Τα ευρήματα αλλά και τις φάσεις της τελευταίας ανασκαφικής περιόδου στο Νέο Ρύσιο θα παρουσιάσει ο Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο ΔΙΠΑΕ και διευθυντής της πανεπιστημιακής ανασκαφής Μανόλης Μανωλεδάκης στο 36ο Συνέδριο για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη που θα πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη στις 28 και 29 Μαρτίου. Η ανασκαφή πραγματοποιείται στο πλαίσιο του αγγλόφωνου μεταπτυχιακού προγράμματος «Κλασική αρχαιολογία και αρχαία ιστορία της Μακεδονίας».
«Στην ανασκαφή αποκαλύπτουμε σταδιακά έναν αρχαίο οικισμό χρονολογίας από το 1000 έως το 500π.Χ.» εξηγεί στο makthes.gr o κ. Μανωλεδάκης. «Είναι σημαντικό το γεγονός ότι βρίσκουμε πολλά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα καθώς δείχνει πως υπήρχε ένα καλά οργανωμένο πολεοδομικό σχέδιο με κτίρια λιθόκτιστα ως επί το πλείστον και δρόμους που ήταν κάθετοι μεταξύ τους, δημιουργώντας έτσι έναν υποτυπώδη πολεοδομικό κάνναβο.»
Ο μεγαλύτερος από αυτούς έχει αποκαλυφθεί μέχρι στιγμής σε ένα μήκος πάνω από 15μ., ενώ το πλάτος του φτάνει τα 2,80μ. Σημειώνεται ότι στην ευρύτερη περιοχή γύρω από τον Θερμαϊκό κόλπο, υπήρχαν πολλοί οικισμοί εκ των οποίων λίγοι έχουν ερευνηθεί.
Γενική άποψη της "Τράπεζας Νέου Ρυσίου - Καρδίας" από το νότια
Οι πέτρες των τοίχων προέρχονται από τον τοπικό φυσικό βράχο και συνδέονται μεταξύ τους με λάσπη. Τα υλικά της ανωδομής των κτισμάτων είναι άγνωστα, όπως και ο τρόπος στέγασής τους, ωστόσο η απουσία κεραμιδιών υποδηλώνει ότι οι στέγες αποτελούνταν ενδεχομένως από κλαδιά, καλάμια και άχυρα.
Σύμφωνα με τον κ. Μανωλεδάκη, η τοποθεσία του οικισμού έχει στρατηγική σημασία γιατί έχει ανεμπόδιστη θέα προς όλα τα σημεία: τη θάλασσα, το βουνό και την κοιλάδα του Ανθεμούντα (που ήταν εύφορη και είχε ιδιαίτερη σημασία για την οικονομία του πληθυσμού), ενώ είχε και οπτική επαφή με άλλους οικισμούς της περιοχής αλλά και το φρούριο της κορυφής του Χορτιάτη. Εκείνη την περίοδο οι πληθυσμοί που έμεναν στην περιοχή κατά κανόνα ήταν Θρακικοί και όχι ακόμα Μακεδονικοί. «Μέχρι στιγμής υπολογίζεται ότι έχει ανασκαφεί περίπου το 15% του οικισμού, στάδιο αρκετά πρώιμο ώστε να γνωρίζουμε περισσότερα» προσθέτει ο καθηγητής.
Αρχαιολόγοι, φοιτητές και εργάτες κατά τη διάρκεια της ανασκαφής
Τα ευρήματα του 2023
Το 2023 η ανασκαφική έρευνα συνεχίστηκε σε δύο σημεία της θέσης, στο κεντρικό και το νότιο τμήμα της, στα οποία και έχει μέχρι στιγμής γίνει η πιο εκτεταμένη έρευνα στη θέση και έχουν έρθει στο φως αρκετοί χώροι οικοδομημάτων και μεγάλη ποσότητα ευρημάτων.
Στα σημεία αυτά αποκαλύπτονται κτιριακά συγκροτήματα που διαθέτουν ορθογώνια δωμάτια με λιθόκτιστους τοίχους, οι οποίοι σώζονται σε ύψος μέχρι και πάνω από 50 εκατοστά.
Η έρευνα επιβεβαίωσε την ύπαρξη τουλάχιστον τριών διαφορετικών οικοδομικών φάσεων στον οικισμό. Καθώς προχωρά η ανασκαφή, εντοπίζονται παλαιότεροι τοίχοι κτισμάτων κάτω από νεότερους, με την ίδια ή ελαφρά αποκλίνουσα διεύθυνση, διαφορετικά δάπεδα στον ίδιο χώρο το ένα κάτω από το άλλο, ενώ σε άλλα σημεία φαίνεται πως κάποιοι χώροι που αρχικά ήταν ανοιχτοί έκλεισαν σε κάποια φάση. Σε μια τέτοια περίπτωση δημιουργήθηκε και ο μεγαλύτερος χώρος που μέχρι στιγμής έχει αποκαλυφθεί στη θέση, με διαστάσεις περίπου 7,5Χ4μ. Ο χώρος αυτός διέθετε δύο ορθογώνιες κατασκευές από λίθο και χώμα, που πιθανώς χρησίμευαν ως πάγκοι εργασίας.
Βρέθηκαν επίσης πήλινα υφαντικά βάρη που υποδεικνύουν υφαντουργικές δραστηριότητες και αρκετά άλλα ευρήματα, όπως τμήματα πλίνθων, σιδερένια και λίθινα αντικείμενα, λίθινα καλύμματα αγγείων, χάλκινα ελάσματα, τμήματα χαλαζία, αρκετά οστά και όστρεα.
