Τη... διαδρομή των μεδουσών στις ελληνικές θάλασσες, προκειμένου να μην συμπέσουν τα μπάνια του λαού με φαινόμενα πληθυσμιακής έκρηξης τσουχτρών παρακολουθούν παραθεριστές και επαγγελματίες του τουρισμού, καθώς η περσινή χρονιά για περιοχές όπως η Χαλκιδική που τα κρυστάλλινα νερά της γέμισαν από βιολετί μέδουσες, έχει μείνει χαραγμένη. Ήδη θαλάσσιες περιοχές της χώρας «κοκκινίζουν» καθώς οι πρώτες μέδουσες έκαναν την εμφάνισή τους και μάλιστα σε ορισμένα σημεία το φαινόμενο είναι ήδη σε έξαρση. Στο σχετικό χάρτη ήδη παραλίες που βρέχονται από τον Σαρωνικό έχουν «κοκκινίσει», υπάρχουν καταγραφές για εμφάνιση μεδουσών σε αρκετά νησιά του Αιγαίου και των Σποράδων, όπως και λίγες αναφορές για περιοχές της Χαλκιδικής.
Με βάση τις καταγραφές Ιουνίου στην πλατφόρμα του iNaturalist, το μεγαλύτερο μέρος της πληθυσμιακής έξαρσης είναι στον Αργοσαρωνικό και το Ιόνιο, κυρίως από την κεντρική Ελλάδα και κάτω. Υπάρχουν βέβαια και αναφορές για μικρότερους πληθυσμούς σε Χαλκιδική, Κρήτη, Βόρειο Ευβοϊκό και Δωδεκάνησα. Σύμφωνα με το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας, οργανισμό περιβαλλοντικής προστασίας, κάθε Κυριακή στην ιστοσελίδα του Παρατηρητηρίου θα υπάρχει διαθέσιμο το JellyReport όπως και σχετικοί χάρτες όπου θα καταγράφονται εβδομαδιαίως χρήσιμες πληροφορίες εμφάνισης μεδουσών για κάθε μήνα του καλοκαιριού.
Οι Βοριάδες τις έδιωξαν
Όπως υποστηρίζει στη «ΜτΚ» ο καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας με γνωστικά αντικείμενα τη Βιοποικιλότητα, τη Θαλάσσια Βιολογία, την Οικολογία της Συμπεριφοράς των Ζώων (Ηθολογία) και τη Ζωολογία, Χαρίτων Σαρλ Χιντήρογλου οι καιρικές συνθήκες της εποχής και οι Βοριάδες έδιωξαν τις μέδουσες σε άλλες περιοχές και τις εκτόπισαν στο πέλαγος. Σύμφωνα με τον κ. Χιντήρογλου το φαινόμενο της εμφάνισης μεδουσών είναι ένα φαινόμενο πληθυσμιακής έξαρσης. Το πιο συνηθισμένο είδος μέδουσας που εντοπίζεται στις ελληνικές θάλασσες είναι οι λεγόμενες «βιολετί» μέδουσες, η «Πελάτζια Νοκτιλούκα».
Η μέση διάμετρός της εν λόγω τσούχτρας κυμαίνεται γύρω στα 6 εκατοστά. Είναι βιοφωταυγής οργανισμός και τη νύχτα φωσφορίζει, προσφέροντας ένα αρκετά φαντασμαγορικό θέαμα, το τσίμπημά της είναι όμως οδυνηρό και ενοχλητικό. Το άλλο είδος είναι η «Χρυσανθέα». Και στις δύο παραπάνω κατηγορίες μεδουσών το «σκιάδιό» τους είναι κωδωνοειδές με το μέγεθός του να μην ξεπερνά μια μέση χούφτα, είναι τοξικές και οι δύο, με έναν κύκλο ζωής που τις συναντάμε στις θάλασσες όλου του κόσμου.
