Για περισσότερο από τρεις δεκαετίες οι εγκαταστάσεις της πρώην γαλακτοβιομηχανίας ΑΓΝΟ στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης συνιστούν μια «παρένθεση» σχεδόν 17 στρεμμάτων στον αστικό ιστό, με ερειπωμένα κτίρια και χαλάσματα. Παρότι είναι χαρακτηρισμένη ως κοινόχρηστος χώρος, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του '70, ο δήμος Παύλου Μελά δεν μπορεί να τηναξιοποιήσει αυτή την έκταση. Ούτε όμως και οι ιδιώτες που έχουν στα χέρια τους τίτλους ιδιοκτησίας μπορούν να την αξιοποιήσουν, μέχρι να τελεσιδικήσουν οι εκκρεμείς δικαστικές υποθέσεις που θα κρίνουν σε ποιον ανήκει τελικά αυτή η έκταση. Την υπόθεση αυτή εξέτασε το ίδρυμα Heinrich Bell, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης έρευνας για το δημόσιο χώρο και τα αστικά κενά στην Ελλάδα. Το παρόν κείμενο αποτελεί αναδημοσίευση μέρους της έρευνας του Heinrich Bell. Το πλήρες κείμενο δημοσιεύεται στο https://gr.boell.org
Από τους πρόσφυγες στους αγελαδοτρόφους
Το 1952, εντάσσονται στο Σχέδιο Πόλεως Σταυρουπόλεως τρία αγροτεμάχια με σκοπό τη δημιουργία οικισμού για την αποκατάστασηπροσφύγων. Τελικά αντί για τους πρόσφυγες τα αγροτεμάχια δόθηκαν το 1955 στο Συνεταιρισμό Αγελαδοτρόφων "Ο Άγιος Μόδεστος"(μετέπειτα ΑΓΝΟ), βάσει μιας διάταξης του Αγροτικού Κώδικα που προέβλεπε παραχώρηση εκτάσεων της τέως Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων σε αγροτικούς συνεταιρισμούς για κοινωφελείς σκοπούς, εν προκειμένω την παστερίωση γάλακτος. Οι αγελαδοτρόφοι κατέβαλαν τίμημα 613.000 δρχ και 446.300 δρχ υπέρ του Ειδικού Ταμείου Εποικισμού.
Δεκαεπτά χρόνια αργότερα, το 1972, κυρώνεται το Ρυμοτομικό Σχέδιο Σταυρούπολης στο οποίο το εν λόγω οικοδομικό τετράγωνο φαίνεταιπερικλείεται από μια πράσινη γραμμή και τη λέξη ΑΓΝΟ. «Εκείνη την εποχή ό,τι χαρακτηριζόταν πράσινο είχε μόνο πράσινη γραμμή γύρω γύρω. Ό,τι ήταν οικοδομήσιμο είχε πράσινη και κόκκινη γραμμή» διευκρινίζει ο Αστέριος Γκόλτσιος, αναπληρωτής προϊστάμενος της Διεύθυνσης Πολεοδομίας του Δήμου Παύλου Μελά. Το 1976 ο Συνεταιρισμός Αγελαδοτρόφων διαμαρτυρήθηκε ότι η εφαρμογή του διατάγματος ρυμοτομίας «συνεπάγεται οπωσδήποτε μεταφορά του εργοστασίου» αλλά το δημοτικό συμβούλιο απέρριψε το αίτημα τροποποίησης του ρυμοτομικού, «δεδομένου ότι ο χώρος αυτός έχει καθορισθή δια Διατάγματος ως πράσινο το οποίο είναι απαραίτητο δια την περιοχή».
Το οικόπεδο αλλάζει χέρια
Έτσι, στα μέσα της δεκαετίας του 1980 άρχισε η ανέγερση του νέου εργοστασίου στον Λαγκάδα στο οποίο μεταφέρθηκε η ΕΑΣΘ ΑΓΝΟ το 1993, ενώ οι παλιές εγκαταστάσεις στη Σταυρούπολη εγκαταλείφθηκαν. Έξι χρόνια μετά χρεοκόπησε και τα περιουσιακά της στοιχεία πέρασανσε ένα νέο νομικό πρόσωπο, την ΑΓΝΟ ΑΕ, συμφερόντων της Αγροτικής Τράπεζας. Το οικόπεδο της Σταυρούπολης, πουλήθηκε από την ΑΓΝΟ ΑΕ στην Αγροτική Τράπεζα, η οποία με τη σειρά της το πούλησε σε τέσσερα μέλη της οικογένειας Αλεξόπουλου. Το ακίνητο μεταβιβάστηκε ως άρτιο και μη οικοδομήσιμο, καθώς τότε ο δήμος δεν είχε προχωρήσει στην εναρμόνιση το Ρυμοτομικού Σχεδίου με το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (καθένα από τα οποία όριζαν κάτι διαφορετικό για τη χρήση της έκτασης) για τον προσδιορισμό των οικοδομικών γραμμών και των συντελεστών δόμησης.
Ο Δήμος διεκδικεί την έκτασηΤο 2010 παρουσιάζονται κάποια αρχιτεκτονικά σχέδια αξιοποίησης της έκτασης που προκαλούν την αντίδραση του τότε δημοτικού συμβουλίου Σταυρούπολης, το οποίο υπενθύμισε ότι ο συγκεκριμένος χώρος είναι χαρακτηρισμένος ως χώρος πρασίνου. Όμως δυο χρόνια αργότερα ο δήμος άρχισε να προετοιμάζει την εναρμόνιση του ΓΠΣ με το Διάταγμα Ρυμοτομίας, ώστε να αρθεί το «εμπόδιο» του χαρακτηρισμού του χώρου ως πράσινο. Ο τότε δήμαρχος κατηγορήθηκε για «απροκάλυπτη και εσπευσμένη μεθόδευση με σκοπό να προωθηθούν τα συμφέροντα του ιδιοκτήτη του οικοπέδου», μεσολάβησαν εκλογές και η διοίκηση του δήμου άλλαξε.
