Μια εικαστική εγκατάσταση/περφόρμανς αφιερωμένη στην περίοδο 2010-2019, επί δημαρχίας του Γιάννη Μπουτάρη και τα όσα έγιναν στον τομέα του πολιτισμού παρουσιάζει η εικαστικός και τότε αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Έλλη Χρυσίδου θέλοντας να ανοίξει μια ευρύτερη συζήτηση για την σχέση της Τέχνης με την πολιτική. “Η Τέχνη στην πολιτική για την κοινωνία φέρνει αλλαγή “ είναι ο τίτλος της εγκατάστασης τα εγκαίνια της οποίας έγιναν το απόγευμα της Πέμπτης 11/4 στο MoMus, στην αποθήκη Β1 στο λιμάνι όπου θα φιλοξενηθεί μέχρι τις 18 Απριλίου.
Σύμφωνα με την περιγραφή, «πρόκειται για μία εγκατάσταση/περφόρμανς της καταξιωμένης και πολιτικά μαχόμενης εικαστικού, από πραγματικές εικόνες και σχέδια, video και ήχους, σελίδες ημερολογίων σε έναν διάλογο, όπου η πολιτική και η τέχνη καλούνται να απαντήσουν στο Ερωτηματολόγιο του Marcel Proust. Η καταγραφή/ παρουσίαση της προσωπικής βιωμένης εμπειρίας της πολιτικής και της τέχνης από την Έλλη Χρυσίδου, την περίοδο 2010-2019 κατά την οποία η ίδια διετέλεσε Αντιδήμαρχος Πολιτισμού στο Δήμο Θεσσαλονίκης, έχει ως στόχο την επανατοποθέτηση ως προς τον πρωταρχικό και κυρίαρχο ρόλο της Τέχνης στη διαμόρφωση της πολιτικής και της άσκησής της, ως μία πράξη που επιδιώκει την ενδυνάμωση της κοινότητας».
Στα εγκαίνια, που είχαν τη μορφή συζήτησης, που έδωσε το παρόν και ο Γιάννης Μπουτάρης, μίλησαν ο πρόεδρος του ΔΣ του MoMus, Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Νίκος Μαραντζίδης, η σκηνοθέτρια και αρχαιολόγος Ελένη Στούμπου, η σκηνοθέτρια και καθηγήτρια στην Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, Έλενα Σταματοπούλου, ο σκηνοθέτης Χάρης Πεχλιβανίδης, ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο ΑΠΘ και πρώην πρόεδρος του ΔΣ του ΚΘΒΕ, Άρης Στυλιανού και η επιμελήτρια της έκθεσης Λυδία Χατζηιακώβου ενώ σύντομο χαιρετισμό απηύθυνε και ο επικεφαλής της παράταξης της αντιπολίτευσης του Δήμου, «Θεσσαλονίκη για όλους» και Αντιδήμαρχος Τουρισμού στην διοίκηση Μπουτάρη, Σπύρος Πέγκας.
Γιάννης Μπουτάρης: Η ζωή μου βασίζεται στην αισθητική
«Η ζωή μου βασίζεται στην αισθητική» είπε ο Γιάννης Μπουτάρης όταν πήρε το λόγο και εξήγησε την δική του σχέση με αυτήν. «Από το δημοτικό ακόμα παρατηρούσα τα πάντα γύρω μου. Έβλεπα πώς κάποιος κάνει κάτι καλύτερα, μου άφηνε ένα αποτύπωμα ευχαρίστησης. Πιστεύω η πολιτική, η τέχνη και όλα έχουν ένα κοινό παρονομαστή: την αισθητική. Όταν κάνεις τα πράγματα καλά και όμορφα, όλα θα γίνουν πιο όμορφα. Όταν δεν σε ενδιαφέρει, τίποτα δεν θα γίνει πιο ωραίο. Η πολιτική στη χώρα μας έχει κατακρεουργήσει την τέχνη. Έχω εμπλακεί και στα δύο, και οι δύο ενότητες έχουν μια ανάγκη αισθητικής. Θυμάμαι τον Ιόλα είχε την αισθητική κορώνα στο κεφάλι του και για αυτό ήταν αυτός που ήταν. Η αισθητική δε διδάσκεται αλλά μπορεί να γίνει παράδειγμα για το πως πρέπει να λειτουργούμε στη ζωή μας όλοι. Ακόμα και αυτοί είναι μια πολύ καλή πηγή μέσω της οποίας η αισθητική μπορεί να καλλιεργηθεί. Οτιδήποτε κάνεις για μένα πρέπει να έχει αυτό τον παρονομαστή. Κάνω κάτι γιατί μ’ αρέσει δηλαδή επειδή ευχαριστείται η ψυχή μου» είπε χαρακτηριστικά.
