Η ιλαρά επανεμφανίζεται δίνοντας εστίες επιδημικών εξάρσεων, λόγω της μείωσης των εμβολιασμών σε διεθνές επίπεδο. Είναι υπερ-μεταδοτική, καθώς ο μέσος αριθμός ατόμων που θα μολύνει κάποιος με τον ιό ξεπερνά τα 15 άτομα. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τα περιστατικά ιλαράς πέρυσι αυξήθηκαν κατά 18% σε 9 εκατομμύρια παγκοσμίως. Οι θάνατοι από ιλαρά αυξήθηκαν κατά 43%.
Οι ελληνικές υγειονομικές Αρχές βρίσκονται σε επαγρύπνηση και ο ΕΟΔΥ λαμβάνει μέτρα πρόληψης, ώστε να αντιμετωπιστεί ένα πιθανό επιδημικό κύμα ιλαράς. Από την αρχή του 2024 έως σήμερα έχουν εντοπιστεί στην Ελλάδα 5 κρούσματα ιλαράς.
Ο ΕΟΔΥ στοχεύει στην ενίσχυση του εμβολιασμού, με έμφαση στους εμβολιασμούς ειδικών πληθυσμιακών ομάδων και στην ενημέρωση του πληθυσμού και ειδικά όσων πρόκειται να ταξιδέψουν σε χώρες που παρατηρείται έξαρση κρουσμάτων.
Η μείωση των εμβολιασμών στην Ευρώπη και την Ελλάδα
Ο λόγος της διασποράς στην κοινότητα είναι η μείωση των εμβολιασμών και όπως αποκαλύπτει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του ΕΟΔΥ, καθηγητής Υγιεινής και Επιδημιολογίας - Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Χρήστος Χατζηχριστοδούλου, η πανδημία συνέβαλλε στη μείωση του ποσοστού κάλυψης με την πρώτη δόση του εμβολίου έναντι της ιλαράς. Το ποσοστό κάλυψης από 94-95% που ήταν, έχει φθάσει κοντά στο 91-92% στην Ευρώπη.
Τάση μείωσης των εμβολιασμών παρατηρείται και στην Ελλάδα και σύμφωνα με μια πρώτη ανάλυση των στοιχείων από τον ΕΟΔΥ, από το 2020 καταγράφεται μια μικρή πτώση σχετικά με την πρώτη δόση. Πάντα υπήρχε ένα ποσοστό παιδιών που δεν είχαν εμβολιαστεί και το ποσοστό αυτό κυμαινόταν κοντά στο 5-6%, αναφέρει ο καθηγητής. Σήμερα αυτό το ποσοστό κυμαίνεται κοντά στο 8-9%.
«Έχουμε τις συνθήκες που ευνοούν μια έξαρση κρουσμάτων, δεν έχουμε φτάσει στο επίπεδο το επιθυμητό της εμβολιαστικής κάλυψης που είναι 95% του παιδικού πληθυσμού και έτσι έχουμε ένα αριθμό επίνοσων παιδιών και ενηλίκων και όταν γίνει κρίσιμη μάζα έχουμε την έξαρση, η οποία εμφανίζεται περίπου κάθε 6 με 7 χρόνια», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Χατζηχριστοδούλου.
Τελευταία έξαρση είχαμε 2017-2018. Κατά την χρονική περίοδο 2004-2023 εκδηλώθηκαν τρεις επιδημίες ιλαράς στη χώρα μας και δηλώθηκαν συνολικά 4.151 κρούσματα και 4 θάνατοι. Η πλειοψηφία των κρουσμάτων αφορούσε Έλληνες Ρομά (56,9%), αλλά και νεαρούς ενήλικες από τον γενικό πληθυσμό που ήταν ανεμβολίαστοι ή ατελώς εμβολιασμένοι. Το νόσημα παρουσίασε την υψηλότερη επίπτωση στην ηλικιακή ομάδα 0-4 ετών.
Κατά τα έτη 2021, 2022 και 2023 δεν δηλώθηκε κανένα κρούσμα ιλαράς και ο ΕΟΔΥ επισημαίνει την πιθανότητα υποδήλωσης λόγω της πανδημίας COVID-19.