Το 2015 η νέα διοίκηση του δήμου ζητά από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων να εφαρμόσει τον Ν. 4061/2012 που προβλέπει ανάκληση της παραχώρηση, λόγω ματαίωσης του σκοπού για τον οποίο παραχωρήθηκε. Εξάλλου, με βάση τον ίδιο νόμο είχαν ήδη ανακληθεί παραχωρήσεις δημόσιων εκτάσεων στην περιοχή της Σκύδρας. To υπουργείο καθυστέρησε πέντε χρόνια να απαντήσει και στο μεταξύ πέρασε μια διάταξη στον Ν.4711/2020 που έκλεινε το «παράθυρο» αμφισβήτησης της κυριότητας της έκτασης, καθώς όριζε ότι η παραχώρηση δεν ανακαλείται εάν παρήλθε εικοσαετία και πραγματοποιήθηκε ο σκοπός της παραχώρησης. Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι ότι ακριβώς η ίδια διάταξη ψηφίστηκε τον Ιούνιο του 2003, λίγους μήνες πριν την μεταβίβαση του οικοπέδου από την Αγροτική Τράπεζα στους ιδιώτες(Ν.3147/2003). Στη συνέχεια καταργήθηκε με τον Ν. 4061/2012, για να επανέλθει με τον Ν.4711/2020.
Ο δήμος Παύλου Μελά προσέφυγε στο ΣτΕ, το οποίο έκρινε ότι η επίμαχη διάταξη αντίκειται στο Σύνταγμα, με το σκεπτικό ότι οι εκτάσεις παραχωρήθηκαν σε συνεταιρισμούς όχι για την αποκατάσταση των ίδιων αλλά για την εκπλήρωση κοινωφελών σκοπών και για αυτό «δεν μεταπίπτουν στην ιδιωτική περιουσία του νομικού προσώπου στο οποίο έγινε αρχικά η παραχώρηση». Το Δ΄ τμήμα του ΣτΕ παρέπεμψε την υπόθεση στην στην Ολομέλεια η οποία εξέτασε την υπόθεση στις 20 Οκτωβρίου 2023 και εδώ και μήνες αναμένεται η οριστική απόφαση.
Τα σχέδια του δήμου Παύλου Μελά
Εφόσον η απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ είναι θετική για τον δήμο Παύλου Μελά, στη συνέχεια θα ζητήσει παραχώρηση από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης για να δρομολογήσει τη μετατροπή του σε χώρο πρασίνου και την απόδοση του προς χρήση από την τοπική κοινωνία. «Αυτό που θέλουμε είναι να γίνει ένα τοπόσημο για όλους τους Θεσσαλονικείς και τους επισκέπτες της πόλης, ένας ελεύθερος χώρος αναψυχής όπου θα συνυπάρχουν παιδικές χαρές, χώροι σωματικής άσκησης και αθλοπαιδιών, καλλωπισμένο με δέντρα και φυτά συμβάλλοντας στη δημιουργία μιας κοιτίδας αστικού πρασίνου» λέει ο Θεολόγος Παπαδόπουλος, αντιδήμαρχος Πολεοδομίας και Αστικού Σχεδιασμού του Δήμου Παύλου Μελά.
Η πλευρά Αλεξόπουλου
Το Heinrich Bell απευθύνθηκε στην πλευρά της οικογένειας Αλεξόπουλου για να τοποθετηθεί επί του θέματος. Ο Χάρης Αλεξόπουλο, ένας εκ των ιδιοκτητών, υποστηρίζει ότι «ουδέποτε ήταν χαρακτηρισμένο αυτό το ακίνητο ως πράσινο. Ο Δήμος επικαλείται το ρυμοτομικό του 1972 που υπάρχει μια πράσινη γραμμή, αλλά αυτή η γραμμή δεν είναι γραμμή πρασίνου, είναι ρυμοτομική γραμμή. Το ακίνητο αγοράστηκε από την Αγροτική Τράπεζα που είχε κανονικούς τίτλους ιδιοκτησίας. Υπάρχουν και αποφάσεις δικαστηρίων όπου ο Δήμος έχει χάσει πρωτοδίκως». Σημειωτέον ότι προσφυγή του Δήμου Παύλου Μελά κατά της πλευράς Αλεξόπουλου για την ανυπαρξία δικαιώματος κυριότητας της εν λόγω έκτασης απορρίφθηκε από το Πολυμελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης αλλά η υπόθεση θα εξεταστεί σε δεύτερο βαθμό τον προσεχή Νοέμβριο.
Αν η απόφαση του ΣτΕ είναι θετική για τα συμφέροντα των ιδιωτών ο κ. Αλεξόπουλος λέει ότι υπάρχει η πρόσθεση να αναβιώσει το σχέδιο αξιοποίησης «πάντα με το κοινωνικό αποτύπωμα. Τότε είχαμε προτείνει στο Δήμο να του δώσουμε και μία σημαντική έκταση οικοδομική έκταση για να στεγάσει υπηρεσίες κοινωφελούς σκοπού. Αυτό αρχικά είχε γίνει αποδεκτό αλλά κάποια στιγμή τα πολιτικά των διαφόρων παρατάξεων δεν δώσαν τη δυνατότητα να προχωρήσουν τα σχέδια. Δυστυχώς η στάση του Δήμου στερεί από τους κατοίκους την αξιοποίηση του ίσως του καλύτερου οικοπέδου που υπάρχει εκεί».