Του Κωνσταντίνου Καντόγλου
Το 2019 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γενοκτονία των Ποντίων. Καθ’ όλη τη διάρκεια του φετινού έτους έχουν πραγματοποιηθεί και θα πραγματοποιηθούν εκδηλώσεις, τιμώντας τη μνήμη των νεκρών ενός φρικιαστικού εγκλήματος. Την ημέρα που έχει οριστεί ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων, στις 19 Μαΐου του 2019, η συγγραφέας Γιώτα Τσαρμποπούλου, που ζει στη Θεσσαλονίκη, θα παρουσιάσει στον «Οίκο των Εθνοτήτων» στη Μόσχα το νέο της βιβλίο με τίτλο «Το χρέος».
Με αυτήν την αφορμή μιλά στη «ΜτΚ» για τον τόμο αυτό. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που περιγράφει τη ζωή και την εξέλιξη ενός δεκάχρονου κοριτσιού ποντιακής καταγωγής, που έρχεται στη Θεσσαλονίκη με την οικογένειά του από τη Σοβιετική Ένωση το 1991. Μέσα από τον ερχομό στην Ελλάδα ξεδιπλώνεται η ιστορία τεσσάρων γενεών του ποντιακού ελληνισμού, από το πογκρόμ του Κεμάλ Ατατούρκ και τη σφαγή των Ποντίων έως το διωγμό των Ποντίων από τον Στάλιν και την προώθησή τους στα βάθη της ασιατικής Σοβιετικής Ένωσης και φθάνει μέχρι την ανατροπή της περεστρόικας και τον ερχομό χιλιάδων Ποντίων στην Ελλάδα. Επιστέγασμα της αγωνίας για επιβίωση των νεοεισερχόμενων Ποντίων αποτελεί η οικονομική κρίση της Ελλάδας.
Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε στην απόφαση να εντάξετε το νέο σας μυθιστόρημα σε αυτήν την ιστορική περίοδο;
Ο ερχομός χιλιάδων Ποντίων στην Ελλάδα, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, σηματοδοτεί μια νέα ιστορική στιγμή για τη χώρα μας. Είναι η στιγμή που ανοίγει τις πύλες της η Ελλάδα και δέχεται μισό εκατομμύριο ανθρώπους, που έχουν ελληνική καταγωγή, οι οποίοι αναγνωρίζουν τη χώρα ως πατρίδα τους και μιλούν την ποντιακή διάλεκτο, που είναι ιστορικά επιβεβαιωμένο ότι βασίζεται στην ομηρική και τη ρωσική γλώσσα, που διδάχθηκαν, ως μητρική, στην αχανή Σοβιετική Ένωση.
Ξαφνικά, μετά την «περεστρόικα» συναντάμε όλους αυτούς τους ανθρώπους να δίνουν ένα μεγάλο και σκληρό αγώνα επιβίωσης, κυρίως στις μεγάλες πόλεις. Είναι πράγματι μια αλλαγή κι ένα ιστορικό ξάφνιασμα για την Ελλάδα ο ερχομός τους. Κανείς δεν μιλούσε από την εποχή του Στάλιν έως σήμερα για τους χιλιάδες Πόντιους που προωθήθηκαν βίαια, μέσα σε τρένα, προς το Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν, με την ψεύτικη υπόσχεση ότι πηγαίνουν στην Ελλάδα. Παρέμειναν εκεί, ξεχασμένοι επί πέντε δεκαετίες. Γέμισαν τα σχολεία της χώρας με πόντιους μαθητές από τη Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του ’90. Άρχισα να παρακολουθώ με ιδιαίτερη αγάπη και ενδιαφέρον τη ζωή αυτών των μαθητών μου και την εξέλιξή τους.
Εμπνευστήκατε από κάποια ιστορικά πρόσωπα;
Ναι, τα πρόσωπα της έμπνευσής μου είναι οι νεόφερτοι πόντιοι μαθητές μου, στο λύκειο της Θεσσαλονίκης που εργαζόμουν τότε. Ναι, για μένα είναι ιστορικά πρόσωπα. Έρχονται από μια ξένη χώρα, προσπαθώντας να προσαρμοστούν σε μια άλλη χώρα, με εντελώς νέα δεδομένα και άλλον τρόπο ζωής. Είναι όμως και αισθάνονται Έλληνες. Παρακολουθώ λοιπόν τη ζωή τους, τη δημιουργία μιας νέας προσφυγικής συνοικίας που την ονομάζουν Νικόπολη ή αλλιώς Ευξεινούπολη.
