Έχοντας ενταθεί από τις επιπτώσεις της σύγκρουσης στην Ουκρανία, η δημογραφική κρίση που πλήττει τη Ρωσία, μια διαρθρωτική τάση που έχει ήδη επιδεινωθεί από την πανδημία της Covid, αντιπροσωπεύει μείζονα δυσκολία για μια οικονομία σε πλήρη αναδιάρθρωση.
Η προειδοποίηση δόθηκε στα μέσα Απριλίου από τους ειδικούς από την ανώτατη σχολή εμπορικών επιστημών (HSE) της Μόσχας: σύμφωνα με τα σενάρια, η Ρωσία θα πρέπει να δέχεται κατά μέσο όρο μεταξύ 390.000 και άνω του ενός εκατομμυρίου μετανάστες κάθε χρόνο έως τα τέλη του αιώνα, εάν δεν θέλει να δει τον πληθυσμό της να μειώνεται ανεπανόρθωτα.
Τα ευρήματα είναι ανησυχητικά, αλλά απηχούν «μια γενική δημογραφική κατάσταση που πραγματικά δεν είναι πολύ καλή», δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Αρνό Ντουμπιέν, διευθυντής του Γαλλορωσικού Παρατηρητηρίου στη Μόσχα.
«Το πρόβλημα είναι ότι η τάση βαίνει προς μείωση του αριθμού των γεννήσεων, λόγω του χαμηλού αριθμού κοριτσιών που γεννήθηκαν στη δεκαετία του 1990, τα χειρότερα σε δημογραφικούς όρους για τη Ρωσία», δήλωσε από την πλευρά του ο Αλεξέι Ράκτσα, ανεξάρτητος Ρώσος ειδικός σε θέματα δημογραφίας.
Ωστόσο, είναι αυτή η ίδια γενιά –που γεννήθηκε κατά την οικονομική, κοινωνική και ηθική κρίση μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ—που βρίσκεται σήμερα σε ηλικία τεκνοποίησης.
Σε αυτή τη βασική τάση ήρθε να προστεθεί το 2020 η πανδημία της Covid, που έπληξε σκληρά τη Ρωσία, με περίπου 400.000 θανάτους σύμφωνα με τον επίσημο απολογισμό, έναν αριθμό σημαντικά υποτιμημένο σύμφωνα με παρατηρητές.
«Το προσδόκιμο ζωής στη Ρωσία μειώθηκε κατά περίπου τρία χρόνια κατά τη διάρκεια των δύο ετών της πανδημίας», τόνισε άλλος ειδικός σε θέματα δημογραφίας, ο Ιγκόρ Εφρέμοφ, πριν επανέλθει στο επίπεδό του κοντά στα 73 έτη κατά μέσο όρο.
Σε μια ένδειξη αυτής της βαθιάς δημογραφικής κρίσης, ο ρωσικός γίγαντας έχασε συνολικά 600.000 κατοίκους το 2022, 1,04 εκατ. μια χρονιά νωρίτερα και σχεδόν 688.700 το 2020.
- Έξοδος -
Ζήτημα προτεραιότητας για τον Βλαντίμιρ Πούτιν από τότε που ανήλθε στην εξουσία πριν από 20 και πλέον χρόνια, κυρίως με την θέσπιση ενός μπόνους γέννησης για το δεύτερο παιδί, το δημογραφικό ζήτημα μοιάζει σήμερα να έχει μπει σε δεύτερη μοίρα.
Εδώ και πάνω από ένα χρόνο, ο μηχανισμός του ρωσικού κράτους στράφηκε προς μια βασική αποστολή: να συνεισφέρει στην πολεμική προσπάθεια στην Ουκρανία, κυρίως με τη «μερική» επιστράτευση που αποφασίστηκε με διάταγμα πέρυσι τον Σεπτέμβριο.
