Βαθιά στα έγκατα ενός παγωμένου βουνού σε ένα νησί πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο μεταξύ της Νορβηγίας και του Βόρειου Πόλου βρίσκεται ένας πόρος ζωτικής σημασίας για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Δεν είναι άνθρακας, λάδι ή πολύτιμα ορυκτά, αλλά σπόροι.
Εκατομμύρια από αυτά τα μικροσκοπικά καφέ στίγματα, από περισσότερες από 930.000 ποικιλίες τροφίμων, αποθηκεύονται στο Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων στο Spitsbergen, μέρος του αρχιπελάγους Σβάλμπαρντ της Νορβηγίας. Ή όπως αποκαλείται το Θησαυροφυλάκιο της... Αποκάλυψης, αφού στους κόλπους του φιλοξενούνται όσα θα σώσουν τον κόσμο, εάν παραστεί ανάγκη.
Πρόκειται ουσιαστικά για μια τεράστια θυρίδα ασφαλείας, που φιλοξενεί τη μεγαλύτερη συλλογή γεωργικής βιοποικιλότητας στον κόσμο.
«Μέσα σε αυτό το κτίριο υπάρχουν 13.000 χρόνια αγροτικής ιστορίας», λέει ο Brian Lainoff, επικεφαλής συντονιστής συνεργασιών του Crop Trust, που διαχειρίζεται το θησαυροφυλάκιο, καθώς ανοίγει την τεράστια ατσάλινα πόρτα που οδηγεί μέσα στο βουνό.
Θα ήταν δύσκολο να βρεις ένα μέρος πιο απομακρυσμένο από την παγωμένη ερημιά του Σβάλμπαρντ, γράφει το περιοδικό Time.
Είναι το πιο βόρειο μέρος που μπορεί να πετάξει μία εμπορική αεροπορική εταιρεία, και εκτός από την κοντινή πόλη Longyearbyen, είναι μια τεράστια λευκή έκταση παγωμένου κενού. Το Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων έχει ονομαστεί Θησαυροφυλάκιο της... Αποκάλυψης, το οποίο δημιουργεί μια εικόνα ενός αποθέματος σπόρων για χρήση σε περίπτωση αποκαλυπτικού γεγονότος ή παγκόσμιας καταστροφής.
Κοντά στην είσοδο της εγκατάστασης, μια ορθογώνια σφήνα από σκυρόδεμα που προεξέχει έντονα στο χιονισμένο τοπίο, κάνει το παρατσούκλι, αυτό της Αποκάλυψης δηλαδή να φαίνεται εύστοχο.
Ακριβώς λόγω της απομακρυσμένης του θέσης επιλέχθηκε το Σβάλμπαρντ ως η θέση του θησαυρού. «Είναι μακριά από τα μέρη στη γη όπου έχεις πόλεμο και τρόμο, όλα όσα ίσως φοβάσαι σε άλλα μέρη. Βρίσκεται σε ασφαλές μέρος», λέει ο Bente Naeverdal, διαχειριστής ακινήτων που επιβλέπει την καθημερινή λειτουργία του θησαυροφυλάκιου.
Ο μόνος γείτονάς του είναι ένα παρόμοιο αποθετήριο θαμμένο μακριά από τους κινδύνους του κόσμου: το Arctic World Archive, το οποίο στοχεύει στη διατήρηση δεδομένων για τις κυβερνήσεις και τα ιδιωτικά ιδρύματα του κόσμου.
Τα τελευταία 50 χρόνια, οι γεωργικές πρακτικές έχουν αλλάξει δραματικά, με την τεχνολογική πρόοδο να επιτρέπει τη μεγάλης κλίμακας φυτική παραγωγή.
Όμως, ενώ οι αποδόσεις των καλλιεργειών έχουν αυξηθεί, η βιοποικιλότητα έχει μειωθεί σε σημείο που τώρα μόνο περίπου 30 καλλιέργειες παρέχουν το 95% των αναγκών του ανθρώπου σε τροφή και ενέργεια. Μόνο το 10% των ποικιλιών ρυζιού που χρησιμοποιούσε η Κίνα τη δεκαετία του 1950 εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σήμερα, για παράδειγμα.
Οι ΗΠΑ έχουν χάσει πάνω από το 90% των ποικιλιών φρούτων και λαχανικών τους από το 1900. Αυτή η μονοκαλλιέργεια της γεωργίας αφήνει τα αποθέματα τροφίμων πιο επιρρεπή σε απειλές όπως ασθένειες και ξηρασία.
Οι σπόροι που βρίσκονται στη βαθιά κατάψυξη του θόλου περιλαμβάνουν άγριες και παλιές ποικιλίες, πολλές από τις οποίες δεν είναι πλέον γενικής χρήσης. Και πολλοί δεν υπάρχουν εκτός των συλλογών σπόρων από τις οποίες προήλθαν. Ωστόσο, η γενετική ποικιλομορφία που περιέχεται στο θησαυροφυλάκιο θα μπορούσε να παρέχει τα χαρακτηριστικά του DNA που απαιτούνται για την ανάπτυξη νέων στελεχών για όποιες προκλήσεις θα αντιμετωπίσει ο κόσμος ή μια συγκεκριμένη περιοχή στο μέλλον.
Μία από τις 200.000 ποικιλίες ρυζιού στο θησαυροφυλάκιο θα μπορούσε να έχει το χαρακτηριστικό που χρειάζεται για να προσαρμοστεί ρύζι σε υψηλότερες θερμοκρασίες, για παράδειγμα, ή για να βρει αντοχή σε ένα νέο παράσιτο ή ασθένεια. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό με τις προκλήσεις της κλιματικής κρίσης.
«Δεν πιστεύουν πολλοί ότι η ποικιλομορφία των καλλιεργειών είναι τόσο θεμελιωδώς σημαντική, αλλά είναι. Είναι σχεδόν εξίσου σημαντικό με το νερό και τον αέρα», λέει ο Haga. «Οι σπόροι είναι γενικά η βάση για τα πάντα. Όχι μόνο ό,τι τρώμε, αλλά και τι φοράμε, η φύση μας αφορά».