Τα στοχευμένα μέτρα του ΕΟΔΥ
Σύμφωνα με τον κ. Χατζηχριστοδούλου, η επιδημιολογική επιτήρηση της νόσου και η έγκαιρη εφαρμογή εμβολιασμού αποτελούν τα πλέον ενδεδειγμένα μέτρα για τον έλεγχο της νόσου.
Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται αναγκαία αφενός η εγρήγορση των επαγγελματιών υγείας και αφετέρου η εντατικοποίηση των εμβολιασμών με έμφαση στους εμβολιασμούς ειδικών πληθυσμιακών ομάδων, (Ρομά και μεταναστών), νεαρών εφήβων και ενηλίκων που δεν ολοκλήρωσαν τον εμβολιασμό τους στο παρελθόν, καθώς και η συνεχιζόμενη εγρήγορση των τοπικών και εθνικών αρχών. Ο ΕΟΔΥ σε συνεργασία με δήμους και τη ΜΚΟ «Υγεία για Όλους» θα διενεργήσει μαζικό εμβολιασμό σε καταυλισμούς Ρομά με τη συνδρομή των ΚΟΜΥ. Κλιμάκια του ΕΟΔΥ θα επισκεφθούν, επίσης, κέντρα φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών και θα ενημερώσουν για την εμβολιασμό και τα μέτρα πρόληψης.
Παράλληλα, ο ΕΟΔΥ βρίσκεται σε επαφή με ταξιδιωτικούς πράκτορες, ώστε να ενημερώνονται οι ταξιδιώτες για την ολοκλήρωση του εμβολιασμού τους (δύο δόσεις του μικτού εμβολίου ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας-εμβόλιο MMR) πριν από το ταξίδι τους, ιδιαίτερα αν πρόκειται να ταξιδέψουν σε χώρες με έξαρση κρουσμάτων, όπως η Ρουμανία.
Τέλος, ειδικές δράσεις θα αφορούν περιοχές όπου σύμφωνα με τα αποτελέσματα μελέτης 2020-2021, διαπιστώθηκε χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη, προκειμένου να ενισχυθεί ο εμβολιασμός στον παιδικό πληθυσμό.
Όπως εξηγεί ο κ. Χατζηχριστοδούλου, στην παρούσα φάση δεν υφίσταται λόγος ιδιαίτερης ανησυχίας, αλλά πρέπει οι αρμόδιες Αρχές να βρίσκονται σε εγρήγορση, καθώς παρατηρείται αύξηση κρουσμάτων σε χώρες της Ευρώπης και αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να προετοιμαστούμε για ενδεχόμενη έξαρση ιλαράς και στην Ελλάδα.
Χώρες της Ευρώπης με αυξημένα κρούσματα
Σύμφωνα με τα πρόσφατα διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα παρατηρείται έξαρση κρουσμάτων ιλαράς σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα: Από 1 Ιανουαρίου 2023 έως 30 Νοεμβρίου 2023 δηλώθηκαν 2.242 επιβεβαιωμένα κρούσματα ιλαράς από 22 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πλειονότητα των κρουσμάτων παρατηρείται στη Ρουμανία (1.687), στην Αυστρία (172), στη Γαλλία (111), στη Γερμανία (72), στο Βέλγιο (70), στην Πολωνία (32), στην Ιταλία (27), στην Ισπανία (12) και στη Σουηδία (11). Οι υπόλοιπες χώρες έχουν δηλώσει στο αντίστοιχο χρονικό διάστημα λιγότερα από 10 επιβεβαιωμένα κρούσματα.
Στις 9-10 Ιανουαρίου 2024 δηλώθηκαν 954 νέα επιβεβαιωμένα κρούσματα ιλαράς από έξι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τα οποία τα 932 στην Ρουμανία. Τα υπόλοιπα 22 επιβεβαιωμένα κρούσματα δηλώθηκαν από την Αυστρία (17), την Πολωνία (3), την Τσεχία (1) και τη Δανία (1).
