«Η μάνα αυτουνού». Προσφώνηση απαξιωτική, ειρωνική, που λέγεται μόνο πισώπλατα και χαμηλόφωνα αλλά μπορεί να «γεννήσει» κραυγές. «Αυτός», ο Κώστας Ταχτσής, δολοφονήθηκε και το έγκλημα παραμένει μέχρι σήμερα ένα άλυτο μυστήριο.
Ο διακεκριμένος Έλληνας λογοτέχνης της μεταπολεμικής γενιάς, «χάρισε» στον κόσμο το «Τρίτο Στεφάνι», το σημαντικότερο έργο του, το οποίο αποτελεί, πέρα από μια καταγραφή, και ένα «ξεσκέπασμα» της «αγίας» ελληνικής οικογένειας.
Όσο ζούσε μιλούσε δημόσια για «αυτή», τη μητέρα του. Απέδιδε στη μεταξύ τους σχέση την παρενδυσία του, χαρακτήριζε ως «σχίσμα» το χωρισμό του από την πατρική οικογένεια και περιέγραφε ως «τραυματικά» και «οδυνηρά» τα χρόνια που έζησε με την μητέρα του και τον πατέρα του στη Θεσσαλονίκη καθώς το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωνε ο μικρός Ταχτσής ήταν τουλάχιστον «δυναμιτισμένο».
Ποια ήταν όμως η Έλλη Ζάχου Ταχτσή; Το λιγότερο φωτισμένο πρόσωπο στον κυρίως αυτοβιογραφικό συγγραφικό κόσμο του Κώστα Ταχτσή, στον οποίο βασίστηκε για να γράψει και το σημαντικότερο έργο του.
Ο θεατρικός μονόλογος της Κικής Μαυρίδου «Η μάνα αυτουνού… Έλλη Ζάχου Ταχτσή», βασισμένος στη ζωή της μητέρας του Κώστα Ταχτσή, δίνει φωνή σε αυτή τη χειμαρρώδη γυναίκα που ήθελε να ζήσει και να αγαπηθεί αλλά προδόθηκε, δέχθηκε και έδωσε σκληρότητα, κυρίως στα παιδιά της.
Στον ομώνυμο ρόλο, η γνωστή ηθοποιός Ράνια Σχίζα έχει αποσπάσει θριαμβευτικές κριτικές που μιλούν για έναν ρόλο ζωής. «Όλο ο μονόλογος είναι μια ενοχή, ένα ταξίδι, όλη η ζωή της», λέει στο makthes.gr η ηθοποιός.
«Η "συνάντηση" με την Έλλη Ζάχου Ταχτσή με τάραξε πολύ. Διάβασα το κείμενο απνευστί – ένα πολύ ωραίο κείμενο. Ο Ταχτσής ήταν ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο και πέθανε και με έναν ανεξερεύνητο τρόπο, όλη του η ζωή ήταν ταραχώδης και το να υποδυθώ τη μητέρα του ήταν ένα πολύ μεγάλο στοίχημα. Επίσης μιλάμε για ένα υπαρκτό πρόσωπο και αυτό προσδίδει μία ακόμα μεγαλύτερη ευθύνη.
Η σχέση μου με την Έλλη Ζάχου Ταχτσή είναι αμφίδρομη. Τρυπώνω στις ρωγμές της κι εκείνη στις δικές μου. Δεν γίνεται διαφορετικά. Όλοι οι άνθρωποι είμαστε εν δυνάμει τα πάντα. Έχουμε ένα κοινό κύτταρο και με τις αφορμές που μας δίνει η ζωή, ο τρόπος που μεγαλώνουμε, οι άνθρωποι που συναντάμε, όσα μας συμβαίνουν βοηθούν στο ανοίξουν κι άλλες πόρτες μέσα μας. Αυτή είναι και η μαγεία στη δουλειά μας γιατί κάθε ρόλος σε βάζει σε μία τέτοια διαδικασία. Σου φωτίζει σκοτάδια.», συμπληρώνει η Ράνια Σχίζα.
H εγγονή της Έλλης Ζάχου Ταχτσή, η κόρη της κόρης της, Ελπίδας, η οποία έχει και το όνομα της γιαγιάς της, έχει συνομιλήσει με την ηθοποιό για αυτό το πρόσωπο που γνωρίζουμε μόνο μέσα από τις αφηγήσεις και το έργο του Ταχτσή.
«Ήταν αγρίμι. Πολύ δυνατή προσωπικότητα. Έμοιαζε πολύ με τον Ταχτσή. Μίλησα και με την εγγονή της για εκείνη. Ήταν μία γυναίκα που δεν μπορούσε να διαχειριστεί την αντίρρηση. Πήγαινε από το 1 στο 1000. Ήταν σαν να μην υπήρχε κάτι ενδιάμεσο. Δέχθηκε πολύ σκληρότητα στη ζωή της παρόλο που γεννήθηκε σε ένα οικονομικά ευκατάστατο περιβάλλον. Με τη μητέρα της είχε πάντα κόντρα γιατί έδειχνε αδυναμία στα αγόρια και την απαξίωνε οπότε εκείνη ως ένα κορίτσι με ένα “εγώ’ μεγαλύτερο από τα άλλα παιδιά στην ηλικία της δεν μπορούσε να το αντέξει. Δεν δεχόταν την επιβεβαίωση που ήθελε και ήταν “ερωτευμένη” με τον πατέρα της. Ο οποίος κάποια στιγμή ερωτεύτηκε μία ξαδέρφη της μητέρας της και την άφησε. Αυτό η Έλλη δεν μπορούσε με τίποτα να το ανεχτεί, τους έκανε τη ζωή δύσκολη και την πάντρεψαν.