Ποια είναι η σχέση της πολιτικής με την Τέχνη; - Η συζήτηση
Η Έλλη Χρυσίδου, η οποία εκτέλεσε χρέη συντονίστριας της συζήτησης έδωσε αρχικά τον λόγο στον κ. Χριστοφιλοπούλο ο οποίος εκτός της ιδιότητας του στο MoMus είναι και κάτοχος της έδρας της UNESCO για την Έρευνα του Μέλλοντος.
Ο κ. Χριστοφιλόπουλος τόνισε αρχικά πως η σχέση της τέχνης με την πολιτική είναι αλληλένδετη και αμφίδρομη. «Θεωρώ σημαντικό να συζητηθεί το κατά πόσο η τέχνη έχει την ικανότητα να εξανθρωπισμό προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στην κοινωνία όπως οι κοινωνικές ανισότητες. η κλιματική αλλαγή κλπ και να δίνει φωνή σε ανθρώπους που είναι αόρατοι. Θέλω να αναφερθώ σε παραδείγματα της σχέσης σύγχρονης Τέχνης με την Πολιτική. Δεν θεωρώ ότι τα παλιά έργα πριν εκατοντάδες χρόνια έχουν την επίδραση που έχουν τα σύγχρονα καθώς είναι άλλες οι συνθήκες και δεν ανταποκρίνονται στο σήμερα. Η ρωσική πρωτοπορία που στις αρχές της ΕΣΣΔ ήταν σύγχρονη Τέχνη που έπαιξε ρόλο στις αλλαγές που βίωνε η ΕΣΣΔ. Τα κινήματα της εποχής αγκάλιασαν τους ανθρώπους της και απέκτησαν ιδιαίτερο κοινωνικό στάτους. Το πολιτικό σύστημα αντιλήφθηκε και αγκάλιασε τη δύναμη του κινήματος και αποτέλεσε μέρος της κοινωνικής αλλαγής.
Στην Κίνα δεν υπάρχει μουσικό σύγχρονης τέχνης γιατί θεωρείται επικίνδυνη, εκτός από ένα στην Σανγκάη. Είναι ένα παράδειγμα της δύναμης της σύγχρονης τέχνης. Το τρίτο παράδειγμα αφορά την έρευνα του μέλλοντος που αναπτύχθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και οι κυβερνήσεις έψαχνα να δουν πως θα αντιδρούσε ο κόσμος σε ένα ψυχροπολεμικό περιβάλλον, άρχισαν να αναπτύσσονται μια σειρά από μεθοδολογίες και εργαλεία.
Κάποια στιγμή ο τομέας του Μέλλοντος αντιλήφθηκε ότι δεν έχει σημασία πόσο τελειοποιείς τα εργαλεία και τη μεθοδολογία ότι δεν φτάνει για να περάσει στην πολιτική, τις κυβερνήσεις, τους ανθρώπους και να αλλάξεις τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν και σχεδιάζουν. Εδώ και μια δεκαετία πειραματίζομαστε για το πως η Τέχνη μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε, να τροφοδοτήσουμε με Εικόνες του Μέλλοντος που παράγουν μεθοδολογίες και να τις χρησιμοποιήσουμε και να μπορέσουμε να αλλάξουμε σαν κοινωνία και να γίνουμε πιο ανθεκτικοί στις αλλαγές που έρχονται. Η τέχνη χρησιμοποιήθηκε από τα πολιτικά καθεστώτα και δεν σημαίνει ότι όλα όσα δημιουργούνται στην σύγχρονη τέχνη είναι θετικά» κατέληξε.
Στον λόγο του κ. Χριστοφιλόπουλου, η κ. Χρυσίδου σχολίασε πως η Τέχνη είναι κοινωνική αλλαγή και πρέπει να δούμε από τηνα αρχή τον ρόλο της τέχνης στην πραγματικότητα που ζούμε.
