Του Νίκου Ασλανίδη
Είναι οι εμπνευστές του διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου «Η γενοκτονία των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι συνέπειές της (1908-1923)», που πραγματοποιήθηκε από την Έδρα Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ με την υποστήριξη του Φιλανθρωπικού Ιδρύματος Ιβάν Σαββίδη.
Θεοδόσης Κυριακίδης.
Κυριάκος Χατζηκυριακίδης.
Στο συνέδριο συμμετείχαν επιστήμονες και ερευνητές από δεκαπέντε χώρες του κόσμου: Ελλάδα, Τουρκία, Αρμενία, Ισραήλ, Βέλγιο, Μεγάλη Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία, Βουλγαρία, Πολωνία, Ιταλία, Καναδά, Ινδία, Σουηδία, ΗΠΑ και κατά κοινή ομολογία ήταν ένα επιτυχημένο συνέδριο, που εισάγει τη γενοκτονία των Ελλήνων στη διεθνή συζήτηση.
Ο επικεφαλής της Έδρας Ποντιακών Σπουδών Κυριάκος Χατζηκυριακίδης και ο επιστημονικός συνεργάτης της Έδρας, διδάκτωρ Νεότερης Ιστορίας Θεοδόσης Κυριακίδης, μιλούν στη «Μακεδονία της Κυριακής».
Ποιες ήταν οι σημαντικότερες ανακοινώσεις στο συνέδριο;
Κυριάκος Χατζηκυριακίδης: Πιστεύουμε ότι το συνέδριο ήταν σταθμός, τόσο για τον αριθμό των έγκριτων επιστημόνων (παλαιών και νέων) που συμμετείχαν όσο και για την ποιότητα και την ποικιλία των εισηγήσεων στην προσέγγιση του θέματος.
Δίχως αμφιβολία προσπάθειες, όπως αυτό το συνέδριο, εισάγουν με τον πλέον ενδεδειγμένο τρόπο και την ελληνική περίπτωση στη διεθνή συζήτηση για τη γενοκτονία λαών που υπέστησαν γενοκτονία.
Σημαντική ήταν οπωσδήποτε η συμβολή των δυο κεντρικών ομιλητών του συνεδρίου των καθηγητών Richard Hovannisian και Taner Akcam, οι οποίοι ήταν και μέλη της επιστημονικής επιτροπής του συνεδρίου. Τους ευχαριστούμε όλως ιδιαιτέρως καθώς με τις εισηγήσεις τους ανέδειξαν ο πρώτος τις πτυχές της πορείας της επιστημονικής καταγραφής αλλά και της πολιτικής ανάδειξης της γενοκτονίας των Αρμενίων, και ο δεύτερος ο Τανέρ Ακτσάμ τη μακροσκοπική προοπτική και ανάλυση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της Οθωμανικής Γενοκτονίας.
Αν επιχειρήσουμε μια εμβάθυνση στο περιεχόμενο των εισηγήσεων που παρουσιάστηκαν συνολικά στο συνέδριο, θα δούμε ότι αναλύθηκαν ζητήματα και από τις τρεις εθνικές ομάδες, των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Ασσυρίων. Το πλήθος των εισηγήσεων που παρουσιάστηκε για την αρμενική γενοκτονία, ασφαλώς καταδεικνύει πως αυτή η περίπτωση είναι η καλύτερα μελετημένη από τις τρεις. Οι ερευνητές έλαβαν τα στοιχεία τους από ανέκδοτα αρχεία, ιεραποστολικών εταιρειών, φιλανθρωπικών οργανώσεων, διπλωματικών αποστολών, από καταγραφές προφορικών μαρτυριών.
Θεοδόσης Κυριακίδης: Εκείνο που είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον ήταν πως θεματικά οι εισηγητές δεν εξαντλήθηκαν σε ζητήματα ιστορικής καταγραφής και ανάδειξης των βίαιων γεγονότων, αλλά πραγματεύτηκαν ζητήματα όπως το τραύμα, η έμφυλη διάσταση της γενοκτονίας και η συστηματική χρήση βιασμών, η καταστροφή των μνημείων πολιτισμού, η τύχη των ορφανών και η συστηματική μεταφορά των παιδιών από τις στοχευμένες ομάδες σε τουρκικές οικογένειες, τη νομική διάσταση της γενοκτονίας και τέλος τη συστηματική άρνηση της Τουρκίας σχετικά με τα συγκεκριμένα εγκλήματα.