Τότε έπεσε από τα πούπουλα στα σανίδια. Ο σύζυγός της ήταν μορφωμένος αλλά και αλκοολικός, έπαιρνε πολύ χασίσι, την έδερνε κι εκείνη ήταν μία κοπέλα που πριν καλά – καλά ενηλικιωθεί έγινε μητέρα. Δεν ήθελε να γίνει μάνα. Κάποια στιγμή μέσα στο έργο το λέει “εγώ δεν ήθελα να γίνω μάνα, ήθελα να ζήσω τη ζωή μου”. Επίσης αυτή η γυναίκα ερωτεύτηκε, προδόθηκε και το μεγάλο λάθος που έκανε ήταν που έδωσε τον Κώστα στη μητέρα της όταν εκείνος ήταν επτά ετών. Η οποία μάνα της λάτρευε τα αγόρια και άρα και εκείνον» αναφέρει η κ. Σχίζα.
«Γέννησα έναν άρρωστο;»
Η σχέση της με το γιος της είναι, τόσο για εκείνη όσο και για τον ίδιο, αποτέλεσε σημείο αναφοράς επηρεάζοντας φυσικά και το συγγραφικό έργο του Ταχτσή. Η μητέρα του δεν μπόρεσε ποτέ να αποδεχθεί την παρενδυσία και την ομοφυλοφιλία του και όταν ο Κώστας ήταν παιδί εκείνη εκδήλωνε τη σκληρότητά της απέναντι του ενώ παράλληλα τον πίεζε να γίνει «άνδρας», να αποκτήσει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν έναν «σωστό άνδρα» σύμφωνα με την κοινωνία της εποχής (;). Συγκλονιστικό είναι ένα απόσπασμα από το διήγημα του Κώστα Ταχτσή, "Τα ρέστα» που χρησιμοποιείται στον θεατρικό μονόλογο και ίσως να αντικατοπτρίζει – συμπυκνωμένα – τη σχέση του με τη μητέρα του:
«Αυτή η σχέση ήταν πολύ δυνατή. Δεν μπόρεσε ποτέ να δεχθεί την ομοφυλοφιλία και βασικά την παρενδυσία του. Η παρενδυσία τότε δεν αναγνωριζόταν καν σαν λέξη, η ομοφυλοφιλία θεωρούταν αρρώστια και μάλιστα κάποια στιγμή λέει μέσα στο έργο «γέννησα έναν άρρωστο;». Η σχέση με τον γιο της ήταν έντονα συγκρουσιακή. Ο Ταχτσής ως παιδί ήταν ένα πολύ γλυκό αγόρι. Τον έστελνε να κάνει δουλειές κι αυτός ξεχνιόταν στον δρόμο και μάλιστα κάποια στιγμή στο έργο έχει χρησιμοποιηθεί ένα κομμάτι από “Τα Ρέστα” του Ταχτσή, το οποίο είναι από τα αγαπημένα μου διηγήματα, και του λέει “Έφτυσα. Αλίμονο σου αν δεν έρθεις στην ώρα σου, μέχρι να στεγνώσει το σάλιο πρέπει να είσαι πίσω”. Επίσης, ο Ταχτσής ήταν ένα παιδάκι ευαίσθητο, τον μάλωνε και έκλαιγε και αυτό εκείνη δεν το άντεχε. Παρόλο που ήταν μία γυναίκα πρόκληση για τις γυναίκες της εποχής, φεμινίστρια – για την πάρτη της περισσότερο – είχε πολύ έντονα μέσα της τα στερεότυπα της πατριαρχίας. Του έλεγε “να γίνεις άνδρας και να μην κλαις. Ή θα γίνεις άνδρας ή θα σε σκοτώσω”.
Η σχέση της με τα παιδιά της είχαν πολλές διακυμάνσεις οι οποίες συνδέονταν και με την ερωτική της ζωή. Ερωτεύτηκε πολύ έναν άνδρα, έναν Βολιώτη, παντρεμένο, του οποίου το όνομα δεν αναφέρεται στο κείμενο. Προδόθηκε και εκεί. Είχε αγάπη να δώσει. Της φέρθηκε σκληρά η ζωή και τη σκληρότητα που πήρε την έδωσε. Παράλληλα όμως έδινε και αγάπη.
Κάθε φορά προσπαθώ να μπω όλο και πιο πολύ στα παπούτσια της και πραγματικά δεν μπορώ να την κρίνω. Μιλάμε για άλλες εποχές και νοοτροπίες».