Νέες προσφυγικές γειτονιές δημιουργούνται και στην Αθήνα, αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Αρχίζει ένας τεράστιος αγώνας επιβίωσης για όλους τους νεο-Πόντιους. Όπως γνωρίζουμε καλά, όλα τα νεοεισερχόμενα προσφυγικά κύματα στη χώρα μας βασανίστηκαν πολύ, ώσπου να βρουν κανονικούς ρυθμούς ζωής. Το ίδιο συνέβη και τώρα, στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Βέβαια, προέκυψε, από κάποιους ένας περίεργος ρατσισμός εναντίον των «Ρωσοποντίων», που στιγμάτισε την ψυχή πολλών απλών ανθρώπων, οι οποίοι το μόνο που ζητούσαν ήταν μια ειρηνική γωνιά, για να ζήσουν.
Τι πιστεύετε ότι μπορεί να μας διδάξουν αυτά τα κομμάτια της ιστορίας για το σήμερα;
Η Ιστορία επαναλαμβάνεται, γι’ αυτό πάντα η γνώση της μας διδάσκει την ίδια τη ζωή. Η αθλιότητα της ζωής των προσφυγικών ροών, η υπερπροσπάθεια και ο απίστευτος αγώνας για επιβίωση της πρώτης γενιάς, είναι πάντα ίδια στην Ιστορία. Η δεύτερη γενιά και περισσότερο η τρίτη βελτιώνει τις συνθήκες της ζωής της. Μήπως αυτό δεν έγινε με τους Μικρασιάτες μετά την καταστροφή; Το ίδιο δεν συνέβη με τους Πόντιους; Με τους Καππαδόκες; Με τους πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης; Με τους Κύπριους;
Γι’ αυτό κι εδώ η ηρωίδα του βιβλίου, η Ελένη, βιώνει από τα δέκα της χρόνια την παιδική, την εφηβική και τη φοιτητική εργασία, ακατάπαυστα, με στόχο την επιβίωση και τη βελτίωση της ζωής της. Και τα καταφέρνει. Εισάγεται στην Ιατρική σχολή Αλεξανδρούπολης και σπουδάζει δουλεύοντας και μελετώντας, καταβάλλοντας μια υπεράνθρωπη προσπάθεια. Μοναδικό της όπλο το ποντιακό πείσμα.
Πώς προέκυψε να γίνει η παρουσίαση του βιβλίου στη Μόσχα;
Το βιβλίο παρουσιάστηκε πολλές φορές στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, αγαπήθηκε, συγκίνησε, άγγιξε πολύ το συναίσθημα των ανθρώπων που προέρχονται από τις χαμένες πατρίδες και όχι μόνο, η φήμη του έφτασε έως το «Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού» της Μόσχας, από όπου με κάλεσαν και μου ζήτησαν να το παρουσιάσω την 19η Μαΐου 2019, στη Μόσχα, κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης για τα 100 χρόνια από την γενοκτονία των Ποντίων (1919 - 2019). Συγκεκριμένα, η παρουσίαση θα γίνει στον «Οίκο των Εθνοτήτων» της Μόσχας.
Κατά τη συγγραφή του βιβλίου επιλέξατε να ρίξετε μεγαλύτερο βάρος στην ακριβή σκιαγράφηση των χαρακτήρων ή στην πιστή και λεπτομερή απεικόνιση των ιστορικών περιόδων;
Κατά τη συγγραφή του βιβλίου έριξα μεγάλο βάρος στην ακριβή σκιαγράφηση πρώτα των γεγονότων, που αυτά συνιστούν την ιστορία, αλλά ταυτόχρονα και μια βαθιά ανάλυση των χαρακτήρων, μέσα από διαλόγους και αντιδράσεις. Ας μην ξεχνάμε πως η Ιστορία γράφεται με περιγραφή γεγονότων «κατά περίπτωση», το λεγόμενο «case studying», που προβάλλεται θαυμάσια μέσα από τα βιβλία, τον κινηματογράφο, το θέατρο... Αυτά αποτελούν μαρτυρίες και μας δίνουν την περιγραφή της ιστορικής αλήθειας.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 27-28 Απριλίου 2019