Το ετήσιο λαμπρό φεστιβάλ, που είναι ταυτισμένο με τη Θεσσαλονίκη και τον μήνα της γιορτής της, τον Οκτώβριο, ανοίγει απόψε αυλαία με μια μεγάλη έκθεση στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών. Με την παρουσία πολιτικών, επιχειρηματικών, πολιτιστικών και κοινωνικών φορέων της πόλης η έκθεση θα εγκαινιαστεί στις 6.30μμ από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου με όλα τα μέτρα που προβλέπουν τα Πρωτόκολλα και οι οδηγίες του ΕΟΔΥ, γι αυτό ελάχιστοι θα είναι αυτοί που θα έχουν τη δυνατότητα να εισέλθουν στο Αμφιθέατρο του Ιδρύματος, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος θα μπορεί να παραβρεθεί στην εκδήλωση από τους εξωτερικούς χώρους, της έκθεσης ή του περιβόλου του μουσείου.
Αναλυτικά, η επίσεψή μας, χθες, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών και όλα όσα περιλαμβάνει η έκθεση, όπως είχαμε τη χαρά να ξεναγηθούμε από τη Γενική Διευθύντρια του οργανισμού Αλεξάνδρα Γουλάκη - Βουτυρά:
Γιατί ο Βοναπάρτης διέκοψε τη δημιουργία ενός πορτρέτου για τον Σπαρτιάτη στρατηγό Λεωνίδα και με ποια αιτία τελικά αυτό ολοκληρώθηκε; Γιατί οι θεατές μιας θεατρικής παράστασης στη Γαλλία φώναζαν Μπότσαρης – Λεωνίδας; Ποια ήταν τα σχέδια του Μέγα Ναπολέοντα που ξεσήκωνε τους Έλληνες να εξεγερθούν και πώς οργάνωνε μια ολόκληρη εκστρατεία στην Ανατολή που τελικά έμεινε απλά στα… χαρτιά; Τι γράφει το διαζύγιο του γνωστού ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης και γιατί εκείνος χώρισε από την πρώτη σύζυγό του για να παντρευτεί τη δεύτερη; Τελικά, πώς τα πολύτιμα όπλα που απέκτησε ως λάφυρα από τους Τούρκους ο Μάρκος Μπότσαρης στη διάρκεια της Ναυμαχίας του Ναβαρίνου βρέθηκαν στη Γαλλία;
Αυτά και άλλα ερωτήματα, αλλά και απαντήσεις δίνει μια έκθεση σαν «αστυνομικό μυθιστόρημα», μια παρουσίαση που συνδέει τρία διαφορετικά ιστορικά πρόσωπα μέσα σε ένα πλαίσιο. Ο Λεωνίδας, ο Μάρκος Μπότσαρης και ο Μέγας Ναπολέων, τρεις φαινομενικά διαφορετικές ιστορικές προσωπικότητες, συναντιούνται μεταξύ τους μέσα από το βλέμμα του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών και μιας πρωτότυπης εικαστικής παραγωγής για την Ελληνική Επανάσταση που χρειάστηκε περίπου τρία χρόνια για να σχεδιαστεί και όμοιά της ως προς την πρωτογένεια δεν φαίνεται να έχει ξαναγίνει σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα!
«Λεωνίδας, Μπότσαρης, Ναπολέων: Η γλώσσα των συμβόλων» ο τίτλος της και ανοίγει την αυλαία των 56ων Δημητρίων, ενώ αναμένεται να την εγκαινιάσει την Παρασκευή 1 Οκτωβρίου στις 6.30μμ η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Όλα ξεκίνησαν το 2018 όταν το Ίδρυμα παρουσίασε την έκθεση «Η στρατιά της Ανατολής» και τον τρόπο που ζωγραφίζουν οι Γάλλοι τη Θεσσαλονίκη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα από τη συνεργασία με μουσεία και φορείς της Γαλλίας έγινε γνωστό πως εκτίθενται στο Πολεμικό Μουσείο της χώρας τα όπλα του Μάρκου Μπότσαρη, ενώ κάποια έγγραφα που υπήρχαν στο αρχείο μιλούσαν για μια άλλη εκστρατεία της Ανατολής, εκείνη του Ναπολέοντα, που τελικά δεν έμελε να πραγματοποιηθεί ποτέ. Με αυτό το έναυσμα άρχισαν να συμπληρώνονται οι ψηφίδες ενός μωσαϊκού που συνενώνει διαφορετικά στοιχεία γύρω από ένα σκεπτικό. «Ανακαλύψαμε σύμβολα, φάνηκε η σημασία του Λεωνίδα, ο Ναπολέων και η σχέση του με την Ελλάδα, ο Μπότσαρης και η σχέση του με τον Λεωνίδα και, το πιο ωραίο, βρήκαμε πώς πήγαν τα όπλα του Μπότσαρη στο Παρίσι», λέει στο makthes.gr η γενική διευθύντρια του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών Αλεξάνδρα Γουλάκη – Βουτυρά, που μας ξεναγεί στον χώρο.