Όπως υποστηρίζει ο καθηγητής του ΑΠΘ καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς υπήρχαν αναφορές για παρουσία μεδουσών σε ελληνικές θάλασσες. «Τώρα στην Αδριατική γίνεται χαμός» αναφέρει χαρακτηριστικά. «Τα φαινόμενα παρουσίας τέτοιων οργανισμών σε παραλίες άρχισαν να υποχωρούν, εκτός βέβαια εάν οι πληθυσμοί εγκλωβιστούν σε κόλπους και τα ρεύματα της θάλασσας δεν βοηθούν στην απομάκρυνσή τους». Πάντως, ο κ. Χιντήρογλου σημειώνει πως μέχρι σήμερα στην Ελλάδα δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποια έρευνα που να έχει αποκλειστικά ως αντικείμενο μελέτης τις μέδουσες και τις τσούχτρες. Οι πρώτες καταγραφές και μαρτυρίες για αυτές τις τσούχτρες χρονολογούνται στο 1894, ενώ ειδικότερα για την περιοχή της Χαλκιδικής η εμφάνιση της «Πελάτζια Νοκτιλούκα» το 1978 ήταν «μέσης έντασης». Τα παραπάνω είδη εμφανίζουν μία περιοδικότητα δωδεκαετίας, αυτό σημαίνει δηλαδή ότι κάθε δώδεκα χρόνια βρίσκονται σε έξαρση.
Υπάρχουν εδώ και δεκαετίες
Σύμφωνα με τον ίδιο, η εμφάνιση μεδουσών και τσουχτρών στις ελληνικές θάλασσες δεν είναι φαινόμενο των τελευταίων χρόνων, αλλά υπάρχει εδώ και δεκαετίες. Ωστόσο, επισημαίνει πως κάποιες χρονιές σε κάποια σημεία υπάρχουν «ανθίσεις πληθυσμών, τα λεγόμενα blooms» αναφέρει χαρακτηριστικά. «Θυμάμαι το 1978 η Χαλκιδική είχε γονατίσει. Μιλάμε για εκατομμύρια μέδουσες. Ως φοιτητής για να βγάλω δείγματα από το νερό για μελέτη αναγκάστηκα να βάλω μακρύ παντελόνι και μπλούζα» θυμάται ο κ. Χιντήρογλου. Όπως αναφέρουν οι ειδικοί όταν οι τσούχτρες-μέδουσες κατευθυνθούν σε θερμά νερά εγκλωβίζονται, χαλαρώνει το μυϊκό τους σύστημα και μετακινούνται αποκλειστικά από τα ρεύματα. Εάν δεν υπάρχουν ρεύματα τότε δεν απομακρύνονται από το σημείο εγκλωβισμού τους. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που τον περασμένο Νοέμβριο 2021 μέδουσες εντοπίστηκαν σε δύο σημεία της Χαλκιδικής, κάτι που προκάλεσε ιδιαίτερη εντύπωση σε όσους παρακολουθούν τις μετακινήσεις τέτοιων θαλάσσιων πληθυσμών και μελετούν τη θαλάσσια ζωή. «Η περσινή χρονιά για τα ελληνικά νερά ήταν θερμικό σοκ, κάτι που ακόμα οι θάλασσες δεν το ξεπέρασαν» εξηγεί ο κ. Χιντήρογλου. Συμπληρώνει πως οι υψηλές θερμοκρασίες σε στεριά και θάλασσα, η έντονη αλίευση, η έντονη παρουσία φυτικού στοιχείου σε κάποιο σημείο, καθώς οι τσούχτρες θρέφονται με φυτοπλαγκτόν, επιταχύνει την συγκέντρωση μεγάλων πληθυσμών. «Αν αναλογιστεί κανείς ότι σε θερμοκρασία νερού 28 βαθμών Κελσίου τα μύδια πεθαίνουν, δημιουργούνται όλες εκείνες οι ευνοϊκές συνθήκες γι’ αυτά τα πλάσματα» συμπληρώνει. Ο ίδιος ωστόσο, δεν μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα τι επιπτώσεις θα έχουν τα συνεχόμενα έντονα καιρικά φαινόμενα της περασμένης περιόδου στην περιοχή της Βόρειας Ελλάδας.
Σύμφωνα με τους ειδικούς τόσο φαινόμενα όπως είναι οι «φυσαλίδες» όσο και εκείνα της πληθυσμιακής «έκρηξης» τσουχτρών είναι μηνύματα πως η θάλασσα νοσεί, αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης.
