Λέω σε όλους ότι τα Σκόπια είναι μια πολύ όμορφη πόλη και με κοιτάζουν σαν να τους είπα ότι έχω πάει στο διάστημα. Είναι δυνατόν να είναι ωραία τα Σκόπια; Ναι, είναι. Εάν εστιάσεις στο ποτάμι και τους γύρω λόφους, την ανοιχτωσιά και τους φαρδιούς δρόμους, το παζάρι και τη ζωή στα πολυάριθμα καφέ, θα ανακαλύψεις ένα μικρό Βελιγράδι.
Τα Σκόπια έχουν κάτι πολύ κοινό με τη Θεσσαλονίκη: Ανασχεδιάστηκαν κι αναγεννήθηκαν μέσα από την καταστροφή. Ο σύγχρονος πολεοδομικός χαρακτήρας της Θεσσαλονίκης με τους κάθετους άξονες, την πλατεία Αριστοτέλους και τη μορφή του κέντρου της οφείλεται στο σχέδιο Εμπράρ, που συντάχθηκε μετά την πυρκαγιά του 1917. Τα σημερινά Σκόπια οφείλουν τις μεγάλες λεωφόρους, τις πλατείες και την ανάπτυξη προς τα νοτιοανατολικά στο σχέδιο του αρχιτεκτονικού γραφείου του Κωνσταντίνου Δοξιάδη και συντάχθηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1963.
Τα 6,1 Ρίχτερ της 26ης Ιουλίου 1963 στα Σκόπια ταρακούνησαν και τη Θεσσαλονίκη. Δεν είναι μακριά, άλλωστε, οι δυο πόλεις. Στα Σκόπια είχε γίνει αισθητός και ο σεισμός της Θεσσαλονίκης του 1978. Κι όπως η Θεσσαλονίκη, φέτος θυμήθηκε με μία σειρά επετειακών εκδηλώσεων τα 40 χρόνια από εκείνη τη φοβερή ημέρα, έτσι και τα Σκόπια θύμισαν την ελληνική συμβολή στην ανοικοδόμησή τους με διάφορα δρώμενα στην πόλη.
Ο σεισμός των Σκοπίων είχε πολύ σοβαρές απώλειες. Περισσότεροι από 1.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, υπήρχαν χιλιάδες τραυματίες, 200.000 άστεγοι και το 80% των κτιρίων καταστράφηκε. Η διεθνής κοινότητα κινήθηκε αμέσως, σε μία Γιουγκοσλαβία χωρίς υποδομές, στραμμένη προς «το παραπέτασμα». Σοβιετικοί και δυτικοί στρατιώτες έσπευσαν για βοήθεια, καθιστώντας τα Σκόπια ένα σύμβολο αλληλεγγύης της εποχής. Ο Πάμπλο Πικάσο δώρισε στην πόλη τον πίνακά του «Κεφάλι Γυναίκας». Ο πίνακας σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης των Σκοπίων.
Ο ΟΗΕ δημιούργησε ένα ειδικό ταμείο και τον Νοέμβριο του 1964 ανακοινώθηκε η ανάθεση στο αρχιτεκτονικό γραφείο Δοξιάδη να επανασχεδιάσει τα Σκόπια. Το γραφείο ήταν κολοσσός της εποχής, με δραστηριοποίηση σε πολλές πόλεις, σε διάφορα σημεία του πλανήτη, ιδανικό για να αναλάβει το έργο. Οι δυσκολίες ήταν πάρα πολλές. Στη χώρα δεν υπήρχαν στοιχειώδεις υποδομές. Πέραν των δυσκολιών στις μετακινήσεις και όλων των άλλων προφανών, δεν υπήρχαν δακτυλογράφοι που να γνωρίζουν αγγλικά. Γι’ αυτόν το λόγο, μαζί με τους 21 ειδικούς που έστειλε το γραφείο Δοξιάδη στα Σκόπια (μηχανικούς, συγκοινωνιολόγους, αρχιτέκτονες, ειδικούς στα υδραυλικά) επιστρατεύτηκαν και δακτυλογράφοι από την Ελλάδα. Η εργασία του γραφείου ολοκληρώθηκε το 1966 και οι Γιουγκοσλάβοι παρασημοφόρησαν τους πρωτεργάτες της προσπάθειας. Την υλοποίηση των σχεδίων ανέλαβε ο διάσημος ιάπωνας αρχιτέκτονας Κένζο Τάνγκε, φίλος του Κωνσταντίνου Δοξιάδη.