Με την ευκαιρία, η κ. Χρυσίδου σημείωσε πως η εγκατάσταση αυτή έγινε αφορμή τα τα εννιά χρόνια της διοίκησης Μπουτάρη και το έκανε γιατί ήταν μέλος της διοίκησης. «Ήθελα να παρουσιάσω τη δουλειά όπως έγινε για να δούμε πέντε χρόνια αργότερα πως η κοινωνικά εμπλεκόμενη τέχνη θα μπορούσε να φέρει νέες πολιτικές και αν έχει αυτή τη δυνατότητα» είπε χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια τον λόγο πήρε η Ελένη Στούμπου η οποία σκηνοθέτησε το βίντεο της εγκατάστασης με την κ. Χρυσίδου και τον κ. Μπουτάρη.
«Το βίντεο είναι περίπου δυομιση λεπτά με τίτλο ‘Ένα σχόλιο στο ερωτηματολόγιο του Μαρσέλ Προυστ’. Δυόμιση λεπτά πάνω σε μια ιδέα της Έλλης. Δύο σημαντικά πρόσωπα της πόλης καλούνται να απαντήσουν στο ερωτηματολόγιο πρόσωπο με πρόσωπο που δεν ήταν παρά ένα είδος λευκώματος του 19ου αιώνα που ο συγγραφέας μετέφρασε και απάντησε σε τρεις διαφορετικές ηλικίες. Παλιομοδίτικες ερωτήσεις θα πουν οι νεότεροι δημοσιογράφοι με σχεδόν μονολεκτική απάντηση. Η Έλλη απαντά συναισθηματικά και πολιτικά, ο Γιάννης Μπουτάρης σαν ένας κοσμοπολίτης που ζει την περιπέτεια της ζωής. Δύο κόσμοι διαφορετικοί που βρίσκονται αντικριστά αλλά ο ένας δεν αντιπαρατίθεται στον άλλον. Οι αναπνοές τους ταιριάζουν.
Η έκθεση είναι μια σύνθεση που αντικατοπτρίζει την πόλη μας, τον αγώνα για τη ζωή για να είναι μια ζωή που αξίζει να την δεις» είπε η κ. Στούμπου μέσα σε δυόμιση λεπτά η αλήθεια του καθενός βγήκε στην επιφάνεια. «Η κ. Χρυσίδου άπλωσε την καρδιά και την τέχνη της στην πολιτική ενώ ο κ. Μπουτάρης μας έδωσε μια… κλωτσιά για να ζήσουμε όπως και αν εξελίσσεται ο αγώνας του καθενός μας σε αυτήν την πόλη» τόνισε καταληκτικά η κ. Στούμπου.
Ο Νίκος Μαραντζίδης έδωσε από την πλευρά του, την δική του διάσταση στο ζήτημα. «Το σύνθημα του Μάη του ‘68 ήταν Ή φαντασία στην εξουσία’. Μια γενιά δέθηκε με αυτό το σύνθημα και σε μεγάλο βαθμό πάνω σ’ αυτό διεύρυνε τους γνωσιακούς, αισθησιακούς και εμπειρικούς ορίζοντες της. Μεγαλώνοντας συνειδητοποίησα, μάλλον όντας απαισιόδοξος, πως η φαντασία στην εξουσία δεν απέκτησε ποτέ την ίδια δύναμη από την εξουσία που τρύπωσε στην φαντασία. Στην πραγματικότητα οι μηχανισμοί της εξουσίας πέτυχαν να ελέγξουν την πληροφόρηση, τους θεσμούς, τον τρόπο που ζούμε, την καθημερινότητα μας με τρόπο φανταστικό. Αν κάτι με εντυπωσιάζει στην τέχνη σε σχέση με την πολιτική είναι η ροπή του καλλιτέχνη να αναζητά την τελεολογία και το εσχατολογικό. Αυτό το θέμα με έχει απασχολήσει πολύ.