Γιατί τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται αρνητές της γενοκτονίας;
Θ.Κ.: Η άρνηση είναι ένα φαινόμενο που πάντα υπήρχε, από την επομένη του εγκλήματος και απαντάται σε όλες τις περιπτώσεις των γενοκτονιών, ακόμη και στο Ολοκαύτωμα, ενώ οι αιτίες πρέπει να αναζητηθούν σε μια σειρά από παράγοντες. Εκτός από τον θύτη που θα θεωρούσε κάποιος λογικό να αρνηθεί τα εγκλήματά του -στην κλίμακα του Gregory Stanton η άρνηση αποτελεί το τελευταίο στάδιο μιας γενοκτονίας- η άρνηση παρατηρείται για λόγους πολιτικούς, ιδεολογίας ή συμφέροντος. Δεν είναι τυχαίο ότι πάντοτε η Τουρκία απειλεί με κυρώσεις μια χώρα, η οποία προτίθεται να αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων. Η άρνηση στην Ελλάδα θεωρώ ότι εδράζεται σε πολιτικά και ιδεολογικά προτάγματα.
Σε τι συμπεράσματα καταλήξατε;
Κ.Χ.: Εκείνο που καθίσταται ολοένα και περισσότερο σαφές στους μελετητές της περιόδου, καθώς προχωρά η έρευνα για το ζήτημα της γενοκτονίας των Αρμενίων, των Ποντίων και των Ασσυρίων, είναι πως τα συγκεκριμένα γεγονότα θα πρέπει να μάλλον να κατανοηθούν, υπό το πρίσμα μια ενιαίας, με διαφοροποιήσεις ασφαλώς χρονικές ή περιοχικές, ακόμη και μεθοδολογικές, γενοκτονικής πολιτικής των Νεοτούρκων και των κεμαλικών, ως μία ενιαία δηλαδή διαδικασία εξολόθρευσης και των τριών αυτών χριστιανικών πληθυσμών, στο πλαίσιο της δημιουργίας ενός ομογενοποιημένου εθνικά και θρησκευτικά νέου εθνικού τουρκικού κράτους.
Όπως σημειώνουν στο βιβλίο τους οι Benny Morris και Dror Ze'evi, που εκδόθηκε μόλις τον προηγούμενο μήνα από τον εκδοτικό οίκο του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ με τον τίτλο: The Thirty-Year Genocide: Turkey’s Destruction of Its Christian Minorities, 1894 - 1924: «Μεταξύ της περιόδου 1894 και 1924, τρία κύματα βίας σάρωσαν την Ανατολία, στοχεύοντας στις χριστιανικές μειονότητες της περιοχής, οι οποίες προηγουμένως αντιπροσώπευαν το 20% του πληθυσμού. Μέχρι το 1924 οι Αρμένιοι, Ασσύριοι και Έλληνες είχαν μειωθεί στο 2%. Οι περισσότεροι ιστορικοί αντιμετώπισαν αυτά τα κύματα ως ξεχωριστά, μεμονωμένα γεγονότα και οι διαδοχικές τουρκικές κυβερνήσεις τα παρουσίασαν ως μία σειρά ατυχών επεισοδίων. Το βιβλίο «Τριάντα χρόνια γενοκτονία» είναι η πρώτη καταγραφή που δείχνει ότι οι τρεις ήταν στην πραγματικότητα μέρος μιας ενιαίας, συνεχιζόμενης και σκόπιμης προσπάθειας για την εξάλειψη του χριστιανικού πληθυσμού της Ανατολίας».
Γιατί η πολιτεία δεν διοργάνωσε κάποια εκδήλωση για τα 100χρονα;
Θ.Κ.: Η πολιτεία έχει ορίσει να τιμάται η μέρα αυτή σε όλη την Ελλάδα διά μέσου των περιφερειών. Γνωρίζω ότι η περιφέρεια στη Θεσσαλονίκη επιθυμούσε μια μεγάλη κοινή εκδήλωση όλων των ποντιακών οργανώσεων στην πλατεία Αριστοτέλους, ακριβώς αντιλαμβανόμενη την ιδιαιτερότητα της σημερινής χρονιάς -το 2019 έχει επιλεγεί ως έτος ορόσημο της γενοκτονίας συμπλήρωσης 100 χρόνων. Παρ’ όλα αυτά δεν πραγματοποιήθηκε λόγω ασυμφωνίας των ομοσπονδιών. Μια σημαντική πρωτοβουλία πάντως είναι η υιοθέτηση της πρότασης του διαχειριστή του ενημερωτικού ιστότοπου e-pontos Θεόφιλου Κωτσίδη, ο οποίος πρότεινε και έγινε αποδεκτό να φωτιστεί συμβολικά το κτίριο της Βουλής με το μαύρο και κόκκινο χρώμα, κόκκινο για το αίμα που χύθηκε και μαύρο για το πένθος.
