Η υπόθεση βιασμού και μαστροπείας της 12χρονης στον Κολωνό έχει συγκλονίσει την κοινή γνώμη. Οι φρικιαστικές αποκαλύψεις για τα όσα βίωνε η μαθήτρια, εγείρουν ερωτηματικά για το ποια είναι η ευθύνη του καθενός, μέχρι που φτάνει και τι τελικά μπορεί να κάνει για να προστατέψει ένα παιδί που βρίσκεται σε κίνδυνο. Μετά την οικογένεια, το σχολικό περιβάλλον είναι η δεύτερη κοινωνική ομάδα που μπορεί εύκολα να αντιληφθεί, ιδίως όταν μιλάμε για μικρές ηλικίες, ότι κάτι δεν πάει καλά. Δεν είναι λίγες οι φορές που μία ζωγραφιά «έδειξε» τον εφιάλτη που ζούσε ένα παιδί είτε μέσα από το οικογενειακό του περιβάλλον, είτε από κάποιον άλλον που το κακοποιούσε.
«Οποιοδήποτε αδίκημα συμβαίνει μέσα στην οικογένεια εμπίπτει στον νόμο της ενδοοικογενειακής βίας. Όταν από το ασφαλές περιβάλλον της οικογένειας αφήνω το παιδί μου να βρίσκεται σε ένα επικίνδυνο περιβάλλον και δεν ασκώ σωστά την επιμέλειά του, τότε μιλάμε για έκθεση σε κίνδυνο διά παραλείψεως. Ένα μικρό παιδί τα σημάδια της κακοποίησης θα τα βγάλει αμέσως. Κλείνεται στον εαυτό του, αισθάνεται ντροπή ή ζωγραφίζει. Αλλάζει αμέσως συμπεριφορά. Άρα λοιπόν σε ένα οικογενειακό περιβάλλον, όταν λες ότι δεν κατάλαβα ότι κάτι συνέβαινε, είσαι συνένοχος», εξηγεί στη «ΜτΚ» η Ανθούλα Ανάσογλου, δικηγόρος.
Αναφερόμενη στον ρόλο του σχολείου και στο κατά πόσο ένας εκπαιδευτικός μπορεί να σώσει ένα παιδί που βιώνει οποιασδήποτε μορφής κακοποίηση εξηγεί καταρχάς ότι σε περίπτωση που μείνει άπραγος, ποινικό αδίκημα δεν στοιχειοθετείται διότι δεν έγινε κάτι με δόλο. Όμως, υπογραμμίζει ότι «σε τέτοιες περιπτώσεις, ο εκπαιδευτικός οφείλει να ενημερώσει την κοινωνική πρόνοια. Ο θεσμός των κοινωνικών λειτουργών έχει τεράστια σημασία και ρόλο. Ο οποιοσδήποτε αντιλαμβάνεται μορφή κακοποίησης, μπορεί να το καταγγείλει στην κοινωνική πρόνοια που θα εξετάσει το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού. Όταν ένας δάσκαλος βλέπει αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού οφείλει να ενημερώσει πρώτα απ’ όλα την οικογένεια. Εάν όμως βρει «τοίχο», τα χέρια του δεν είναι δεμένα, υποχρεούται να δράσει και να ειδοποιήσει τις κοινωνικές δομές, ακόμα και τον Εισαγγελέα Ανηλίκων. Αν ένας δάσκαλος δεν αντιλαμβάνεται την αλλαγή στη συμπεριφορά ενός μαθητή τότε είναι ανεπαρκής ως εκπαιδευτικός». Σύμφωνα με την κ. Ανάσογλου, το καρκίνωμα της παιδικής κακοποίησης και το trafficking υπήρχε ανέκαθεν. «Η διαφορά είναι ότι τα τελευταία χρόνια κινητοποιούνται άμεσα και στον μέγιστο βαθμό οι Αρχές», λέει χαρακτηριστικά.