Παρατηρώντας αυτή τη ροπή από την εποχή της θρησκευτικής τέχνης μέχρι την στρατευμένη του σοσιαλιστικού ρεαλισμού της σοβιετικής εποχής του Μαοϊκού πλαισίου, έχει πολύ ενδιαφέρον το πόσο η τέχνη έλκεται από τον σκοπό, και αυτό πολύ περισσότερο από άλλες εκδοχές και δράσεις της καθημερινότητας και αυτό έχει από μόνο του ψυχολογικό βάρος. Τέλος με εντυπωσιάζει ο τρόπος με τον οποίο η τέχνη πετυχαίνει να αναδείξει έναν άλλο προηγούμενο εαυτό μας, μέσα μας. Έναν εαυτό που στην καθημερινότητα πιθανότατα εγκατέλειψαν. Έτσι αντιλαμβάνομαι το γιατί όταν άκουγα το ίδιο τραγούδι από τη φυσαρμόνικα συνέχισα να συγκινουμαι για πολλά χρόνια. Από αυτές τις σκέψεις επέστρεφα στην παράξενη σχέση των ανθρώπων που ασκούν πολιτική με την τέχνη, η επαφή τους μπορεί να τους φέρει σε επαφή με έναν άλλο εαυτό που ίσως δεν υπάρχει πια αλλά οι ίδιοι θα ήθελαν να παραμένει ζωντανός και να καθοδηγηθεί» είπε ο καθηγητής.
Εδώ, η Χρυσίδου σχολίασε πως «η δύναμη της τέχνης δε θα πρέπει μόνο να συγκινεί και να μας φέρνει σε επαφή με τον παλιότερό μας εαυτό αλλά να καθορίζει τους ανθρώπους και τις συμπεριφορές τους στην καθημερινότητα και στον ρόλο που έχουν».
Η Έλενα Σταματοπούλου τόνισε πως «εδώ και χρόνια βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο από μια εποχή που φεύγει και κρατάμε τα απομεινάρια της και σε αυτή που ήρθε, αρνουμαστε να αποχαιρετήσουμε. Εδώ μπαίνει η τέχνη και η πολιτική. Έχω αρχίσει να ξανά ψάχνω τους ορισμούς των λέξεων γιατί αυτά που ήξερα δεν ικανοποιούν τις σημερινές ανάγκες. Η πολιτική συνδέεται με την κοινωνία, ένας τρόπος γιας να μη φοβάται ο άνθρωπος τον εαυτό του. Η τέχνη εξυπηρετεί αντίστοιχες ανάγκες. Με τις μεταφυσικές αναζητήσεις είναι πολύ κοντά στη θρησκεία για κάποιους γιατί ικανοποιεί την ανάγκη του σκοπού και του φόβου για το άγνωστο. Αρνουμαστε να παραδεχτούμε ότι έχουμε ημερομηνία λήξης. Υπάρχει ανάγκη να υπάρχει και κάτι άλλο, ένας σκοπός. Εκεί συνδέεται η Τεχνη με την πολιτική.
Είμαι παιδί του κινήματος της αντιπαγκοσμιοποιησης. Μας δόθηκε η ευκαιρία να ταξιδέψουμε που δεν ήταν δεδομένο σε άλλες γενιές και είδαμε τι γίνεται στα κινήματα των άλλων χωρών. Φτάσαμε στο σημείο να δημιουργήσουμε δόγματα που είναι κοντά σε ελιτισμόυς. Θέλαμε να κάνουμε την τέχνη προσιτή σε όλους και φτάσαμε στην αριστοκρατική άποψη ότι τέχνη πρέπει να κάνουν μόνο όσοι μπορούν να τη δίνουν τζάμπα. Σήμερα τι μπορούμε να κάνουμε για να σταματήσουμε τη διαμεσολάβηση που έρχεται από παντού από αναλογικά και ψηφιακά κάτοπτρα και περσόνες; Ζούμε σε έναν κόσμο που φεύγει από την αίσθηση με την οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη η τέχνη. Πώς μπορούμε να απαντήσουμε με ένα θετικό πρόσημο απέναντι σε αυτό που υπάρχει γύρω μας που η πανδημία σφράγισε την σκοτεινιά του;» σημείωσε.
Ο Χάρης Πεχλιβανίδης ήταν ο σκηνοθέτης που το 2014 ανέβασε την παράσταση «Το Ορυχείο» του Ίψεν στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Θεσσαλονίκης που είχε ως θέμα την εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές στην Χαλκιδική. «Με τον Μπουτάρη δήμαρχο δεν είχαμε πρόβλημα να το υλοποιήσουμε» είπε χαρακτηριστικά. «Η αίθουσα του ΔΣ είναι για να ακούγονται οι δημότες» συμπλήρωσε η κ. Χρυσίδου.
