Για τις μεγάλες εταιρείες του πλανήτη, ειδικά εκείνες της Silicon Valley που πωλούν «τεχνολογία», η πανδημία εκτός από ευκαιρία για νέα προϊόντα, νέα application και νέα κέρδη, ήταν μάλλον «αόρατη». Όσον αφορά, πάντα, το εργασιακό περιβάλλον, καθώς οι εταιρείες τεχνολογίας ήταν οι πρώτες στον πλανήτη που χρόνια τώρα, χρησιμοποιώντας στην πράξη το ίδιο τους το αντικείμενο, είχαν εργαζόμενους σε κάθε γωνιά του πλανήτη, οι οποίοι αγνοούν ακόμη και πού... πέφτουν τα κεντρικά γραφεία του εργοδότη τους.
Όμως, τον περασμένο Φεβρουάριο όταν ακούστηκε για πρώτη φορά η λέξη lockdown, οι εργαζόμενοι ολόκληρου του πλανήτη έμαθαν πως ο φονικός ιός που ξεκίνησε από τη Γουχάν της Κίνας, θα άλλαζε ολοκληρωτικά όχι μόνο την προσωπική τους ζωή αλλά και τον εργασιακή τους εμπειρία. Εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως έχασαν τις δουλειές τους ή έμειναν χωρίς εισόδημα εξαιτίας της πανδημίας, ενώ οι τυχεροί που διατήρησαν δουλειά και μισθό έμειναν να προσπαθούν από την κουζίνα ή το σαλόνι του σπιτιού τους να παλεύουν με αργές συνδέσεις ίντερνετ, με παιδιά να μπλέκονται στα πόδια τους, με φορητούς και σταθερούς υπολογιστές να παράξουν το έργο που λίγες ημέρες πριν έκαναν από το σαφώς καταλληλότερο περιβάλλον του γραφείου.
Δεκαοκτώ μήνες μετά, οι εργαζόμενοι ανά τον κόσμο με το όπλο του εμβολίου ανά... μπράτσο, έχουν αρχίσει δειλά να επιστρέφουν στον παλιό (κι αγαπημένο, όπως έμαθαν με τον δύσκολο τρόπο) χώρο τους, να συναντούν συναδέλφους, να ανταλλάσσουν λέξεις και βλέμματα κάτω από μάσκες και να προσπαθούν να προσαρμοστούν εκ νέου στην κανονικότητα. Όμως, τελικά το μέλλον είναι το γραφείο ή η εργασία εξ αποστάσεως; Και τελικά, τι συμφέρει περισσότερο; Η παρουσία και η καταγραφή συγκεκριμένων ωρών ή η αποδοτικότητα;
Τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης του κόσμου έχουν επιδοθεί σε μια αγωνιώδη προσπάθεια καταγραφής και ανάδειξης όλων των πτυχών ενός ζητήματος που όπως όλα δείχνουν είναι επιτακτικό, απασχολεί τους περισσότερους και θα συνεχίσει να μας απασχολεί και στο μέλλον. Κι αν θα περίμενε κανείς πως οι εργαζόμενοι θα θέλουν (επιτέλους) να βγάλουν τις φόρμες, να φορέσουν τα καλά τους κοστούμια και να επιστρέψουν σε έναν κόσμο... ανθρώπων, αφήνοντας πίσω το Zoom και τις λοιπές πλατφόρμες τηλεδιασκέψεων και οι εργοδότες το αντίθετο, μαντέψτε ξανά... Και οι δύο κατηγορίες, στη μεγάλη τους πλειονότητα, φαίνεται να μην ακολουθούν τις νόρμες.
Το δίλημμα των καιρών μας
Καθώς, λοιπόν, οι άνθρωποι της παραγωγικής ηλικίας εμβολιάζονται μαζικά, η πανδημία δείχνει (προ της μετάλλαξης Δέλτα, τουλάχιστον) σημάδια υποχώρησης και η επιστροφή στην κανονικότητα έχει ήδη αργήσει πολύ, οι επιχειρηματίες του πλανήτη βρίσκονται μπροστά σ’ ένα μεγάλο δίλημμα: να ξαναμαζέψουν τους εργαζόμενους πίσω στα κεντρικά ή να τους αφήσουν να εργάζονται από το σπίτι όπως κάνουν ενάμιση χρόνο τώρα;
Το ερώτημα έχει πολλές απαντήσεις και κάθε επιχείρηση απαντά διαφορετικά. Σύμφωνα με μεγάλη έρευνα του BBC ορισμένοι κολοσσοί, όπως η Dropbox έχουν ήδη αποφασίσει και δημιουργήσει έναν εντελώς νέο κόσμο εργασίας, επιλέγοντας την online εργασία και επισημαίνοντας πως αυτή έχει οφέλη για τους εργαζόμενους με ένα ευέλικτο ωράριο εργασίας. Άλλοι, όπως ο τεχνολογικός γίγαντας Facebook και η ασφαλιστική εταιρεία Aviva, επιλέγουν ένα «υβριδικό» μοντέλο, προσφέροντας μεγαλύτερη ευελιξία και ανεξαρτησία για τους εργαζόμενους διατηρώντας παράλληλα ορισμένες δομές.
