Είναι φαύλος κύκλος: όσο λιγότερο πληθυσμό έχει ένας τόπος, τόσο λιγότερους πόρους διαθέτει το κράτος για υποδομές, για σχολεία και κοινωνική πρόνοια, τόσο λιγότερο ελκυστικός γίνεται για να εγκατασταθούν εκεί νέοι άνθρωποι και να δημιουργήσουν τη δική τους οικογένεια, τόσο λιγότερες δουλειές ανοίγουν. Και ο πληθυσμός ολοένα και μειώνεται.
«Συνηθίζουμε να μιλάμε για το δημογραφικό στο δημόσιο διάλογο, εστιάζοντας αποκλειστικά σε μέτρα που θα οδηγήσουν στην αύξηση των γεννήσεων και άρα του πληθυσμού. Η συγκεκριμένη έρευνα προσπαθεί να φωτίσει και άλλες πτυχές του ζητήματος που προκύπτουν από την ανισομερή κατανομή του πληθυσμού εντός της χώρας» λέει στη «ΜτΚ» ο Μιχάλης Γουδής διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη.
«Η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού, εξουσίας, πόρων και ευκαιριών στα μεγάλα αστικά κέντρα δημιουργεί ένα εμφανές και πολυεπίπεδο χάσμα μεταξύ πόλης και υπαίθρου. Η διατήρηση αυτού του μοντέλου δεν είναι βιώσιμη μακροπρόθεσμα ούτε από οικονομική ούτε από κοινωνική αλλά ούτε και από περιβαλλοντική σκοπιά, ενώ η παγίωση αυτών των ανισοτήτων εγείρει ζήτημα δημοκρατίας. Με δεδομένο πως επαρκείς απαντήσεις σε αυτές τις προκλήσεις απαιτούν χρόνο, στο Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ επιχειρούμε να προσθέσουμε δεδομένα γύρω από ένα ζήτημα που απουσιάζει χαρακτηριστικά από την προεκλογική ατζέντα τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό-περιφερειακό επίπεδο».
Μεγάλο μέρος της έρευνας του Ιδρύματος εστίασε στο δημογραφικό, το οποίο ναι μεν οι ερωτώμενοι δεν τοποθετούν αυτομάτως στην κορυφή, όταν καλούνται να ξεχωρίσουν τα τρία σημαντικότερα προβλήματα του τόπου τους, αλλά όταν το ερώτημα γίνεται συγκεκριμένο, το 86% απαντά ότι το δημογραφικό είναι σημαντικό πρόβλημα της χώρας (85% στην Κ. Μακεδονία).
Παρακάτω εστιάζουμε στις απαντήσεις που έδωσαν οι ερωτώμενοι από την Κεντρική Μακεδονία. Επτά στους δέκα πιστεύουν ότι το δημογραφικό είναι πρόβλημα για την περιοχή και περισσότεροι από ένας στους δύο (54%) απαντούν ότι το δημογραφικό επηρεάζει τη ζωή τους. Πώς; Εννέα στους δέκα είναι πεπεισμένοι ότι το δημογραφικό επηρεάζει αρνητικά το μέλλον της περιοχής, και αντίστοιχα μεγάλο ποσοστό θεωρεί ότι έχει αρνητική επίδραση στην οικονομία και την ανάπτυξη (86%), τις δομές εκπαίδευσης στην περιοχή (83%), το επίπεδο υποδομών (82%), την αντιμετώπιση της περιοχής από το κεντρικό κράτος (76%), την ψυχολογία των κατοίκων (75%) και την ποιότητα ζωής στην περιοχή (71%).
Φταίει κυρίως το οικονομικό, λιγότερο η νοοτροπία
Όσο για τις βασικές αιτίες του δημογραφικού οι περισσότεροι ερωτώμενοι στην Κεντρική Μακεδονία συμφωνούν ότι είναι βασικός λόγος ότι οι νέοι επιλέγουν να μην κάνουν οικογένεια και παιδιά (89% έναντι μ.ο. 83%). Ακολούθως, ότι οι δυνατότητες να εξελιχθείς ατομικά και κοινωνικά είναι περιορισμένες (85% έναντι πανελλαδικού μ.ο. 79%), ότι δεν υπάρχουν δουλειές που να προσφέρουν αξιοπρεπή διαβίωση (83% έναντι μ.ο. 75%), ότι δεν υπάρχουν προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης στην περιοχή (79% έναντι μ.ο. 69%), ότι δεν υπάρχουν κατάλληλες υποδομές υγείας, παιδείας, δρόμοι κ.ά. (75% έναντι μ.ο. 65%) και ότι γενικά δεν είναι ελκυστική η ζωή στην περιοχή για έναν νέο άνθρωπο (62% έναντι μ.ο. 58%). Όταν όμως καλούνται να ξεχωρίσουν μία από τις παραπάνω αιτίες, οι άνθρωποι δεν ρίχνουν το «φταίξιμο» στους νέους που δεν κάνουν παιδιά αλλά στο ότι δεν υπάρχουν δουλειές που να προσφέρουν αξιοπρεπή διαβίωση (35% έναντι μ.ο. 29%) και ότι δεν υπάρχουν προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης στην περιοχή (28%) και μόλις στην τρίτη θέση έρχεται η απάντηση ότι είναι θέμα επιλογής (14%).
Όταν το ερώτημα γίνεται ειδικότερο, για τη στάση των νέων, στη συντριπτική πλειοψηφία (95%) οι ερωτώμενοι απαντούν ότι οι νέοι αποφεύγουν ή καθυστερούν να κάνουν παιδιά για οικονομικούς λόγους, και δευτερευόντως επειδή προτάσσουν τις σπουδές και την επαγγελματική τους ανέλιξη ή επειδή έχει αλλάξει η νοοτροπία τους και προτιμούν να έχουν ελεύθερο χρόνο για να διασκεδάζουν και να ταξιδεύουν (75%).