Ένα κοινό που ούρλιαζε «Μπότσαρης – Λεωνίδας!»
Η έκθεση αρχίζει με μια μεγάλη απεικόνιση του Λεωνίδα από τον Νταβίντ. «Από αυτόν τον πίνακα γνωρίζει τον σπαρτιάτη στρατηγό ο Ναπολέων.
Λέει τότε στον ζωγράφο: δεν θέλω να ζωγραφίζεις ηττημένους, θέλω να μου κάνεις το πορτρέτο μου ως νικητή, αφού τότε σημειώνει τις μεγάλες του νίκες ως Βοναπάρτης. Έτσι, ο Νταβίντ εγκαταλείπει τον Λεωνίδα για να τον ολοκληρώσει πολλά χρόνια μετά, όταν έρχονται οι ήττες και η καταστροφή του Γάλλου στρατηγού και αυτοκράτορα. Ξαναβλέποντας το έργο ο Ναπολέων διαπιστώνει ότι ο Λεωνίδας είναι η προσωποποίηση της θυσίας για την πατρίδα και αποφασίζει να το στείλει σε όλες τις στρατιωτικές σχολές για να αλλάξει η αρνητική αντιμετώπιση. Έτσι, ο πίνακας στέλνεται παντού», ξεδιπλώνει όλη την ιστορία η κ. Βουτυρά.
Ο Ναπολέων πεθαίνει, ως γνωστόν, το 1821 πολύ κοντά στην Ελληνική Επανάσταση. Το 1923 πεθαίνει με ηρωικό τρόπο και ο Μπότσαρης στο Κεφαλόβρυσο. Τότε ένας Γάλλος περιηγητής που ήταν στην αυλή του Αλί Πασά και στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο περιγράφει την κηδεία και κάνει τη σύνδεση με τον Λεωνίδα και τους 300 ως παράδειγμα αυτοθυσίας για την πατρίδα. «Στο Παρίσι γίνεται ένας χαμός με το θέμα αυτό και ταυτίζουν τον Μπότσαρη με τον Λεωνίδα. Παίζεται ένα ολόκληρο θεατρικό έργο, γίνεται έρανος για τον αγώνα των Ελλήνων και σε αυτή την παράσταση το κοινό ουρλιάζει Λεωνίδας – Μπότσαρης, ενώ ανάμεσά τους βρίσκονται τα παιδιά του Μιαούλη και του Κανάρη. Υπήρχε μια τρομερά φιλελληνική διάθεση των Γάλλων που ξεσήκωσε και άλλες χώρες», τονίζει η κ. Βουτυρά δείχνοντας στο makthes.gr όλο το υλικό που ο θεατής μπορεί να δει και σχετίζεται με την παράσταση αυτή.
Delacroix και Lipparini ζωγραφίζουν τον θάνατο του Μπότσαρη
Ανάμεσα στα εκθέματα υπάρχει ένα ιδιόχειρο έγγραφο του Ναπολέοντα υπογεγραμμένο από τον ίδιο με το λογότυπο της τότε γαλλικής κυβέρνησης, που προτρέπει τους Έλληνες να εξεγερθούν, ενώ πιο πέρα ένας χάρτης δείχνει τις στάσεις που σχεδίαζε να κάνει στην επιδρομή του στην Ανατολή, μια εκστρατεία όμως που έμεινε στα μισά και δεν έγινε ποτέ. «Μοιάζει οι Γάλλοι να υπόσχονται πράγματα στους Έλληνες, να τους δίνουν ελπίδες και μετά να τις παίρνουν πίσω, γιατί φαίνεται ότι είχαν άλλες γεωπολιτικές προτεραιότητες, πράγμα που συμβαίνει συχνά στη διεθνή διπλωματία», σημειώνει η Αλεξάνδρα Γουλάκη Βουτυρά.
Αλλά και ο ρόλος που έπαιξε ο Αλί Πασάς καθώς και η διαφορετική τακτική που ακολουθούσε απέναντι στους υπηκόους του, στην Υψηλή Πύλη και στους Έλληνες είναι κάτι που αναδεικνύεται μέσα από τα έγγραφα της έκθεσης.
Κυρίαρχο θέμα ασφαλώς σε αυτή είναι ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη, η γνωστή αναπαράσταση, που βρίσκουμε στον χώρο σε 17 διαφορετικούς πίνακες από τους 29 που υπάρχουν παγκοσμίως. Ξεχωρίζουν ανάμεσα σε αυτούς το έργο του Delacroix (ήρθε από την Αμερική με εξαιρετικά περιπετειώδη τρόπο εν μέσω κορονοϊού και με ολόκληρο κύκλωμα παρακολούθησης γιατί δεν μπορούσε να ταξιδέψει συνοδός) και του Lipparini.