Εκπαίδευση μαθητών και εκπαιδευτικών
Η συζήτηση για προσλήψεις ψυχολόγων στα σχολεία «βρίσκεται στο τραπέζι» εδώ και αρκετά χρόνια, με τις πρώτες αλλαγές να εφαρμόζονται κατά το σχολικό έτος 2021-22. Ο Αλέξανδρος Κόπτσης, Γενικός Γραμματέας Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, σημειώνει στη «ΜτΚ» ότι το υπουργείο «δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην πρόληψη και αντιμετώπιση συμπεριφορών που επηρεάζουν το σχολικό κλίμα και επιβραδύνουν τη μαθησιακή πορεία σε επίπεδο προγραμμάτων σπουδών και σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού». Εξηγεί πως πλέον έχουν ενταχθεί στα εργαστήρια δεξιοτήτων θεματικές ενότητες όπως ο αλληλοσεβασμός, τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα.
Επιπλέον, έχει εισαχθεί το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. «Μέσα από αυτό το καινοτόμο πρόγραμμα ουσιαστικά εφοδιάζουμε τα παιδιά μας να αναπτύξουν τις δεξιότητες, που απαιτούνται για την ασφαλή διαδρομή τους στον πραγματικό αλλά και στον ψηφιακό κόσμο. Παράλληλα με την εισαγωγή αυτών των θεματικών ενοτήτων επιμορφώσαμε τους εκπαιδευτικούς μας μέσα από στοχευμένη επιμόρφωση σε αυτές τις θεματικές ενότητες, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στον κοινωνικό τους ρόλο και στις προκλήσεις της νέας εποχής», τονίζει ο κ. Κόπτσης.
Μιλώντας για το ανθρώπινο δυναμικό, λέει ότι την τελευταία τριετία έχει γίνει μία πολύ αξιόλογη προσπάθεια που αποτυπώνεται σε αριθμούς προσλήψεων εκπαιδευτικών, ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών, τόσο στην Γενική όσο και στην Ειδική Αγωγή. «Θεσπίσαμε τον Σύμβουλο Σχολικής Ζωής. Σε κάθε σχολική μονάδα Δ.Ε. (γυμνάσιο, ΓΕΛ, ΕΠΑΛ), ορίζεται ένας εκπαιδευτικός που συμβάλλει στην καλλιέργεια σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας, δίνοντας διέξοδο σε μαθητές αλλά και γονείς να μιλήσουν για τα προβλήματα, τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς ή τους φόβους τους. Ουσιαστικά ο Σύμβουλος Σχολικής Ζωής βρίσκεται σε άμεση και διαρκή επικοινωνία με τους μαθητές, τον σύλλογο διδασκόντων και λοιπό εκπαιδευτικό προσωπικό, όπως επίσης τους γονείς και κηδεμόνες, διαχειριζόμενος κρίσεις και ακραίες συμπεριφορές. Αποτελεί μία γέφυρα σχολείου - κοινωνίας καθώς αντιμετωπίζει τα ζητήματα που απασχολούν τη σχολική μονάδα και τη σχολική κοινότητα και επηρεάζουν τη ζωή των μαθητών», σημειώνει ο κ. Κόπτσης.
Συμπληρώνει ότι τα σχολεία ενισχύθηκαν με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς. Σε σχολικές μονάδες ΠΕ (Νηπιαγωγεία, Δημοτικά σχολεία) και ΔΕ (γυμνάσια, Λύκεια) καθώς και στα ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ. και σε τάξεις υποδοχής και ΖΕΠ προσλήφθηκαν ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί. «Θέλοντας να θωρακίσουμε τα σχολεία ΠΕ και ΔΕ, παρέχουμε τη δυνατότητα σε αυτά να αξιοποιούν εκπαιδευτικούς με ειδικές γνώσεις, όπως και τη διεπιστημονική ομάδα συνεργατών των ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ. (π.χ. ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς κ.ά.), ανάλογα με τις ανάγκες τους. Τα ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ. σχεδιάζουν και υλοποιούν σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και τις Επιτροπές Διεπιστημονικής Υποστήριξης (ΕΔΥ), προσαρμοσμένες εξατομικευμένες ή ομαδικές παρεμβάσεις παιδαγωγικής και συμβουλευτικής ψυχοκοινωνικής στήριξης σε μαθητές αλλά και υποστήριξη σε εκπαιδευτικούς των σχολείων, προκειμένου να μπορέσουν με τη σειρά τους να υποστηρίξουν τους/τις μαθητές/τριες», αναφέρει ο ίδιος.