Η απόκτηση παιδιών είναι… μοναχική υπόθεση
«Για να αποκτήσει κανείς παιδιά στην Ελλάδα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο το οικονομικό, αν μπορείς να το αντέξεις οικονομικά, γιατί βασικά… είσαι μόνος σου σε αυτή τη διαδικασία. Επίσης είναι πολύ σημαντικό το να έχεις υποστηρικτικό δίκτυο από παππούδες και γιαγιάδες» λέει η Άννα Γκίνου. Ως ελεύθερη επαγγελματίας δουλεύει με μικρά παιδιά και επομένως έρχεται σε επαφή με νέους γονείς, αλλά είναι και η ίδια μητέρα ενός παιδιού, οπότε γνωρίζει πολύ καλά τις δυσκολίες. «Ακόμα και αν είσαι τυχερός και δεχτούν το παιδί σε δημόσιες δομές θα πρέπει να έχεις κάποιον άνθρωπο να σε βοηθά, για να τα παραλαμβάνει όταν σχολά, γιατί φυσικά τα ωράρια είναι διαφορετικά. Και τι κάνεις τις μέρες που το παιδί αρρωσταίνει- και οι ιώσεις είναι κάτι σύνηθες όταν είναι μικρά- τι κάνεις τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και το καλοκαίρι; Όσοι γονείς έχουν ένα παιδί, σκέφτονται και το οικονομικό, αν ‘τους παίρνει’ οικονομικά με την αβεβαιότητα που επικρατεί, για να αποφασίσουν να κάνουν και δεύτερο. Το τολμούν όσοι έχουν το backup της οικογένειας, και επειδή στην Ελλάδα είμαστε μεγαλωμένοι με τη λογική ότι ‘κάπως θα βρεθεί ένας τρόπος’».
Η ίδια προσπάθησε να εγκατασταθεί οικογενειακώς στο Λιτόχωρο, αλλά η μετάβαση δεν ήταν εύκολη. «Η επαρχία έχει λιγότερα πράγματα να δώσει στο παιδί, οι επιλογές είτε σε δομές εκπαίδευσης και σε εξωσχολικές δραστηριότητες, είτε ακόμα και στο ανθρώπινο περιβάλλον είναι πιο δεσμευτικές» λέει. Και φυσικά υπάρχει και το ζήτημα της δουλειάς: ένα μέρος με μικρό πληθυσμό συνεπάγεται και μια μικρότερη «αγορά» στην οποία μπορεί να απευθυνθεί ένας επαγγελματίας. Για την ίδια το όνειρο της μετακίνησης σε μια ημιαστική περιοχή, πιο κοντά στη φύση, είναι ακόμα ζωντανό «αρκεί το ιδανικό μέρος, για εμάς και για το παιδί».
Ζητούνται κίνητρα και υποστηρικτικό δίκτυο
Οι περισσότεροι (85%) πιστεύουν ότι απαιτείται ένα εθνικό σχέδιο για το δημογραφικό και ένας στους δύο πιστεύει ότι η δίκαιη και βιώσιμη ανάπτυξη περνά και μέσα από την επίλυσή του. Οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να απαντήσουν κατά πόσο συμφωνούν με μια σειρά από μέτρα που θα μπορούσαν να είναι μέρος ενός εθνικού σχεδίου. Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι πρέπει να αυξηθούν οι δημόσιες δομές φροντίδας παιδιών (97%) και να δοθούν κίνητρα στις επιχειρήσεις ώστε να δημιουργήσουν μονάδες φροντίδας για τα παιδιά των εργαζόμενων (93%) και οι νέοι γονείς να εργάζονται με τηλεεργασία (86%).
Προφανώς οι περισσότεροι θεωρούν απαραίτητα τα οικονομικά κίνητρα όπως να δοθεί έμφαση στα προγράμματα κοινωνικής κατοικίας (95%), να αυξηθεί το επίδομα των 2000 ευρω στα ζευγάρια (91%), ή ακόμα και πιο ρηξικέλευθα μέτρα όπως να απαλλαγούν από το φόρο εισοδήματος για άτομα κάτω των 30 ετών (75%)
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι απαντήσεις που σχετίζονται με τους έμφυλους ρόλους και τη διευκόλυνση των ανδρών στην ανάληψη πιο ενεργού ρόλου στο μεγάλωμα των παιδιών: το 89% συμφωνεί ότι η άδεια πατρότητας πρέπει να υιοθετηθεί από όλους τους επαγγελματικούς και να αυξηθεί η διάρκεια της, το 87% ότι πρέπει να δίνεται επίδομα και σε άνεργους άνδρες για φύλαξη φροντίδα παιδιών και το 94% συμφωνεί ότι τα παιδιά και οι έφηβοι πρέπει να εκπαιδευτούν σε σχέση με τη σημασία του γονεϊκού ρόλου.
Ως προς την αναζωογόνηση περιοχών που πλήττονται από το δημογραφικό, οι περισσότεροι (94%) θεωρούν ότι πρέπει να δοθούν κίνητρα για την εγκατάσταση νέων στην επαρχία και να δοθεί έμφαση στον πρωτογενή τομέα, και γενικότερα να δημιουργηθούν προϋποθέσεις ώστε η επαρχία να γίνει ελκυστική επιλογή (93%). Μόλις ένας στους δύο (56%) πιστεύουν ότι η αναζωογόνηση της υπαίθρου περνά μέσα και από την αποτελεσματική ένταξη οικονομικών μεταναστών και προσφύγων.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 15-16.04.2023