Είναι ο αγαπημένος ή καλύτερα αυτονόητος καλοκαιρινός προορισμός, το «καταφύγιο» της πλειονότητας των Θεσσαλονικέων τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού, ένας τόπος συνυφασμένος με τις εξορμήσεις των κατοίκων της πόλης, αφού βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από αυτήν – είναι άλλωστε ευρέως διαδεδομένη η φράση: «σαν τη Χαλκιδική δεν έχει».
Πέρα όμως από τις φυσικές ομορφιές της η περιοχή αυτή της Κεντρικής Μακεδονίας διαθέτει και ένα πολύ πλούσιο τοπικό λεκτικό ιδίωμα, που, εκτός από τους αυτόχθονες, πολύ λίγοι γνωρίζουν ή έχουν μελετήσει.
Πρόσφατα, η ντοπιολαλιά του νομού συστηματοποιήθηκε για πρώτη φορά με παγχαλκιδικιώτικο χαρακτήρα, ολοκληρωμένα σε ένα λεξικό, από τον φιλόλογο – συγγραφέα Στέργιο Βαγγλή. «Οι προηγούμενες πρωτοβουλίες καταγραφής ιδιωματικών λέξεων αφορούν υλικό τοπικής εμβέλειας. Γι’ αυτό και θεώρησα αναγκαίο να υπάρξει ένα λεξικό ευρείας χρήσεως, που να καλύπτει ολόκληρη τη γεωγραφική περιοχή της Χαλκιδικής», τονίζει στο makthes.gr ο Στέργιος Βαγγλής.
Όπως σημειώνει και στον πρόλογο του βιβλίου, το δίλημμά του ήταν ο χαρακτήρας του τόμου αυτού. «Θα επρόκειτο για μια γενικευμένη συλλογή από προφορικές αναφορές και από δημοσιευμένα γλωσσάρια, η οποία θα συμπεριλάμβανε και λέξεις με έντονο τοπικό στίγμα, ή για μια επεξεργασμένη συγκέντρωση λέξεων, με μόνο κριτήριο την κοινή χρήση τους (με ελαφρές διαφορές στην άρθρωση) σε ολόκληρη τη Χαλκιδική; Προτίμησα το δεύτερο, διότι, αφενός, θα εξελισσόταν σε εύχρηστο γλωσσικό εργαλείο για όλους τους Χαλκιδικιώτες, και, αφετέρου, θα άφηνε χώρο και στα τοπικά λεξιλόγια να διατηρούν την αυτονομία τους», προσθέτει ο δημιουργός του λεξικού.
Το βιβλίο θα προσφέρεται ως τοπικό δώρο σε επώνυμους επισκέπτες του νομού
Ένα τέτοιο εγχείρημα είχε, όπως μπορεί κάποιος να καταλάβει, τις δικές του δυσκολίες. «Η καταγραφή ήταν πολυετής και επίπονη, δεδομένου ότι απαιτούσε συγκριτικό έλεγχο λέξεων, με διαφορετικές αποχρώσεις προφοράς από περιοχή σε περιοχή. Η προσπάθειά μου βασίστηκε, κυρίως, στο γλωσσικό υλικό, που είχα συγκεντρώσει, επί 35ετία, με συλλογή και επεξεργασία δημοτικών τραγουδιών, «μασαλιών» και λαϊκών παραμυθιών (έχουν εκδοθεί τρία βιβλία). Αυτό το υλικό, σε συνδυασμό με την ντόπια καταγωγή μου (μέχρι την εφηβεία μου, μιλούσα τα «χαλκιδικιώτικα») και με τη φιλολογική μου κατάρτιση, μου επέτρεψαν να έχω ουσιαστική πρόσβαση στη δομή της συγκεκριμένης ιδιωματικής γλώσσας», επισημαίνει ο Στέργιος Βαγγλής.
Την πρωτοβουλία αγκάλιασε αμέσως η Αντιπεριφέρεια Χαλκιδικής, που εξέδωσε το υλικό σε έναν ενιαίο τόμο. «Η ευαισθησία του Αντιπεριφερειάρχη Χαλκιδικής και παλιού φίλου, Γιάννη Γιώργου, σε θέματα λαϊκής παράδοσης, βοήθησε στην πραγμάτωση της παρούσας έκδοσης, τόσο σε επίπεδο οικονομικό όσο και σε επίπεδο αποτελεσματικής προώθησής του, αφού το βιβλίο θα αποσταλεί σε δημοτικές και σχολικές βιβλιοθήκες και θα προσφέρεται ως ‘τοπικό δώρο’ σε επώνυμους επισκέπτες της Χαλκιδικής. Κοινός μας στόχος είναι να διατηρήσουμε ζωντανή την επαφή των επόμενων γενεών με την τοπική παράδοση, της οποίας ουσιαστικός ‘πυλώνας’ είναι το γλωσσικό ιδίωμα. Τον ευχαριστώ για τη συμμετοχή του στο κοινό όραμα», επισημαίνει ο συγγραφέας.
Μέσα από τη μακροχρόνια μελέτη που έκανε ο ίδιος αναφέρεται και στις γλώσσες από τις οποίες έχει επηρεαστεί το χαλκιδικιώτικο ιδίωμα: «Είναι γνωστό ότι μια γλώσσα, κατά τη μακρόχρονη πορεία της, υφίσταται πολλές επιρροές, που συναρτώνται με τις κοινωνικές εξελίξεις της κάθε εποχής. Κατά περιόδους, στη Χαλκιδική έζησαν, περιστασιακά ή μόνιμα, άνθρωποι ποικίλων φυλών και εθνοτήτων, όπως Βλάχοι, Σλάβοι, Τούρκοι, Αλβανοί, Εβραίοι, Γερμανοί κ.ά., οι οποίοι άφησαν τα γλωσσικά ‘αποτυπώματά’ τους. Αυτές οι επιρροές, σε συνδυασμό με τις γλωσσικές ζυμώσεις από κατοίκους γειτονικών περιοχών, με παραλλαγμένη ντοπιολαλιά, συνέβαλαν στην τελική διαμόρφωση του δικού μας ιδιώματος».
Ωστόσο, ένα λεξικό δεν μπορεί να θεωρηθεί ποτέ πλήρες, όπως υπογραμμίζει και ο δημιουργός του. «Είναι αδύνατον να έχουν συγκεντρωθεί όλες οι λέξεις. Επομένως, μένει πάντα ανοικτή η πρόκληση για τη συμπλήρωσή του», καταλήγει ο Στέργιος Βαγγλής.