«Τα Σκόπια θα γίνουν η πιο όμορφη πόλη στον κόσμο»
Ήταν τέτοια η αισιοδοξία που έφερε η ομάδα Δοξιάδη στην πόλη, που η εφημερίδα «Νέα Μακεδονία» (Nova Makedonija) έγραφε στο φύλλο της 22/3/1965 ότι «Τα Σκόπια θα γίνουν η πιο όμορφη πόλη στον κόσμο».
Μπορεί να μην το κατάφεραν, αλλά είναι σίγουρο ότι κάποιοι πιστεύουν ότι έγιναν. Σε μία περιοχή όπου η ιστορία μπερδεύεται με το μύθο, η αλήθεια με τον ευσεβή πόθο και η πραγματικότητα ρέει, αιώνες τώρα, μέσα στα νερά του ποταμού Βαρδάρ (Αξιού), υπήρξε έντονη η ανάγκη καλλιέργειας μιας συνέχειας, μιας ρίζας, μιας ταυτότητας, μιας ισχύος. Στους ετερογενείς πληθυσμούς που συγκροτούσαν ανέκαθεν τη χώρα, που αναγνωρίστηκε ως ΠΓΔΜ και αισιοδοξεί να γίνει «Βόρεια Μακεδονία», δεν υπήρχε και δεν υπάρχει πάντα ταύτιση. Συνάντησα στο δρόμο άνθρωπο ο οποίος, με κουτσουρεμένα αγγλικά, μου συστήθηκε ως Βλάχος και μίλησε απαξιωτικά για τους Σκοπιανούς. Ο ίδιος άνθρωπος μόνο που δεν με φίλησε όταν άκουσε ότι είμαι Βλάχα από τη Θεσσαλονίκη και γνωρίζω το βλάχο δήμαρχο της πόλης μας Γιάννη Μπουτάρη.
Ένας ταξιτζής, μόλις άκουσε ότι είμαι Ελληνίδα, έψαξε και βρήκε cd του Αντώνη Ρέμου και το έβαλε στη διαπασών, λέγοντάς μου πόσο πολύ του αρέσει η ελληνική μουσική. Στο ξενοδοχείο που έμεινα οι εργαζόμενοι δήλωναν τρελοί και παλαβοί με τη Χαλκιδική. Είναι η Μαγιόρκα κι οι Μπαχάμες τους, η Θεσσαλονίκη το Μόντε Κάρλο τους κι εμείς οι ντόπιοι είμαστε ό,τι πιο κοντινό έχουν σε δύναμη και κοσμοπολιτισμό. Δεν βρήκα ούτε έναν να κοιτάξει στραβά, να κάνει κάποιο σχόλιο για την Ελλάδα, να προβοκάρει, να απαξιώσει.
Περπατώντας την πόλη, που είναι μικρή, συμμαζεμένη και άνετη, με μεγάλους δρόμους και τεράστιες πλατείες, βλέπεις πόσο μεγάλη προσπάθεια έχει γίνει, προκειμένου να εδραιωθεί ένα αίσθημα ταυτότητας, ιστορίας, ικανότητας και ισχύος, όσο εύθραυστα κι αν είναι όλα τα παραπάνω κι όσο σαθρά θεμέλια κι αν διαθέτουν. Διότι, τι άλλο από φούσκα είναι τα γιγάντια, απάνθρωπα για το μέγεθος και την ομορφιά του τοπίου, κτίσματα και αγάλματα που έχουν τοποθετηθεί παντού; Βλέπεις το ποτάμι, με την αφαιρετική ομορφιά του πράσινου τοπίου, και δίπλα να έχουν χτιστεί κάτι ολόλευκα ακαθόριστου ύφους κτίσματα, που καταβάλλουν υπερπροσπάθεια να δείξουν αυτοκρατορικά. Δεν είναι, όμως, και το ξέρουν και τα ίδια, και το ξέρουν και οι κάτοικοι. Λες κι έχουν μορφή τα κτίρια και ασφυκτιούν σε αυτόν τον αχταρμά των κακών υλικών. Τα περισσότερα από αυτά τα κατασκευάσματα, από τα λιοντάρια και τον έφιππο πολεμιστή μέχρι τα αχανή κυβερνητικά κτίρια που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί και τα φωτιστικά στους δρόμους και τα κάγκελα ακόμη στις γέφυρες, είναι μέρος του project «Σκόπια 2014» εμπνεύσεως Γκρούεφσκι. Κατασκευάσματα φτηνιάρικα. Από φτηνά υλικά, έτοιμα να ξεφτίσουν, να διαλαλήσουν την ευτέλειά τους, την ανυπαρξία του κύρους τους, την απόλυτη έλλειψη οποιασδήποτε ανάγκης για την τοποθέτησή τους. Τεράστια αχρησιμοποίητα κτίρια δίπλα σε λάσπες, δεκάδες άχρηστα αγάλματα να χαλούν το πανέμορφο τοπίο, γυαλιστερές γέφυρες χωρίς κανένα ύφος, προκαλούν γέλιο. Δεν ήταν λίγοι οι κάτοικοι που γελούσαν όταν τους ρωτούσα εάν αυτή είναι η «Γέφυρα των Τεχνών». Έβλεπαν το χάρτη με τις μεγαλεπήβολες ονομασίες της πόλης τους και εκμυστηρεύονταν: «Ξέρετε, εμείς δεν τα ξέρουμε αυτά τα ονόματα!»