Ωστόσο, ορισμένοι εργοδότες, ιδίως στη χρηματοοικονομική βιομηχανία, υποστηρίζουν ότι ο μακροπρόθεσμος ρόλος της εξ αποστάσεως εργασίας έχει υπερεκτιμηθεί και ότι το γραφείο θα συνεχίσει να λειτουργεί ως σημαντικός κόμβος. «Δεν είναι το νέο νορμάλ», δήλωσε ο Διευθύνων Σύμβουλος της Goldman Sachs David Solomon, τονίζοντας πως η εξ αποστάσεως εργασία «είναι μια παρέκκλιση που πρόκειται να διορθώσουμε το συντομότερο δυνατό». Ο Jes Staley, διευθύνων σύμβουλος της Barclays, εξέφρασε παρόμοια συναισθήματα τον Ιανουάριο του 2021, περιγράφοντας την απομακρυσμένη εργασία ως βραχυπρόθεσμο μέτρο που δεν ήταν βιώσιμο.
Η δομή του εργασιακού κόσμου μετά την πανδημία παραμένει συνεπώς στον αέρα, παρά τις υποθέσεις ορισμένων εργαζομένων ότι η ζωή του γραφείου έχει αλλάξει για πάντα. Μπορεί να είναι δύσκολο να γνωρίζουμε τι ακριβώς μπορεί να επιλέξει ένας μεμονωμένος εργοδότης όταν έρθει η ώρα, αλλά η κατανόηση γιατί οι απόψεις είναι τόσο διαφορετικές - και γιατί ορισμένοι τομείς επιθυμούν να επιστρέψουν οι εργαζόμενοι στο σπίτι - μπορεί να βοηθήσει τους εργαζομένους να προετοιμαστούν για ένα μέλλον που μπορεί να είναι διαφορετικά από ό, τι αναμενόταν.
O χρηματοοικονομικός τομέας
Η άποψη του χρηματοοικονομικού τομέα εμφανίστηκε κατηγορηματικά τους τελευταίους μήνες. Ο David Solomon είπε ότι η επενδυτική τράπεζα λειτούργησε καθ 'όλη τη διάρκεια του 2020 με «λιγότερο από το 10% των ανθρώπων μας» στο γραφείο. Ωστόσο, παρόλο που παραδέχτηκε ότι η πανδημία είχε βοηθήσει στην προώθηση της ψηφιοποίησης, δημιουργώντας πιο αποτελεσματικούς τρόπους επιχειρηματικής δραστηριότητας, ο CEO της Goldman Sachs διατύπωσε φόβους για τον αντίκτυπο στη συνεργασία και το μέλλον των 3.000 νέων εργαζομένων. «Νομίζω ότι για μια επιχείρηση όπως η δική μας, η οποία είναι μια καινοτόμος με συνεργατική κουλτούρα, αυτό δεν είναι ιδανικό για εμάς», εξήγησε.
Ο Staley της Barclays είπε ότι ήταν «αξιοσημείωτο» το ότι η απομακρυσμένη εργασία είχε λειτουργήσει. Αλλά σε μια συνάντηση στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF), ο Staley είπε ότι από εδώ και πέρα ανησυχεί. "Θα είναι όλο και περισσότερο μια πρόκληση να διατηρηθεί η κουλτούρα και η συνεργασία που επιδιώκουν να έχουν και πρέπει να έχουν αυτά τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα."
Η Mary Erdoes, επικεφαλής της διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων και πλούτου για την JPMorgan Chase & Co, εξέφρασε ανησυχίες για τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο της απομακρυσμένης εργασίας. «Είναι «παρακμιακό». Είναι δύσκολο », είπε. «Χρειάζεται πολλή εσωτερική δύναμη και βιωσιμότητα χωρίς την ενέργεια που παίρνεις από το να είσαι κοντά σε άλλους ανθρώπους».