Εμφανίστηκαν οι πρώτες «γαλάζιες» μέδουσες
Μετά τις μωβ μέδουσες ωστόσο, η εμφάνιση «μπλε» κυρίως στα ανοιχτά τον μήνα Ιούνιο είναι νέος... πονοκέφαλος για επαγγελματίες και παραθεριστές. Ειδικότερα, όπως αναφέρει το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας, για έναν μήνα θα έχουμε -όπως κάθε χρόνο- πληθυσμιακή έξαρση της γαλάζιας μέδουσας Rhizostoma pulmo. Τις πληθυσμιακές αυτές εξάρσεις τις βλέπουμε από μέσα Ιουνίου μέχρι μέσα Ιουλίου στα πιο βαθιά - μακριά από τις παραλίες, εκτός από τις μέρες που οι άνεμοι και τα θαλάσσια ρεύματα μας τις φέρνουν στις ακτές μας.
Η εικόνα σε Χαλκιδική και Θερμαϊκό
Η εικόνα πάντως, τη δεδομένη χρονική περίοδο, όπως τη μεταφέρουν στη «ΜτΚ» οι δήμαρχοι των δήμων του νομού Χαλκιδικής είναι πως προς το παρόν δεν έχουν κάνει την εμφάνισή τους πολλές μέδουσες, όπως είχε συμβεί πέρσι κυρίως μετά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου. Σύμφωνα με τον δήμαρχο Νέας Προποντίδας, Μανώλη Καρρά «και πέρσι δεν είχαμε πρόβλημα και φέτος δεν έχουμε. Άλλωστε στη δική μας περιοχή, στη δική μας θάλασσα δεν υπάρχει μεγάλη ποσότητα φυτοπλαγκτόν που επιτρέπει την ανάπτυξη μεγάλων πληθυσμών μεδουσών» αναφέρει χαρακτηριστικά.
«Καθαρές» από μέδουσες ή τσούχτρες αλλά και από τις... φυσαλίδες που είχαν εμφανιστεί σε ορισμένες παραλίες του δεύτερου ποδιού στη Χαλκιδική είναι φέτος οι ακτές του δήμου Σιθωνίας. Υπενθυμίζεται πως πέρσι, στην παραλία «Τηγάνια» λουόμενοι διαπίστωσαν ότι η θάλασσα είχε γεμίσει... αφρούς που έμοιαζαν με σαμπουάν. Βέβαια, οι περιβόητοι αφροί, με τις σχετικές εικόνες να έχουν κατακλύσει τα social media δεν ήταν τίποτα άλλο από αδιάλυτη οργανική ύλη όπως υποστήριξαν και οι σχετικοί επιστήμονες. Όπως λέει ο δήμαρχος Σιθωνίας Κυπαρίσσης Ντέμπλας οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της περιοχής «μπορούν να κολυμπούν άφοβα, καθώς δεν υπάρχουν αναφορές για εμφάνιση ούτε μεδουσών, ούτε αφρών». Πέρσι, υπήρχαν αναφορές για εμφάνιση μεγάλων μεδουσών χρώματος καφέ στην Τορώνη και μπλε στον Νέο Μαρμαρά. Φέτος, όπως υποστηρίζει ο κ. Ντέμπλας, δεν υπάρχει ακόμα «κάποια αναφορά».
Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στο δήμο Πολυγύρου, όπως την μεταφέρει ο δήμαρχος Αστέριος Ζωγράφος. «Καθαρές» είναι προς το παρόν και οι θάλασσες του πρώτου ποδιού που είναι από τις πλέον πολυσύχναστες. Ο λόγος για τις ακτές του δήμου Κασσάνδρας. Εκεί, πέρσι υπήρξαν πολλές αναφορές για εμφάνιση μεγάλου πληθυσμού «βιολετί» μεδουσών κυρίως σε Ποσείδι, Νέα Σκιώνη, Μόλα Καλύβα, Πευκοχώρι, Παλιούρι, Πολύχρονο, Χανιώτη, Καλλιθέα κ.ά. Όπως λέει στη «ΜτΚ» η δήμαρχος Αναστασία Χαλκιά η ίδια θυμάται κάθε χρόνο όταν «ανεβαίνουν» οι θερμοκρασίες να κάνουν την εμφάνισή τους τσούχτρες, και μάλιστα στο παρελθόν το φαινόμενο ήταν εντονότερο. «Πέρσι ήρθαν. Φέτος ακόμα, όχι. Αλλά είναι νωρίς. Στα τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου εμφανίζονται συνήθως» υποστηρίζει στη «ΜτΚ» η κ. Χαλκιά. Όμως, ούτε και σε Αμμουλιανή, Ουρανούπολη, Ιερισσό, Νέα Ρόδα, Πυργαδίκια και Ολυμπιάδα υπάρχουν προς το παρόν αναφορές, όπως υποστηρίζει ο δήμαρχος Αριστοτέλη, Στέλιος Βαλιάνος.