«Κάθε φορά που λέω αυτή τη φράση στο έργο, το μυαλό μου πάει στις γυναικοκτονίες»
Aξίζει να σημειωθεί πως το κείμενο που "σηκώνει" στην πλάτη και την ψυχή της η Ράνια Σχίζα για να ζωντανέψει την Έλλη Ζάχου Ταχτσή - και παράλληλα μία ολόκληρη κοινωνία - εμπεριέχει ελάχιστα στοιχεία μυθοπλασίας για αυτό το λόγο άλλωστε μπορεί να «μιλήσει» τόσο έντονα μέχρι σήμερα -με λόγο που τσακίζει - για την πατριαρχία, τα βαθιά ριζωμένα μέσα μας στερεότυπα, τις γυναικοκτονίες και την ομοφοβία βάζοντας το μαχαίρι στο κόκαλο:
«Με βάση όσα μου είπε η εγγονή της, η Έλλη ήταν πολύ σκληρή και με την κόρη της. Λέει μέσα στο κείμενο πως όταν έμαθε ότι ήταν έγκυος ξανά από τον χασικλή ήθελε να το ρίξει και τη συγκράτησε η μάνα της. Και τελικά γέννησε την Ελπίδα της, το κορίτσι της και της άρεσε και κράτησε το κορίτσι και έδωσε τον Κώστα στη μάνα της. Η εγγονή της μου είπε ότι ενώ η ίδια ήταν ένας πολύ ελεύθερος άνθρωπος και διεκδικούσε τον έρωτα, ήταν πολύ αυστηρή με την κόρη της, την Ελπίδα, για αυτό το ζήτημα. Αυτό μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Περιμένεις από μία τέτοια γυναίκα να υπερασπίζεται διαφορετικά το φύλο της απέναντι στους άνδρες.
Κάποια στιγμή στο έργο λέει στον Κώστα “καλύτερα να ήσουν άνδρας γιατί ο άνδρας μπορεί και να κλέψει και να σκοτώσει ακόμα”. Είναι φοβερό το πόσο ριζωμένα είναι μέσα μας αυτά τα πράγματα. Κάθε φορά που λέω αυτή τη φράση στο έργο, το μυαλό μου πάει στις γυναικοκτονίες. Είναι πολύ σύγχρονο το έργο.
Το ότι έχουμε προχωρήσει από τότε, ναι έχουμε προχωρήσει γιατί υπάρχει και η πληροφόρηση που δεν υπήρχε τότε. Το θέμα είναι πόσο έχουμε καλλιεργηθεί. Πόσο η κοινωνία, οι θεσμοί, το πλαίσιό μας είναι τέτοιο ώστε να καταλάβουμε, να εκπαιδευτούμε και να συναισθανθούμε, να αποφασίσουμε μόνοι μας. Μάλλον περισσότερο συνηθίζουμε παρά μαθαίνουμε γιατί αλλιώς δεν μπορώ να εξηγήσω όλα αυτά τα ομοφοβικά επεισόδια που συμβαίνουν, όλες τις γυναικοκτονίες, όλα αυτά που συμβαίνουν. Αν είχαμε προχωρήσει ουσιαστικά σαν κοινωνία δεν θα συνέβαιναν αυτά. Ο πουριτανισμός είναι έντονος και ένα τεράστιο κομμάτι της κοινωνίας εξακολουθεί να βάζει ταμπέλες. Θέλει εκπαίδευση αυτό.» τονίζει η κ. Σχίζα.
«Μαρία, ας το αφήσουμε το παιδί ήσυχο»
Κλείνοντας, η ηθοποιός μοιράζεται μία ιστορία που μόνο φάρο ελπίδας μπορεί να αποτελέσει και να αναδείξει τη δύναμη της τέχνης να «μεταποιεί» συνειδήσεις και να «μετακινεί ψυχές»:
«Έδωσα μία συνέντευξη σε ένα νέο παιδί και ο ίδιος μου ανέφερε πως όταν είχε έρθει να δει την παράσταση καθόταν δίπλα σε ένα ζευγάρι, μεσήλικο, και ο άνδρας γκρίνιαζε στη γυναίκα του που τον έφερε να δει μονόλογο. Στο τέλος της παράστασης γύρισε και είπε στη γυναίκα του "Μαρία, ας το αφήσουμε το παιδί ήσυχο". Ήταν από τα πιο συγκλονιστικά πράγματα που έχω ακούσει. Είναι έργο αγάπης. Ζητάμε αγάπη και να έχουμε την ελευθερία να αγαπήσουμε όποιον θέλουμε και με τον τρόπο που θέλουμε.», καταλήγει η κ. Σχίζα.
info
“Η Μάνα Αυτουνού… Έλλη Ζάχου Ταχτσή” στη Θεσσαλονίκη / 23/04/2023
Metropolitan The Urban Theater: Αλ. Φλέμινγκ 2 & Βασ. Όλγας 65, Φάληρο, Θεσσαλονίκη
Διάρκεια: 80 Λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
Εισιτήρια: Γενική Είσοδος 15€-Μειωμένο 10€ / Προπώληση: Viva.gr / Τηλ.: 2311 284773, 6944638637