Αυτό που είναι σαφές είναι ότι οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι γνωρίζουν τώρα πολύ περισσότερα για την εξ αποστάσεως εργασία από ό, τι στην αρχή της πανδημίας. Αν και όλοι αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν θετικά, όπως περισσότερη ευελιξία για τους εργαζόμενους και δυνητικά χαμηλότερα γενικά έξοδα για τους εργοδότες, υπάρχουν πολλές ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει η απομακρυσμένη εργασία στην εμπιστοσύνη, την εταιρική κουλτούρα, την πρόοδο της σταδιοδρομίας των νέων και τον τρόπο συνεργασίας των εργαζομένων. Κάθε εταιρεία αξιολογεί προσεκτικά τον καλύτερο δρόμο για αυτούς.
Η πιο μεγάλη αντίθεση στην απομακρυσμένη εργασία απορρέει από τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγικότητας αυτών των επιχειρήσεων, τις λεγόμενες «old school» σύμφωνα με την Kate Lister, πρόεδρο της Global Workplace Analytics (GWA), μια εταιρεία έρευνας που εστιάζει στο μέλλον της δουλειάς. «Οι διευθυντές δεν εμπιστεύονται τους υπαλλήλους να εργάζονται χωρίς να τους βλέπουν. Ειδικά στο χώρο των επενδύσεων, οι οποίες βασίζονται πολύ στις μετρήσεις αποτελεσμάτων, μπορεί να υπάρχει υποψία πως οι εργαζόμενοι δεν εργάζονται. "
Επιπλέον, όπως λέει η Lister, ο ρόλος της καθοδήγησης είναι πιο σημαντικός στη χρηματοδότηση - σε σύγκριση με την τεχνολογία - που θα μπορούσε να είναι ένας παράγοντας υπέρ της διά ζώσης εργασίας. «Είναι πολύ δύσκολο να διαλέξεις νέους υπαλλήλους, να τους καθοδηγείς, να τους εκπαιδεύεις ακόμη και στο ασανσέρ», λέει.
Οι εργοδότες υπέρ της τηλεργασίας
Όμως, σύμφωνα, με ρεπορτάζ του «Guardian», πολλοί είναι και οι εργοδότες που βρήκαν στην πράξη αποτελεσματική την τηλεργασία. Οι λόγοι, προφανείς: σαφώς λιγότερα λειτουργικά έξοδα του γραφείου, ίδια ή παρόμοια αποτελέσματα, αλλά και κάτι εξίσου σημαντικό. Το γεγονός πως με την ανάπτυξη της τηλεργασίας οι επιλογές του συνεργάτη τους είναι άπειρες. Όπως παραδέχονται στον «Guardian» αρκετοί εργοδότες μικρών ή μεγαλύτερων επιχειρήσεων τεχνολογίας και πωλήσεων, μπορούν πλέον να διαλέξουν πραγματικά τους καλύτερους, όπου κι αν μένουν, όποια καταγωγή κι αν έχουν: αρκεί να γνωρίζουν το αντικείμενο και να μιλούν αγγλικά.
Έτσι, βέβαια, δημιουργείται ένα επιπλέον άγχος στους ήδη ανασφαλείς εργαζόμενους που παλιά είχαν το άγχος αν θα τους αντικαταστήσουν... ρομπότ, όμως τώρα ο φόβος είναι πραγματικός κι έχει να κάνει με το ψηφιακό «άνοιγμα» των επιχειρήσεων σε μια ατέλειωτη «γκάμα» ανθρώπων με μεγάλες δεξιότητες που υπερβαίνουν τα παραδοσιακά και στενά υπ’ αυτή την έννοια, γεωγραφικά όρια κάθε γραφείου και κάθε επιχείρησης.