Κατηγορήθηκε σκοπίμως και άδικα για μοιχεία η γυναίκα του Μπότσαρη
Από όλα όμως τα εκθέματα σπάνιο και… πικάντικο φαίνεται να είναι αυτό του διαζυγίου του Μάρκου Μπότσαρη από την πρώτη του γυναίκα. Στην έκθεση βρίσκεται η ιδιόχειρη από τον ήρωα της Επανάστασης σελίδα του, αλλά και το εξώφυλλό του. Πρόκειται για ένα ντοκουμέντο από το οποίο μαθαίνουμε πολλά, όπως σημειώνει η κ. Βουτυρά. «Ένας από τους υπερασπιστές της συζύγου του που κατηγορήθηκε για μοιχεία ήταν ο Περεβός. Αυτό το διαζύγιο έχει μεγάλη σημασία γιατί ανακαλύψαμε ότι μας έδινε στοιχεία για όλη την οικογένεια: πού ήταν ο πατέρας και ο αδελφός, πού πολεμούσαν, πού κρύβονταν, τι κάνουν, αλλά το κυριότερο: φαίνεται ότι ο πατέρας κανόνιζε εκείνη την εποχή ποια θα παντρευτεί ο γιος του γιατί δεν είναι σίγουρο ότι διαπράχθηκε μοιχεία. Ξέρουμε ότι υπήρχαν σκοπιμότητες σε αυτούς τους γάμους, όχι οικονομικής φύσης, αλλά εξουσίας. Νομίζω ότι αξίζει να σκεφτεί κανείς αυτή τη διάσταση. Φαίνεται δηλαδή ότι ο πατέρας έβαλε ανθρώπους να κατηγορήσουν την πρώτη γυναίκα του Μάρκου Μπότσαρη για μοιχεία για να τους χωρίσει και να κάνει τα δυο του παιδιά αρχηγούς. Έτσι, τον παντρεύει με μια από τις κόρες της οικογένειας Καλογήρου, οι οποίοι εκείνη τη στιγμή ανεβαίνουν στην αυλή του Αλί Πασά», αποκαλύπτει η «ξεναγός» μας στην έκθεση.
Όσο για το πιο συγκινητικό από τα εκθέματα; Είναι τα όπλα του Μπότσαρη που ήταν λάφυρα από τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου, τα οποία ο Καποδίστριας μετά τη μάχη χαρίζει στον γάλλο στρατηγό Μεζόν και έτσι φτάνουν στη Γαλλία όπου εκτίθενται σήμερα στο Μusée de l’Armée (Πολεμικό Μουσείο), από όπου και ταξίδεψαν στη Θεσσαλονίκη. «Είναι σαν αυτά τα πολύτιμα αντικείμενα να επιστρέφουν στα πάτρια εδάφη τους», λέει η κ. Βουτυρά.
Με αυτό το «δώρο» του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας στους Γάλλους κλείνει και η έκθεση. Μαθαίνουμε ότι αμέσως μετά ο Καποδίστριας φροντίζει τη χήρα του Μπότσαρη και τον γιο τους Δημήτριο (το γελεκάκι του παιδιού είναι εκεί και προέρχεται από συλλέκτες απογόνους της οικογένειας).
Δίπλα σε όλα αυτά ένα πορτρέτο της κόρης του Μπότσαρη, της πανέμορφης Ρόζας, που ήταν η πρώτη κυρία της Αμαλίας και τη θαύμαζε ο Λουδοβίκος Α΄ της Βαυαρίας ο οποίος διέταξε να τη ζωγραφίσουν, μοιάζει σαν να αποχαιρετά τον θεατή...
Η έκθεση έχει τεθεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και της Α.Ε. του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας Εμμανουέλ Μακρόν και στηρίζεται από το ΥΠΠΟΑ, τη Βουλή των Ελλήνων, τον δήμο Θεσσαλονίκης, την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και άλλους φορείς και ιδιώτες.
Γι αυτήν συνεργάζονται μουσεία από Γαλλία, Ιταλία, ΗΠΑ και Ελλάδα: το μουσείο του Λούβρου, το Musée de l’ Armée, η Fondation Dosne-Thiers στο Παρίσι, το Μουσείο Τέχνης (Toledo, Ohio), το Museo Civico Sartorio της Τεργέστης, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, το Μουσείο Μπενάκη, η Κεντρική Βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ. (Συλλογή Ιωάννη Τρικόγλου), σημαντικοί συλλέκτες εντός και εκτός Ελλάδος, καθώς και η École Française d’ Athènes και το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης.
Στο πωλητήριο εντός του Ιδρύματος (2310-247111) αλλά και στο Μικρό Τελλόγλειο (2310-224785, Καρ. Ντηλ 32) θα διατίθενται από την 1η Οκτωβρίου, η ελληνογαλλική πολυτελής και η αγγλική έκδοση της έκθεσης, αλλά και μάσκες που εισάγονται για πρώτη φορά από την Αυστρία στην Ελλάδα, όπως και τσάντες, φουλάρια και άλλο σχετικό υλικό.
Γενική ευθύνη: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Γενική Διευθύντρια Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών Α.Π.Θ., Ομότιμη Καθηγήτρια Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ.
Σχεδιασμός έκθεσης: Παύλος Θανόπουλος, Σκηνογράφος.
Διάρκεια: 1 Οκτωβρίου 2021-16 Ιανουαρίου 2022.