Με αφορμή τη 10η επέτειο του προγράμματος «7 Υπό Απειλή» ("7 Most Endangered"), η Europa Nostra -η ευρωπαϊκή φωνή της κοινωνίας των πολιτών αφοσιωμένη στην πολιτιστική και φυσική κληρονομιά- και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων ανακοίνωσαν τους 11 πλέον επαπειλούμενους τόπους πολιτισμικής κληρονομιάς στην Ευρώπη, όπως συμπεριλήφθηκαν στη βραχεία λίστα για το πρόγραμμα του τρέχοντος έτους.
Όπως ενημερώνει η Ελληνική Εταιρία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (επίσημη εκπρόσωπος της Europa Nostra στην Ελλάδα), μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται το «Κονάκι του Γιδά» στη μικρή πόλη της Αλεξάνδρειας, κοντά στη Θεσσαλονίκη, που είναι ένα ιδιαίτερο δείγμα της όψιμης Οθωμανικής αρχιτεκτονικής της Βόρειας Ελλάδας.
Στο παρελθόν υπήρξε εξοχική κατοικία του τοπικού γαιοκτήμονα (τσιφλικά), διοικητικό και κοινωνικό κέντρο της γαιοκτησίας (τσιφλικιού).
Το όνομα «Κονάκι του Γιδά» συγκροτείται από τον τουρκικό όρο «konak», που μπορεί να μεταφραστεί ως αρχοντικό, και το τοπωνύμιο «Γιδάς» αναφέρεται στο χωριό που υπήρξε η σημερινή πόλη της Αλεξάνδρειας.
Το «Κονάκι του Γιδά» πιθανότητα κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα. Το ύφος του μπορεί να ενταχθεί στην εποχή του Οθωμανικού Εκσυγχρονισμού και επιδεικνύει τις ικανότητες Βαλκάνιων περιπλανώμενων τεχνιτών. Τα χαρακτηριστικά αυτά έγκεινται στον κλειστό εξώστη (σαχνισί) και στη συμμετρική διάρθρωση της πρόσοψης και της κάτοψης. Οι κατασκευαστικές τεχνικές είναι επίσης πολύ σημαντικές για την ιστορία της νότιο-ανατολικής ευρωπαϊκής οικοδομικής τέχνης, καθώς στο κονάκι εφαρμόστηκε ένας σύνθετος συνδυασμός υλικών και τεχνικών, όπως ωμές πλίνθοι, τούβλα, ξύλινα πλαίσια με επικάλυψη σανίδων ή επιχρίσματος.
Το «Κονάκι του Γιδά» είναι ένα δείγμα της κληρονομιάς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη νότιο-ανατολική Ευρώπη, που συνδέει το παρελθόν πολλών Οθωμανικών και Ευρωπαϊκών οικισμών και κοινοτήτων της υπαίθρου. Γι' αυτό η αποκατάσταση και αξιοποίηση του Κονακιού του Γιδά μπορεί να αποτελέσει ένα κέντρο ανάπτυξης της αγροτικής αυτής πόλης και παράδειγμα «ενεργοποίησης» και άλλων μνημείων της υπαίθρου, όπως σημειώνει μεταξύ άλλων το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «7 Υπό Απειλή».
Τα μνημεία και τόποι πολιτιστικής κληρονομιάς υπό απειλή στην Ευρώπη για το 2023 είναι, εκτός από το «Κονάκι του Γιδά», τα εξής:
• Σιδηροδρομικός Σταθμός Kortrijk, Kortrijk, ΒΕΛΓΙΟ
• Κτήμα και Βασιλικό Μουσείο Mariemont, Morlanwelz, ΒΕΛΓΙΟ
• Μνημειακό Κοιμητήριο Παρτιζάνων, Mostar, ΒΟΣΝΙΑ ΚΑΙ ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ
• Φρούριο Tchakvinji, Zugdidi, ΓΕΩΡΓΙΑ
• Συγκρότημα του Οίκου των Αδελφών Μοναχών, πρώην μοραβικός οικισμός Kleinwelka, ΓΕΡΜΑΝΙΑ
• Μουσείο Herman Ottó, Miskolc, ΟΥΓΓΑΡΙΑ
• Πάρκο Memento, Βουδαπέστη, ΟΥΓΓΑΡΙΑ
• Πολιτιστικό Τοπίο Paštrovska Gora, ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟ
• Πολιτιστικό Τοπίο Sveti Stefan, Paštrovići, ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟ
• Νερόμυλοι του Bistrica, Petrovac na Mlavi, ΣΕΡΒΙΑ
Η επιλογή έγινε με βάση την εξαιρετική σημασία και πολιτισμική αξία καθενός από τους τόπους καθώς και με βάση τον σοβαρό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν σήμερα. Το επίπεδο εμπλοκής των τοπικών κοινοτήτων και η δέσμευση δημόσιων και ιδιωτικών φορέων για τη διάσωση αυτών των τόπων θεωρήθηκαν κρίσιμες προστιθέμενες αξίες. Ένα άλλο κριτήριο επιλογής ήταν η δυνατότητα αυτών των τόπων να λειτουργήσουν ως καταλύτης για αειφόρο κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη και ως μέσο προώθησης της ειρήνης και του διαλόγου τοπικά, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή.
Οι 11 Yπό Aπειλή τόποι πολιτισμικής κληρονομιάς συμπεριλήφθηκαν στη βραχεία λίστα από μια διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή, αποτελούμενη από εμπειρογνώμονες που ειδικεύονται στην ιστορία, την αρχαιολογία, την αρχιτεκτονική, τη συντήρηση, την ανάλυση και χρηματοδότηση έργων. Υποψηφιότητες για το Πρόγραμμα «7 Υπό Απειλή 2023» κατατέθηκαν από οργανώσεις-μέλη, συνεργαζόμενες οργανώσεις ή μεμονωμένα μέλη της Europa Nostra από όλη την Ευρώπη, όπως και από μέλη της European Heritage Alliance.
Το πρόγραμμα «7 Υπό Απειλή», που γιορτάζει φέτος τη 10η επέτειό του, διοργανώνεται από την Europa Nostra σε συνεργασία με το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Έχει επίσης την υποστήριξη του προγράμματος Creative Europe/Δημιουργική Ευρώπη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από το 2013 το πρόγραμμα αποτελεί τμήμα της εκστρατείας της κοινωνίας των πολιτών για τη διάσωση της απειλούμενης Ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Αυξάνει την ευαισθητοποίηση, προετοιμάζει ανεξάρτητες αξιολογήσεις και προτείνει συστάσεις/ενέργειες για δράση.
Επίσης παρέχει μια χορηγία 10.000 ευρώ σε κάθε επιλεγμένο τόπο, ώστε να συνδράμει στην εφαρμογή μιας συμφωνημένης δράσης που θα συμβάλλει στη διάσωση του επαπειλούμενου τόπου. Η καταχώριση ενός τόπου ως απειλούμενου συχνά λειτουργεί ως καταλύτης και κίνητρο για την κινητοποίηση της απαραίτητης δημόσιας ή ιδιωτικής υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένης και της χρηματοδότησης.
Η τελική λίστα των «7 Υπό Απειλή» μνημείων και τόπων πολιτισμικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2023 θα ανακοινωθεί τον Απρίλιο.