Εργαζόμενοι: Σπίτι ή γραφείο
Κι ενώ αρκετές εταιρείες καλούν τους εργαζόμενους να επιστρέψουν στις θέσεις τους, πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι υπολόγιζαν οι δεύτεροι και για περισσότερες μέρες, η νέα πραγματικότητα εγείρει ερωτηματικά και αμφιβολίες, ακόμη και στις καλύτερες «οικογένειες» όπως εκείνη της Apple. Τον Ιούνιο λοιπόν, ο CEO της εταιρείας έστειλε email στους εργαζόμενους λέγοντας πως μέχρι τον Σεπτέμβριο πρέπει να επιστρέψουν σταδιακά στις θέσεις τους. Όμως, αρκετοί από αυτούς του απανταπάντησαν γραπτώς πως το μοντέλο που προωθεί η εταιρεία (τρεις μέρες μέσα, δυο στο σπίτι), χωρίς ουσιαστική βοήθεια και με ευέλικτο ωράριο (της εταιρείας κι όχι του εργαζόμενου), δεν γίνεται αποδεκτό και πώς θέλουν να συνεχίσουν να δουλεύουν από το σπίτι. Οι εργαζόμενοι της Apple δεν είναι οι μοναδικοί που αντιδρούν στην επιστροφή. Πρόσφατα αρκετοί εργαζόμενοι του περιοδικού «Washingtonian» παραιτήθηκαν όταν απαιτήθηκε να επιστρέψουν στο γραφείο, ενώ μαίνεται η πανδημία, ενώ στη Morgan Stanley έχει ξεσπάσει πόλεμος μεταξύ εργαζομένων και διοίκησης με τους πρώτους να αντιστέκονται σθεναρά και να μην επιστρέφουν παρά τις συνεχείς εκκλήσεις.
Το κύριο επιχείρημα είναι πως από τον προσωπικό τους χώρο είναι πιο παραγωγικοί, δεν χάνουν χρόνο και χρήμα σε «άσκοπες» μετακινήσεις, δεν κινδυνεύουν από τον COVID-19, ενώ πολλοί αντιδρούν στα ευέλικτα ωράρια εργασίας, τα οποία πολλοί εργοδότες επιχειρούν να εφαρμόσουν στη μετά πανδημική εποχή.
Το δικαίωμα στην αποσύνδεση
Η τηλεργασία, όμως, ενέχει εκτός από δυσκολίες και πολλούς κινδύνους, καθώς δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι βίωσαν κάτι πρωτοφανές: τις οχλήσεις των εργοδοτών και των συναδέλφων εκτός ωραρίου και τη «σχετικοποίηση» των ωρών εργασίας.
Θέση στο κρίσιμο ζήτημα του δικαιώματος στην αποσύνδεση πήρε ήδη από τον Ιανουάριο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο θέλει να προστατεύσει το θεμελιώδες δικαίωμα των εργαζομένων να αποσυνδέονται από την εργασία τους και να μην είναι διαθέσιμοι πέραν του εργασιακού τους ωραρίου.
Τα ψηφιακά εργαλεία έχουν αυξήσει την αποτελεσματικότητα και την ευελιξία για τους εργοδότες και τους εργαζομένους, αλλά έχουν οδηγήσει σε μια νοοτροπία "συνεχούς εφημερίας" (constantly on-call) ή διαρκούς σύνδεσης (ever-connected), με τους εργαζόμενους να είναι προσβάσιμοι ανά πάσα στιγμή, συμπεριλαμβανομένων των ωρών εκτός εργασίας. Η τεχνολογία κατέστησε δυνατή την τηλεργασία και ο COVID-19 και τα περιοριστικά μέτρα την κατέστησαν ευρέως διαδεδομένη.
Παρόλο που η τηλεργασία έχει συμβάλει καθοριστικά στη διασφάλιση ορισμένων θέσεων εργασίας και επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια της κρίσης του κορονοϊού, έχει επίσης κάνει δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ ιδιωτικού και εργασιακού χώρου, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να εργάζονται εκτός του κανονικού ωραρίου εργασίας τους, διαταράσσοντας την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.
Η αδιάκοπη συνδεσιμότητα στην εργασία έχει επιπτώσεις στην υγεία
Η ανάπαυση είναι απαραίτητη για την ευημερία και η αδιάκοπη συνδεσιμότητα των εργαζομένων έχει αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία. Η μακράς διάρκειας παραμονή μπροστά από την οθόνη και ο μεγάλος φόρτος εργασίας μειώνουν τη συγκέντρωση, προκαλούν γνωστική και συναισθηματική υπερφόρτωση και ενδέχεται να οδηγήσουν σε πονοκεφάλους, κόπωση των ματιών, αϋπνίες, κόπωση, άγχος ή εξάντληση. Επιπλέον, η στατική στάση σώματος και οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις μπορεί να προκαλέσουν μυϊκή καταπόνηση και μυοσκελετικές διαταραχές, ειδικά σε περιβάλλοντα εργασίας που δεν πληρούν τα εργονομικά πρότυπα.
* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 04.07.2021