Ο ρόλος ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών
Σύμφωνα με τον γ.γ. του υπουργείου Παιδείας, οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί στις σχολικές μονάδες προωθούν τη συνεργασία των εμπλεκομένων μαθητών/τριών και εκπαιδευτικών και ομάδων της σχολικής κοινότητας, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία με την οικογένεια και «όταν απαιτείται και την υποστήριξη, τη διαμεσολάβηση και τη διασύνδεση αυτής με τους κατάλληλους φορείς. Οι κοινωνικοί λειτουργοί που υπηρετούν στην ΕΔΥ προβλέπεται, σε περίπτωση που προκύπτουν σαφείς ενδείξεις οικογενειακής παραμέλησης ή κακοποίησης ή άλλων σοβαρών προβλημάτων, να συνεργάζονται με τους αρμόδιους κοινωνικούς φορείς, τις οικείες υπηρεσίες της Δημοτικής και Περιφερειακής αυτοδιοίκησης καθώς και τις αρμόδιες δικαστικές και εισαγγελικές αρχές».
Οι επιπλέον παρεμβάσεις που έγιναν στα σχολεία της χώρας είναι το πρόγραμμα «Μια Νέα Αρχή στα ΕΠΑΛ» - «ΜΝΑΕ», που αποτελεί ένα πολυδιάστατο πρόγραμμα και συγχρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ. Περιλαμβάνει μια δέσμη παρεμβάσεων που αφορούν στην ψυχοκοινωνική και γνωστική υποστήριξη των μαθητών/τριών ΕΠΑΛ, στη δημιουργία δικτύων υποστήριξης καθώς και σε συμπληρωματικές δράσεις που σχετίζονται με τη θεματική της ψυχικής υγείας. Αφορά σε παρέμβαση ψυχοκοινωνικής και συναισθηματικής στήριξης των μαθητών με την πρόσληψη ψυχολόγων και παρέμβαση με το θεσμό του «Συμβούλου - Καθηγητή. Πιλοτικά εφαρμόζεται και η διαμεσολάβηση, μία μορφή ειρηνικής επίλυσης διαφορών. Επίσης, το πρόγραμμα «ΦΙΛΙΑ» που έχει ενταχθεί στα σχολεία έχει ως στόχο την πρόληψη, αντιμετώπιση και προστασία παιδιών και εφήβων από κάθε μορφή βίας και σχολικού εκφοβισμού καθώς και την ενίσχυση ασφαλούς περιβάλλοντος. «Το σημαντικό και το καινοτόμο είναι πως προβλέπεται η δημιουργία ειδικού ψηφιακού κόμβου για τη ενδοσχολική βία και τον σχολικό εκφοβισμό και ειδικά πρωτόκολλα πρόληψης φαινομένων ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, καθώς και διαχείρισης σχετικών περιστατικών», σημειώνει ο κ. Κόπτσης.
Εξηγεί πως στο πλαίσιο του προγράμματος προβλέπεται η ανάπτυξη στοχευμένου επιμορφωτικού υλικού για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, η έρευνα για την καταγραφή και αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης, η δημιουργία ειδικού ψηφιακού κόμβου για την ενδοσχολική βία και τον εκφοβισμό, η ανάπτυξη πρωτοκόλλων πρόληψης φαινομένων ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, διαχείρισης και αντιμετώπισης περιστατικών, η εξ αποστάσεως επιμόρφωση σε στελέχη εκπαίδευσης, Διευθυντές/ντριες Σχολείων, Συμβούλους Σχολικής Ζωής και όλους τους εκπαιδευτικούς και η διοργάνωση ενημερωτικών δράσεων σχετικά με τη σχολική βία στη σχολική κοινότητα. «Όραμά μας είναι το σχολείο να συμβάλει ενεργά στη δημιουργία της προοπτικής ενός καλύτερου, δικαιότερου και ασφαλέστερου κόσμου χωρίς να καθυστερούμε ούτε λεπτό τις συντονισμένες ενέργειές μας και τις αρμοδιότητες που έχουμε ως ΥΠΑΙΘ απέναντι στην απειλή της βίας σε κάθε μορφή της», υπογραμμίζει ο κ. Κόπτσης.