Το δημοψήφισμα
Την ερχόμενη Κυριακή, 30 Σεπτεμβρίου, θα διενεργηθεί δημοψήφισμα με αντικείμενο τη συμφωνία των Πρεσπών. Το δημοψήφισμα δεν είναι δεσμευτικό. Όπως φαίνεται μέχρι στιγμής, το ΝΑΙ προηγείται έναντι του ΟΧΙ. Σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες, όλοι οι δυτικοί παράγοντες εργάζονται εντατικά εντός της χώρας, προκειμένου να υπάρξει συμμετοχή στο δημοψήφισμα και να υπερισχύσει με διαφορά το ΝΑΙ, ώστε να προχωρήσει η απαραίτητη αναθεώρηση του συντάγματος της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αντιπολίτευση που υποστηρίζει το ΟΧΙ διατηρεί πολύ χαμηλούς τόνους, ενώ δεν διοργανώνονται συλλαλητήρια και πορείες διαμαρτυρίας.
Υπάρχει κίνδυνος για τα ελληνικά προϊόντα από τη Μακεδονία και την ονομασία τους; Συγκρατημένα όλοι παραδέχονται ότι υπάρχει ή μπορεί να υπάρξει. Πρόκειται για ένα θέμα που αναμένεται να γεννήσει αρκετές νομικές υποθέσεις, καθώς αφορά τόσο τα προϊόντα Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης όσο και τις ονομασίες επιχειρήσεων και προϊόντων που φέρουν τη λέξη «Μακεδονία» και παράγωγά της στον τίτλο. Ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης Στάθης Κουτσοχήνας κάνει λόγο για ασάφεια στο συγκεκριμένο σημείο της συμφωνίας των Πρεσπών. «Στο πεδίο των προστατευόμενων ΠΓΕ, μόνο για τα κρασιά έχει καθιερωθεί προστασία. Αυτό είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα για τις ελληνικές επιχειρήσεις του χώρου, αλλά είναι απαραίτητο να ξεχωρίζει σαφώς η προέλευση των προϊόντων της ΠΓΔΜ, προκειμένου να μην υπάρχει παραπλάνηση του καταναλωτικού κοινού», λέει στη «ΜτΚ». «Στη συμφωνία των Πρεσπών υπάρχει ασάφεια, διότι δεν υποχρεώνονται σε συμμόρφωση οι ιδιώτες, παρά μόνο το κράτος. Δεν είμαι σίγουρος ότι η διακρατική επιτροπή, που προβλέπεται να συσταθεί προκειμένου να εξετάζει τις περιπτώσεις, θα μπορέσει να λύσει τις διαφωνίες».
Εκτός από τα προϊόντα προέλευσης, υπάρχει ζήτημα και για τα εμπορικά σήματα. Η επίλυση επαφίεται στην ανωτέρω επιτροπή, η οποία θα συσταθεί το 2019 και αναμένεται εντός τριετίας να έχει επιλύσει τις διαφορές.
Ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος παρέχει νομική στήριξη σε επιχειρηματίες που επιθυμούν να κατοχυρώσουν σήμα ή χρήζουν σχετικής ενημέρωσης. Το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης έχει καταθέσει προς το υπουργείο Εξωτερικών υπόμνημα με προτάσεις προκειμένου να υπάρξει ο ελάχιστος δυνατός κίνδυνος για τα προϊόντα και τις επιχειρήσεις της Μακεδονίας.