Από τον Σεπτέμβριο, «πάνω από το 2% των πολιτών ηλικίας 20-40 ετών επιστρατεύτηκε και περίπου το 3% επιπλέον αυτής της γενιάς εγκατέλειψε τη Ρωσία λόγω της κατάστασης», εκτίμησε ο Αλεξέι Ράκτσα, που σήμερα που βρίσκεται στο εξωτερικό έχοντας εργαστεί για τη ρωσική στατιστική υπηρεσία Rosstat.
Συνολικά, «τουλάχιστον μισό εκατομμύριο άνθρωποι έχουν φύγει, ίσως και περισσότεροι, στην πλειονότητά τους άνδρες», εκ των οποίων «πολλοί άνθρωποι με πολλά προσόντα», εκτίμησε. «Και πιθανόν 100.000» άλλοι κατά τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 2022, όταν ξέσπασε η σύγκρουση.
Χωρίς να λαμβάνει κανείς υπόψιν τις μεγάλες απώλειες --που δεν αποκαλύπτονται-- στην Ουκρανία.
Αυτή η αιματοχυσία υπονομεύει ακόμα περισσότερο τη ρωσική οικονομία, σε μια στιγμή όπου μια λιγότερο πολυπληθής γενιά εισέρχεται στην αγορά εργασίας.
«Η Ρωσία έχει έλλειψη εργαζομένων. Είναι παλαιό πρόβλημα, αλλά έχει επιδεινωθεί λόγω της επιστράτευσης και της μαζικής αποχώρησης», εξήγησε ο Ράκτσα.
- Ελλείψεις -
Σε αυτές τις συνθήκες, η ανεργία, στο πολύ χαμηλό επίπεδο του 3,5% τον Φεβρουάριο, αποτυπώνει όχι μια αξιοζήλευτη κατάσταση αλλά μια συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού που δημιουργεί σε πολλούς κλάδους δυσκολίες στην εύρεση προσωπικού.
Δημοσιευμένη στις 19 Απριλίου από την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας (BCR), μια μελέτη που έγινε μεταξύ 14.000 και πλέον επιχειρήσεων επιβεβαίωσε τις «οξυμένες» πιέσεις σε πολλούς κλάδους, όπως στις μεταφορές.
Και δεν μπορούν όλοι να αντισταθμίσουν το έλλειμμα αυτό με εργαζόμενους μετανάστες ή ακόμα και με αύξηση μισθών.
Η Ναταλία Ζουμπάρεβιτς, οικονομολόγος στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας, δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο ότι πιστεύει πως μεταξύ των Ρώσων που έφυγαν στο εξωτερικό εδώ και πάνω από ένα χρόνο, «ορισμένοι θα επιστρέψουν», επιτρέποντας μια μερική εξισορρόπηση.
Ο Ιγκόρ Εφρέμοφ εκτιμά ότι «η επιρροή» του brain drain, της μαζικής μετανάστευσης ειδικευμένων επαγγελματιών, είναι «υπερεκτιμημένη», ενώ η συζήτηση για τη μοίρα των Ρώσων που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα δημιουργεί αναστάτωση στην ελίτ της χώρας εδώ και μήνες.
Χιλιάδες Ρώσοι που έχουν φύγει συνεχίζουν να εργάζονται εξ αποστάσεως για τις ρωσικές επιχειρήσεις, κάνοντας κάποιες φορές ταξίδια προς τη Ρωσία και επιστρέφοντας στη χώρα όπου ζουν τώρα. Αλλά αυτή η οικονομική σχέση μπορεί να σπάσει.
Πρόσφατος νόμος περιορίζει τις οικονομικές ευκαιρίες αυτών που προσπαθούν να αποφύγουν ένα νέο κύμα επιστράτευσης. Κάτι που θα μπορούσε να δώσει κίνητρο σε όσους έχουν φύγει στο εξωτερικό να εγκατασταθούν εκεί επ’ αόριστον, με τον κίνδυνο να επιδεινωθούν περαιτέρω οι δημογραφικές δυσκολίες.