Τα τελευταία λόγια που έγιναν μάθημα
Τα τελευταία λόγια του Ολυμπιονίκη του Tae Kwon Do Αλέξανδρου Νικολαΐδη προκάλεσαν ρίγη συγκίνησης σε ολόκληρη τη χώρα. «Αν σωθεί έστω ένα παιδί, θα αξίζει κάθε κλωτσιά που έχω φάει στο κεφάλι, κάθε κάταγμα στα πόδια μου», έγραψε μεταξύ άλλων. Ευτυχώς, η τελευταία του φράση προβλημάτισε και κινητοποίησε εκπαιδευτικούς που θέλησαν να μιλήσουν για αυτό στα παιδιά.
Η Κατερίνη Μαυροφρύδου είναι αναπληρώτρια εκπαιδευτικός θεατρικής αγωγής, μάθημα που διδάσκεται από Α’ δημοτικού ως τη Δ’ δημοτικού. «Στο άκουσμα της είδησης του θανάτου του Αλέξανδρου Νικολαΐδη σοκαρίστηκα. Έκλαιγα σαν να έχασα δικό μου άνθρωπο. Έτυχε δύο φορές να τον συναντήσω και να μιλήσουμε. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν η γλυκύτητα και η ταπεινότητά του καθώς και η μεγάλη προσοχή που έδινε στους προβληματισμούς μου. Έλεγα πάντα μέσα μου γι’ αυτόν ‘Ευτυχώς στο σκοτάδι που ζούμε υπάρχουν και τέτοιοι άνθρωποι γεμάτοι φως’. Τελικά δεν ήταν οι αθλητικές του επιδόσεις ούτε η πολιτική του στάση που με έκανε να επιλέξω να μιλήσω γι’ αυτόν στα παιδιά. Στάθηκα στο ανθρώπινο κομμάτι του. Το οποίο το κατάλαβαν όλοι πια και από την τελευταία του ανάρτηση. Την ώρα που έδινε τον πιο δύσκολο αγώνα της ζωής του θέλησε να αφήσει κάτι πίσω του για να πάει όλους εμάς μπροστά. Να προφέρει ελπίδα μέσα από όσα κατάφερε. ‘Αν σωθεί έστω και ένα παιδί…’. Εμένα αυτά τα λόγια με συγκλόνισαν», περιγράφει.
«Στα παιδιά λοιπόν αφού τους διάβασα το τελευταίο κομμάτι της ανάρτησής του είπα ότι τελικά αυτό που έχει σημασία στη ζωή μας είναι η ευγένεια και η γενναιοδωρία ψυχής, η καλοσύνη και η αγάπη στον συνάνθρωπο. Αν αυτό δεν είναι το μήνυμα που πρέπει να διαβαστεί σε όλα τα σχολεία δεν ξέρω ποιο άλλο θα ήταν. Είναι για όλους μας αυτά τα λόγια αφορμή να προβληματιστούμε πώς θέλουμε να ζούμε», λέει η κ. Μαυροφρύδου.
Αναφερόμενη στον ρόλο των εκπαιδευτικών για την προστασία των παιδιών λέει ότι η παρουσία παιδοψυχολόγων στα σχολεία είναι πλέον απαραίτητη. «Τα παιδιά βιώνουν άγχος και στρες. Ειδικά μετά και τον κορονοϊό. Επίσης επηρεάζονται πολύ και από όσα ζουν οι γονείς τους μέσα στο σπίτι. Όλα όσα αντιμετωπίζουμε όλοι τα τελευταία χρόνια δεν θα έπρεπε να τα περνάμε απροβλημάτιστα ή να μάθουμε να τα συνηθίζουμε. Όλοι οφείλουμε να κάνουμε κάτι για την ψυχική μας υγεία. Στα σχολεία οι εκπαιδευτικοί προσπαθούν να διαχειριστούν δύσκολες καταστάσεις με τη βοήθεια των συντονιστών. Συμμετέχουν σε επιμορφώσεις και παρακολουθούν σεμινάρια. Στα σχολεία στα οποία έχω τοποθετηθεί υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον και προσπάθεια να μπορούμε να διαχειριστούμε όσο τον δυνατόν καλύτερα δύσκολες καταστάσεις», καταλήγει.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 23.10.2022