Κατάλοιπα αρχαίων κτισμάτων που χωρίζονται από δρόμο
Η κεραμική
Η κεραμική χρονολογείται στην Πρώιμη Εποχή Σιδήρου και στους Αρχαϊκούς χρόνους. Περιλαμβάνει αγγεία τοπικών εργαστηρίων, τόσο τροχήλατα, όσο και χειροποίητα. Το τροχήλατα ανήκουν σε όλες τις κατηγορίες τοπικής κεραμικής που απαντούν στις περισσότερες θέσεις γύρω από τον Θερμαϊκό κόλπο. Ορισμένα αγγεία διαθέτουν γεωμετρική διακόσμηση, άλλα εγχάρακτη ή αυλακωτή, και μερικά λευκό επίχρισμα.
Φαίνεται επίσης ότι οι κάτοικοι του οικισμού είχαν και κεραμικά εργαστήρια, δηλαδή κατασκεύαζαν οι ίδιοι την κεραμική τους και δεν την εισήγαγαν. Ίσως το σημαντικότερο εύρημα του 2023 είναι ένα τεράστιο πιθάρι με ύψος 2,10μ. Πρόκειται για έναν ακέραιο πίθο κωνικού σχήματος που βρέθηκε χωμένος στο έδαφος ως το ύψος του χείλους του σε έναν από τους χώρους ώστε το περιεχόμενό του να διατηρείται δροσερό. Αρχικά αποκαλύφθηκε το λίθινο κάλυμμά του, ενώ από τον πυθμένα του συλλέχθηκε υλικό που θα μελετηθεί προκειμένου να προσδιοριστεί το περιεχόμενό του.
Πιθάρι καταχωμένο στο έδαφος κατά την αποκάλυψή του
Ένας δεύτερος πίθος εντοπίστηκε και σε άλλον χώρο, ενώ πίθοι και άλλα μεγάλα αποθηκευτικά αγγεία τοποθετημένα στο έδαφος έχουν βρεθεί σχεδόν σε όλους τους ανασκαφικούς τομείς της θέσης χωρίς κάποια ιδιαίτερη διαφοροποίηση.
Όπως εξηγεί ο κ. Μανωλεδάκης, πιθάρια αποκαλύπτονται κάθε χρόνο σε διάφορους χώρους του οικισμού, γεγονός που μάλλον υποδηλώνει πως δεν υπήρχε μια κεντρική διαχείριση της παραγωγής. Τα πιθάρια είχαν αποθηκευτική λειτουργία και μπορεί να είχαν μέσα σιτηρά, λάδι, κρασί κ.ά. Το περιεχόμενο των πίθων ερευνά αρχαιοβοτανολόγος, με στόχο να αντληθούν πληροφορίες για τη διατροφή των κατοίκων αλλά και την αγροτική τους οικονομία.
Τα εισηγμένα αγγεία είναι ελάχιστα, κυρίως τμήματα αττικών αμφορέων και αγγείων από την Ανατολική Ελλάδα και την Κόρινθο. Αυτό αποτελεί και άλλο ένα γενικό χαρακτηριστικό του οικισμού στο Νέο Ρύσιο. Η εισηγμένη κεραμική μετά βίας πλησιάζει το 1,5% της όλης της κεραμικής που έχει βρεθεί, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο οικισμός είχε μάλλον εξαιρετικά περιορισμένες επαφές με κέντρα της υπόλοιπης Ελλάδας. Αξίζει από την άλλη να σημειωθεί ότι βρέθηκαν αρκετά κακοψημένα και άψητα τμήματα αγγείων, κάτι που έρχεται να ενισχύσει την υπόθεση ότι ο οικισμός είχε ενδεχομένως δική του παραγωγή κεραμικής.
Πιθάρια καταχωμένα στο έδαφος κατά την αποκάλυψή τους
Η συστηματική εκπαιδευτική ανασκαφή του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδας στη θέση «Τράπεζα Νέου Ρυσίου - Καρδίας» έξω από το Νέο Ρύσιο ξεκίνησε το 2016 από τον κ. Μανωλεδάκη και πέρσι συνεχίστηκε για έβδομη χρονιά. Η ανασκαφή διεξάγεται ένα μήνα τον χρόνο το καλοκαίρι ενώ οι υπόλοιποι μήνες του χρόνου είναι αφιερωμένοι στην ανάλυση και μελέτη των ευρημάτων οι οποίες γίνονται στα εργαστήρια του Πανεπιστημίου.
Το υλικό βρίσκεται σε ειδικές αποθήκες που τελούν υπό την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Περιφέρειας Θεσσαλονίκης. Γενικά, η ανασκαφή στην «Τράπεζα Νέου Ρυσίου - Καρδίας» αυξάνει σταδιακά γνώσεις μας για την ανθρώπινη δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, πολύ πριν την ίδρυση της πόλης από τον Κάσσανδρο, σε μια εποχή δηλαδή που παραμένει ιδιαίτερα σκοτεινή για την περιοχή, λόγω της έλλειψης τόσο γραπτών όσο και αρχαιολογικών μαρτυριών. Η επόμενη ανασκαφική περίοδος αναμένεται να ξεκινήσει τον ερχόμενο Ιούνιο.
Η ομιλία του κ. Μανωλεδάκη για την Ανασκαφή του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδας στην Τράπεζα Νέου Ρυσίου – Καρδίας, 2023 θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 28 Μαρτίου στις 09:00-09:15 στην αίθουσα τελετών της Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, ενώ οι εργασίες του συνεδρίου θα μεταδοθούν και ζωντανά μέσω zoom.