Ιλαρά: Μεταδοτικότητα, συμπτώματα, επιπτώσεις
Η ιλαρά είναι ιογενής λοίμωξη που οφείλεται στον ιό της ιλαράς.
Ο χρόνος επώασης κυμαίνεται από 7-21 ημέρες (συνήθως 10-12 ημέρες από την έκθεση έως το πρόδρομο στάδιο και 14 ημέρες από την έκθεση έως την εμφάνιση του εξανθήματος).
Η νόσος μεταδίδεται από άτομο σε άτομο αερογενώς, με σταγονίδια και με άμεση επαφή με ρινικές ή φαρυγγικές εκκρίσεις ασθενών. Σπανιότερα, μεταδίδεται μέσω αντικειμένων προσφάτως μολυνθέντων με ρινοφαρυγγικές εκκρίσεις.
Ο ιός της ιλαράς μπορεί να παραμείνει σε μολυσμένες επιφάνειες και στον περιβάλλοντα χώρο (σε σταγονίδια) μέχρι 2 ώρες μετά την αποχώρηση του ασθενούς.
Η ιλαρά παρουσιάζει πολύ υψηλή μεταδοτικότητα με ποσοστό δευτερογενούς προσβολής έως 90% μεταξύ επίνοσων ατόμων (π.χ. ατόμων που δεν έχουν ανοσοποιηθεί).
Όλα τα άτομα που δεν έχουν νοσήσει ή δεν έχουν εμβολιασθεί είναι επίνοσα στην ιλαρά.
Πρόγραμμα εμβολιασμού
Συστήνεται ο εμβολιασμός με το μικτό εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (εμβόλιο MMR) των παιδιών, των εφήβων και των ενηλίκων που δεν έχουν εμβολιαστεί με τις απαραίτητες δόσεις.
Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, παιδιά, έφηβοι και ενήλικες που έχουν γεννηθεί μετά το 1970 και δεν έχουν ιστορικό νόσου πρέπει να είναι εμβολιασμένοι με 2 δόσεις εμβολίου για την ιλαρά.
Επιπλοκές
Περίπου 30% των περιπτώσεων ιλαράς έχουν μια ή περισσότερες επιπλοκές που είναι συχνότερες σε παιδιά <5 ετών και ενήλικες >20 ετών.
Οι συχνότερες επιπλοκές εμφανίζονται από το πεπτικό, αναπνευστικό και το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα.
Σοβαρότερες επιπλοκές είναι η πνευμονία ιογενής (γιγαντοκυτταρική) ή δευτεροπαθής από μικρόβια (συχνότητα 6%), η οποία αποτελεί και τη συχνότερη αιτία θανάτου, η οξεία μέση πυώδης ωτίτιδα (7%), η οξεία εγκεφαλίτιδα (0,1%), που προβάλλει με υπερπυρεξία, ανησυχία, διέγερση, θόλωση της διάνοιας, σπασμούς και κώμα.
Η υποξεία σκληρυντική πανεγκεφαλίτις (SSPE), είναι σπάνια επιπλοκή, εμφανίζεται μετά παρέλευση κατά μέσο όρο 7 ετών από την εκδήλωση της ιλαράς και οφείλεται σε βλάβη των εγκεφαλικών κυττάρων από τον ιό τής ιλαράς που παραμένει και πολλαπλασιάζεται μετά την αποδρομή της νόσου.
Οι ενήλικες νοσούν σπάνια από ιλαρά αλλά σοβαρότερα από τα παιδιά. Οι επιπλοκές αφορούν κυρίως το αναπνευστικό: πνευμονία (30%), μέση πυώδης ωτίτιδα (29%), ιγμορίτιδα (25%). Η νόσηση κατά την εγκυμοσύνη σχετίζεται με αποβολή του εμβρύου, πρόωρο τοκετό, χαμηλού βάρους γέννησης νεογνό.
Θάνατοι από ιλαρά έχουν αναφερθεί σε ανεπτυγμένες χώρες σε 1-2‰ των κρουσμάτων. Η θνητότητα στις αναπτυσσόμενες χώρες αγγίζει το 25%.