Πώς θα μπορούσε να αναγνωριστεί διεθνώς η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου;
Θ.Κ.: Το ζήτημα της διεθνούς αναγνώρισης αφορά τους πολιτικούς και τους ακτιβιστές. Οι επιστήμονες είναι υποχρεωμένοι να το τεκμηριώσουν όσο καλύτερα γίνεται και από εκεί και πέρα η πολιτεία, οι διάφορες οργανώσεις και οι ακτιβιστές να το προωθήσουν στους διεθνείς φορείς. Για να πραγματοποιηθεί αυτό, σημαίνει ότι πρέπει εκείνοι που ενδιαφέρονται να κατανοούν τον τρόπο και τη λειτουργία αυτών των διαδικασιών. Το κυριότερο είναι η χρήση της αγγλικής γλώσσας, που παραδόξως δεν θεωρείται αυτονόητη από τους φορείς που υποστηρίζουν ότι αγωνίζονται για τη διεθνή αναγνώριση.
Αν κάνατε έναν απολογισμό για τα δύο χρόνια της λειτουργίας της Έδρας Ποντιακών Σπουδών;
Κ.Χ.: Η επώνυμη Έδρα Ποντιακών Σπουδών ΑΠΘ, ιδρυμένη τον Μάιο του 2017 και ενταγμένη στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας ΑΠΘ, προσφέρει μαθήματα της ιστορίας του ελληνισμού του Πόντου, ενταγμένου στη μεγάλη ενότητα του ελληνισμού της Ανατολής, κατά τους Νεότερους Χρόνους. Προπτυχιακά μαθήματα συμβάλλουν στη γνωριμία και τη σταδιακή εκπαίδευση και «ωρίμανση» των φοιτητών, μέσα από τη γνωριμία με τις πρωτογενείς πηγές, σε θέματα κοινωνίας, οικονομίας, ιδεολογίας, συνύπαρξης με άλλους λαούς κτλ., που αφορούν τον ελληνισμό του Πόντου και όλης της Ανατολής, καθώς και της Παρευξείνιας Ζώνης, από την άλωση της Πόλης και την κατάλυση της αυτοκρατορίας των Κομνηνών μέχρι και την ανταλλαγή των πληθυσμών.
Η επιστημονική ομάδα εργασίας της Έδρας Ποντιακών Σπουδών φροντίζει επίσης και για την προώθηση της έρευνας και, παράλληλα, επιδιώκει τις συνεργασίες με πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και ιστορικούς του εξωτερικού γενικότερα, που ασχολούνται με συναφή επιστημονικά ζητήματα. Διοργανώνει και συμμετέχει σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, και προσκαλεί έλληνες και ξένους ερευνητές για διαλέξεις.
Απόδειξη του επιτυχημένου μέχρι σήμερα έργου της Έδρας, της μοναδικής στον κόσμο, είναι η μετεξέλιξή της σε Κέντρο Ποντιακών Ερευνών στο ΑΠΘ, έτσι ώστε να ενδυναμωθούν ακόμη περισσότερο οι δράσεις της, πάντοτε με τη στήριξη του φιλανθρωπικού Ιδρύματος Ιβάν Σαββίδη.
Επιπλέον, στους στόχους της Έδρας είναι ασφαλώς τόσο η μελέτη και η επιστημονική προσέγγιση όσο και η ανάδειξη της γενοκτονίας του Ελληνισμού της Ανατολής. Αναμφισβήτητα, σημαντικά βήματα έχουν ήδη γίνει στην έρευνα και την τεκμηρίωση αυτού του σημαντικού θέματος, όμως υπάρχουν ακόμη πολλά να γίνουν όπως λ.χ. να συμπεριληφθεί το ζήτημα σε ξενόγλωσσες εκδόσεις (βιβλία και περιοδικά), τομέας στον οποίο υστερούμε, καθώς η ύπαρξη σχετικών αναφορών στην ξένη βιβλιογραφία είναι ισχνή. Η μελέτη της παρουσίας και δραστηριοποίησης του ελληνισμού στον Πόντο και σε όλη την Ανατολή (εθνική συνείδηση και έντονη οικονομική-πνευματική ανάπτυξη), εξηγεί αναμφίβολα την εχθρική στάση και τις ενέργειες της νεοτουρκικής και της κεμαλικής πολιτικής στις αρχές του 20ού αι. Πολιτική που έπληξε όχι μόνο τους Έλληνες, τους Αρμενίους και όλους τους χριστιανούς της Μ. Ασίας, αλλά και τους μουσουλμανικούς -μη τουρκικούς πληθυσμούς της ίδιας περιοχής.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 19 Μαΐου 2019