδηγοί τυφλών παρουσιάζουν κακοτεχνίες, είναι αποσπασματικά και συχνά λείπουν από χώρους υψηλής συγκέντρωσης κοινού, δημόσια κτίρια, σχολεία κ.α. Οι δε στάσεις στάθμευσης για ΑμεΑ στην πόλη είναι λίγες σε αριθμό και μη λειτουργικές λόγω διαστάσεων και εμποδίων.
Πολλά απομένουν ακόμα να γίνουν, καθώς οι αποσπασματικές κινήσεις δεν λύνουν το μεγάλο δομικό πρόβλημα της προσβασιμότητας. Η Θεσσαλονίκη, όπως και κάθε πόλη, είναι ένα «σύστημα συστημάτων», σύμφωνα με την πολεοδομική ορολογία. Επομένως για να χαρακτηριστεί φιλική στα ΑμεΑ, δεν αρκεί να βελτιωθεί η κατάσταση μερικών κεντρικών χώρων. Πρέπει να μελετηθούν όλα τα συστήματα και οι αστικές λειτουργίες που συνθέτουν και υποστηρίζουν τη ζωή στην πόλη. Για αυτόν τον λόγο, οι Δήμοι της πόλης, σε συνεργασία με την Περιφέρεια και αξιοποιώντας τα σχετικά κονδύλια, θα πρέπει να αρχίσουν έναν νέο σχεδιασμό σε όλα τα επίπεδα.
Τι μπορούν να κάνουν οι Δήμοι
Κατ' αρχάς πρέπει να ξεκινήσουν από τον αστικό εξοπλισμό (παγκάκια, εμπόδια στάθμευσης, στάσεις λεωφορείων), που οφείλει να είναι εργονομικός, ποιοτικός και καλά συντηρημένος.
Μετά θα πρέπει να δημιουργήσουν πλήρως προσβάσιμες, ανεμπόδιστες και συνεχείς διαδρομές στο κέντρο αλλά και στις γειτονιές: με αντικριστές ράμπες από τετράγωνο σε τετράγωνο, φαρδιά πεζοδρόμια με σωστές κλίσεις και υλικά εύκολης κύλισης, οδηγούς τυφλών, σήμανση, σημεία στάσης και ξεκούρασης.
Στις προβλέψεις για τη βιώσιμη κινητικότητα περιλαμβάνεται και η εξασφάλιση των απαραίτητων και σωστά χωροθετημένων θέσεων στάθμευσης σύμφωνα με τις προδιαγραφές για ΑμεΑ. Εδώ θα χρειαστεί συνεργασία με τον ΟΑΣΘ, το Μετρό και τα σωματεία ταξί, ώστε να διαμορφώσουν ένα αξιόπιστο δίκτυο για τη μετακίνηση των ΑμεΑ με ειδικά ταξί ή βανάκια. Θα χρειαστεί επίσης ειδική μέριμνα για σταθμούς φόρτισης των ηλεκτρικών αμαξιδίων, όπως και προσβάσιμες τουαλέτες σε κτίρια και δημόσιους χώρους.
Ο κάθε Δήμος θα μπορούσε να οργανώσει οικονομικά και σύντομα ένα σύστημα διαδικτύου και εφαρμογών κινητής τηλεφωνίας που θα παρέχει στα άτομα με αναπηρία αξιόπιστη πληροφόρηση για την κινητικότητά τους. Αυτό θα περιλαμβάνει έγκυρα, αναλυτικά και ενημερωμένα δεδομένα σχετικά με την καθημερινή κατάσταση των δημοσίων χώρων, των χώρων στάθμευσης και των μέσων μεταφοράς. Τα άτομα με αναπηρίες ανήκουν σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, και αποτελούν σημαντικό μερίδιο των καταναλωτών. Μέσω της αξιόπιστης πληροφόρησης θα διεκδικήσουν την ισότιμη συμμετοχή τους σε κάθε κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα της πόλης, χωρίς αποκλεισμούς.
Οι Δήμοι θα πρέπει να ασκήσουν πίεση ώστε τα πανεπιστήμια, τα σχολεία και τα κάθε είδους εκπαιδευτήρια να αποκτήσουν προσβάσιμες εισόδους, ασανσέρ, αυλές, χώρους υγιεινής. Θα πρέπει να συνεργαστούν με τα εμπορικά καταστήματα και τις επιχειρήσεις και να οργανώσουν εκστρατείες ενημέρωσης. Θα μπορούσαν να θεσπίσουν κίνητρα όπως «Σήμα Προσβασιμότητας» και προβολή στις δημοτικές ιστοσελίδες. Για αυτόν τον σκοπό, θα ήταν χρήσιμο να συστήσουν επιτροπές αξιολόγησης σε συνεργασία με την αναπηρική κοινότητα (ΕΣΑμεΑ ή τοπικούς συλλόγους) και εξειδικευμένους επιστήμονες. Θα πρέπει να συμπεριλάβουν στην προσπάθεια και τα ξενοδοχεία της πόλης, ώστε αυτά να διαθέσουν ικανό αριθμό πλήρως προσβάσιμων κλινών όλων των κατηγοριών, πράγμα που είναι πολύ πιο δύσκολο από όσο ακούγεται.
Τα μνημεία και οι χώροι πολιτισμού, οι παιδικές χαρές, τα πάρκα, τα κάθε είδους αξιοθέατα, οι εκκλησίες, μέσα και γύρω από αυτά, απαιτούν προσεκτικό επανασχεδιασμό με λεπτομέρεια και επιμονή. Τα δομικά στοιχεία που βελτιώνουν την προσβασιμότητα θα πρέπει να σέβονται την αρχιτεκτονική και τις αρχές προστασίας των μνημείων, ενώ οι παρεμβάσεις σε πολλές περιπτώσεις θα πρέπει να είναι αναστρέψιμες και να συνδυάζονται με έξυπνες εφαρμογές (απτικούς χάρτες, τρισδιάστατα μοντέλα, εφαρμογές QR code – VR).
Ένα βήμα προόδου για όλη την πόλη και την οικονομία της
Υιοθετώντας τις αρχές του καθολικού σχεδιασμού και βελτιώνοντας την προσβασιμότητα των αστικών υποδομών και την υποστήριξη διαβίωσης των ΑμεΑ, οι Δήμοι μπορούν να βελτιώσουν ταυτόχρονα τις συνθήκες διαβίωσης όλου του πληθυσμού.
Ακόμη περισσότερο, πρέπει να δούμε την αστική προσβασιμότητα ως συγκριτικό πλεονέκτημα ανάπτυξης μέσα στο ανταγωνιστικό πλαίσιο των σύγχρονων πόλεων. Αυτό θα αποτελέσει όφελος για την τουριστική ανάπτυξη, την ευημερία των κατοίκων, την οικονομική άνθηση της πόλης μας. Ο ανασχεδιασμός της πόλης μας, με επίκεντρο την προσβασιμότητα, δεν αποτελεί λοιπόν μόνο ζήτημα αστικού πολιτισμού, ηθικής και δικαιοσύνης, αλλά και σημαντικό κίνητρο για την προσέλκυση επενδύσεων και την παροχή ανταγωνιστικών υπηρεσιών σε κατοίκους και επισκέπτες.
[1] http://www.ameaplus.gr/people-with-disabilities-stats
[2] https://www.noesi.gr/book/study/amea-kai-posoi-einai