«Καθαρές» και οι κοντινές στους Θεσσαλονικείς παραλίες του δήμου Θερμαϊκού. Όπως λέει ο δήμαρχος Γιώργος Τσαμασλής δεν υπάρχουν αναφορές για τσούχτρες και μέδουσες σε Επανομή, Νέους Επιβάτες, Περαία κ.ά.
Πώς αντιμετωπίζεται το τσίμπημα
Οι συγκεκριμένες τσούχτρες όταν έρχονται σε επαφή με άλλο άτομο, π.χ. τον άνθρωπο, εκτινάσσονται μέσα στο νερό και «απελευθερώνουν» νευροτοξίνες, που επηρεάζουν το νευρικό σύστημα. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλές φορές συνδυάζονται με έντονο πόνο και αλλεργίες, που ωστόσο δεν ξεπερνούν τη διάρκεια των δύο εβδομάδων. Τι πρέπει όμως να κάνουν όσοι έρθουν σε επαφή με τέτοιου είδους θαλάσσιους οργανισμούς;
Όπως εξηγεί στη «ΜτΚ» η Ειδικευόμενη Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος και Υποψήφια Διδάκτωρ Ιατρικής ΑΠΘ, Πέννυ Δαλαμπούρα «όταν η μωβ μέδουσα έρθει σε επαφή με το δέρμα τα πιο συνήθη συμπτώματα που προκαλεί είναι αίσθημα καύσους, πόνος, ερυθρότητα και οίδημα. Άλλα λιγότερο συχνά αλλά σοβαρότερα συμπτώματα μπορεί να είναι κάποιο από τα: ναυτία, τάση προς έμετο, κεφαλαλγία, πτώση της αρτηριακής πίεσης, διάρροιες και σε ορισμένες περιπτώσεις δύσπνοια» λέει. «Δεν θα πρέπει να περιδένουμε το σημείο του δήγματος με επιδέσμους. Το πλύσιμο της πάσχουσας περιοχής δεν θα πρέπει να γίνεται με μεταλλικό νερό, διότι ευνοείται η ρήξη των πλοκαμιών της μέδουσας και κατά συνέπεια η μεγαλύτερη απελευθέρωση τοξίνης, αλλά με θαλασσινό. Επίσης δεν θα πρέπει να εφαρμόζουμε στην περιοχή του δήγματος ξύδι ή αμμωνία, ενώ θα πρέπει επίσης να αποφεύγεται η τοπική χρήση ζεστών επιθεμάτων» αναφέρει. Και συμπληρώνει η κ. Δαλαμπούρα «εάν υπάρχει είναι εξαιρετικά χρήσιμη η τοπική εφαρμογή μείγματος μαγειρικής σόδας και θαλασσινού νερού σε αναλογία 1:1 για μερικά λεπτά. Με αυτόν τον τρόπο θα σταματήσει οποιαδήποτε περαιτέρω απελευθέρωση του δηλητηρίου από τα υπολείμματα των κεντριών των νηματίων της μέδουσας που έχουν παραμείνει στο δέρμα. Επίσης θα πρέπει να αφαιρέσουμε τυχόν υπολείμματα των κεντριών των νηματίων, ακόμη και υπολείμματα της μαγειρικής σόδας που πιθανώς έχουν παραμείνει. Η αφαίρεση των νηματίων δεν θα πρέπει να γίνεται με γυμνά χέρια αλλά με πλαστικά γάντια, πλαστική πιστωτική κάρτα ή τηλεκάρτα. Εξαιρετικά ανακουφιστική δράση έχουν και τα ψυχρά επιθέματα (πχ πάγος τυλιγμένος σε πετσέτα)» αναφέρει η δερματολόγος.
Σύμφωνα με τους ειδικούς ο πόνος απαλύνεται με την χρήση ειδικών φαρμακευτικών τζελ ή κρέμας που περιέχει κορτιζόνη.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Μακεδονία της Κυριακής" στις 26.06.2022