«Άμα είναι να μιλήσουμε για την πολιτική να μιλήσουμε για την αισθητική και άρα για την Τεχνη. Υπάρχει αισθητική της πολιτικής και πολιτική της αισθητικής. Δεν αξιώνουμε από την Τέχνη να φέρει την επανάσταση ,δεν υπάρχει πιθανότητα, είναι μια ανάθεση αν το περιμένουμε αυτό. Αυτό που μπορεί να κάνει η τέχνη είναι να πυροδοτήσει την φαντασία των πολιτών που θα γίνουν συμμέτοχοι σε ένα γεγονός - ως εκεί μπορεί να φτάσει η τέχνη. Ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι να υπενθυμίζει και να ταρακουνάει τα νερά. Το τι θα γίνει, δε το ξέρει κανείς» τόνισε ο κ. Πεχλιβανίδης.
«Δεν θέλω η Τέχνη να γίνει πολιτική αλλά η πολιτική να γίνει Τέχνη» συμπλήρωσε η κ. Χρυσίδου.
Τον λόγο έπειτα πήρε ο Άρης Στυλιανού. «Θέλω στη συζήτηση να προσθέσω τη λέξη πολιτισμός ο οποίος είναι κάτι ευρύτερο από την Τέχνη καθώς περιλαμβάνει και την καλλιτεχνική δράση. Η σχέση Τέχνης με πολιτικής υπήρχε πάντα. Η αποκαλούμενη Καλή Τέχνη πάντα έχει να πει κάτι που αφορά την πολιτική, είναι επαναστατική γιατί φέρνει κάτι καινούργιο και είναι κοντά στη φιλοσοφία τη θεολογία. Αυτό συμβαίνει γιατί διαφέρει από τις υπόλοιπες επιστήμες που είναι αυστηρές θετικές ή ανθρωπιστικές έχουν αποδείξεις. Η φιλοσοφία η θεολογία και η τέχνη ανοίγουν προοπτικές δεν αποδεικνύουν αλλά μας βοηθούν να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες της ζωής, να αντιμετωπίσουμε τον θάνατο, να ψάξουμε ένα νόημα. Δε μπορούμε να ζήσουμε μόνο με τα υλικά αγαθά, να εξασφαλίζουμε τα προς το ζην. Έχουμε συναισθηματικές και πνευματικές ανάγκες όλοι οι άνθρωποι. Όλοι αγαπούν την έστω μια τέχνη όπως πχ. τη μουσική. Πιστεύω ότι μας χρειάζεται να δούμε τον πολιτισμό και την Τέχνη από τα κάτω, να προσπαθήσουμε να δώσουμε βήμα σε νέες ομάδες καλλιτεχνών ακόμα κι αν δεν τους καταλαβαίνουμε. Δε καταλαβαίνω τι είναι ο Λεξ αλλά κινητοποιεί δεκάδες χιλιάδες νέους. Βλέπω τους φοιτητές να τους ενδιαφέρει η πολιτική με άλλο τρόπο από αυτόν που ξέραμε: το περιβάλλον, τα ζώα, το MeToo. Πρέπει να δίνουμε πρέπει πρωτοβουλίες στους νέους όχι μόνο στον θεσμικό πολιτισμό» είπε μεταξύ άλλων.
Η Λυδία Χατζηιακώβου μίλησε θετικά για την θητεία της κ. Χρυσίδου ως αντιδημάρχου τονίζοντας πως θέλησε να συνομιλήσει και να συνεργαστεί με τους καλλιτέχνες της Θεσσαλονίκης για να συνδιαμορφώσει το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της πόλης. «Η κοινωνικά εμπλεκόμενη τέχνη στοχεύει να άρει τους περιορισμούς. Είναι αυτή όπου ο καλλιτέχνης δεν φανερώνει μόνο αλλά γίνεται καταλύτης και ο πολίτης συνδημιουργός προκειμένου να συμβεί μια θετική αλλαγή για την κοινότητα. Η τέχνη είναι πολιτική πράξη συχνά σε μεγαλύτερο βαθμό από την πολιτική όπως τουλάχιστον εφαρμόζεται σήμερα. Πάει παραπέρα από την κοινωνική πολιτική. Τοποθετείται κριτικά και συμβολικά μέσα κι έξω από το σύστημα» εξήγησε.
Τέλος, χαιρετισμό απηύθηνε και ο κ. Πέγκας μίλησε για τις ημέρες τις διοίκησης Μπουτάρη όπου όπως είπε «είχαμε κάνει σημαία τον πολιτισμό».
Ο Έλλη Χρυσίδου με τον Σπύρο Βούγια στα εγκαίνια της έκθεσης