Η χρήση του όρου «Μακεδονία» τόσο από τη νέα πρόεδρο της χώρας Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα, δεν έπεσε σαν κεραυνός εν αιθρία. Η Σιλιάνοβσκα ήταν εκ των βασικών επικριτών της Συµφωνίας των Πρεσπών και είχε δηλώσει ότι αν εκλεγεί θα χρησιμοποιεί για τη χώρα της το όνομα Μακεδονία -όπερ και εγένετο, στην τελετή ορκομωσίας της.
Μετά τις αντιδράσεις που προκλήθηκαν, η πρόεδρος της Βόρειας Μακεδονίας επιχείρησε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις, υπερασπιζόμενη «το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το όνομα Μακεδονία ως πράξη ατομικού δικαιώματος αυτοδιάθεσης και αυτοπροσδιορισμού», όπως ανέφερε ανακοίνωση που εξέδωσε το γραφείο της. Στη συνέχεια της ανακοίνωσης, ωστόσο, διευκρινίζεται ότι «το επίσημο κείμενο του όρκου, όπως αυτό ετοιμάστηκε από τις υπηρεσίες της Βουλής, υπογράφηκε με τη συνταγματική ονομασία της χώρας, όπως ορίζει το σύνταγμα. Τα τελευταία πέντε χρόνια, τα μακεδονικά θεσμικά όργανα έχουν εκπληρώσει σχεδόν πλήρως τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από τη Συμφωνία των Πρεσπών και η πρόεδρος αναμένει από όλους τους Μακεδόνες εταίρους να σεβαστούν τις διμερείς και πολυμερείς υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει έναντι της χώρας».
Με άλλα λόγια, η πρόεδρος της χώρας προσπαθεί να πατήσει σε δύο βάρκες: στα γραπτά να τηρεί τις συμβατικές υποχρεώσεις της χώρας, ενώ στις δημόσιες δηλώσεις της να επικαλείται το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, ωσάν να μην είναι η κορυφαία αξιωματούχος της χώρας αλλά οποιοσδήποτε πολίτης. Κατ’ αυτό τον τρόπο ίσως πιστεύει ότι μπορεί να έχει και την «πίτα» του διεθνούς παράγοντα ολόκληρη και τον «σκύλο» του κομματικού της ακροατηρίου χορτάτο. Στο ίδιο μήκος κύματος ο νικητής των εκλογών και εντολοδόχος πρωθυπουργός Κ. Μίτσκοσκι, ο οποίος προεκλογικά είχε διακηρύξει ότι θα χρησιμοποιεί τον όρο «Μακεδονία», χαρακτήρισε αξιοπρεπή τη στάση της προέδρου, και ο ίδιος δήλωσε ότι χρησιμοποιεί τους όρους «Μακεδονία» και το επίθετο «Μακεδονικός» γιατί, «σύμφωνα με την ερμηνεία μας στη Συμφωνία των Πρεσπών, δεν υπάρχει κάποιους είδους παραβίαση».
Σημειωτέον ότι η Συμφωνία των Πρεσπών, όσο και η ερμηνευτική εγκύκλιος του υπουργείου Εξωτερικών της Βόρειας Μακεδονίας προβλέπουν ρητά ότι είναι υποχρεωτική η χρήση του όρου «της Βόρειας Μακεδονίας» για όλους τους κρατικούς θεσμούς, για όλα τα κρατικά αξιώματα, όλους τους φορείς και όλες τις οντότητες που έχουν ιδρυθεί με νόμο ή χρηματοδοτούνται από το κράτος».
Το ΥΠΕΞ δηλώνει «πίστη» στη Συμφωνία των Πρεσπών
Ενόσω δεν έχει σχηματιστεί ακόμη κυβέρνηση, το υπουργείο Εξωτερικών της Βόρειας Μακεδονίας ξεκαθάρισε πως «επιβεβαιώνει την πάγια αποφασιστικότητα της χώρας για την απερίφραστη τήρηση των συνταγματικών διατάξεων καθώς και όλων των διεθνών υποχρεώσεων, όπως η πλήρης τήρηση της Συμφωνίας Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης μεταξύ της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας και της Δημοκρατίας της Ελλάδας, γνωστή ως Συμφωνία των Πρεσπών» και κάλεσε σε εγρήγορση «όλους τους πολιτικούς παράγοντες και ιδιαίτερα τους εκλεγμένους αξιωματούχους» γιατί «η διατήρηση της ευρωατλαντικής πορείας της χώρας αποτελεί θεμελιώδες στρατηγικό συμφέρον και εγγύηση της μακροπρόθεσμης ασφάλειας και σταθερότητας της χώρας».
Το μεγαλύτερο αλβανικό κόμμα στη Βόρεια Μακεδονία DUI -με το οποίο ο Μίτσκοσκι έχει αποκλείσει το ενδεχόμενο μετεκλογικής συνεργασίας- κατηγόρησε τη νέα πρόεδρο Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα ότι κατά την ορκωμοσία της παραβίασε το Σύνταγμα, αποκαλώντας τη χώρα «Μακεδονία».
Αντιδράσεις από ΕΕ, ΗΠΑ, ΝΑΤΟ
Οι αντιδράσεις ήταν άμεσες και προήλθαν και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανέφερε ότι «προκειμένου η Βόρεια Μακεδονία να συνεχίσει την επιτυχημένη πορεία της προς την ένταξη στην ΕΕ, είναι υψίστης σημασίας η χώρα να συνεχίσει την πορεία των μεταρρυθμίσεων και τον πλήρη σεβασμό στις δεσμευτικές συμφωνίες της, συμπεριλαμβανομένης της Συμφωνίας των Πρεσπών».
Πολύ απογοητευτικό χαρακτήρισε από την πλευρά του ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ το γεγονός ότι η νέα πρόεδρος της Βόρειας Μακεδονίας δεν χρησιμοποίησε το συνταγματικό όνομα της χώρας. Εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που ερωτήθηκε σχετικά σημείωσε ότι «καθώς σχηματίζεται νέα κυβέρνηση και επιλέγεται ένας νέος πρωθυπουργός, θα συνεχίσουμε να ενισχύουμε τη σημασία της τήρησης των διεθνών συμφωνιών και τα οφέλη της πλήρους ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση».
«Η Συμφωνία των Πρεσπών άνοιξε το δρόμο για την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ και συνέβαλε στις σχέσεις καλής γειτονίας, οι οποίες είναι σημαντικό να διατηρηθούν μεταξύ των Συμμάχων. Η Βόρεια Μακεδονία εντάχθηκε στη Συμμαχία με το συνταγματικό της όνομα και εκπροσωπείται στο ΝΑΤΟ με αυτό το όνομα» ήταν το σχόλιο από πλευράς αξιωματούχου Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.
Πού θα οδηγήσει απογοήτευση από την ΕΕ;
Η χρήση του όρου «Μακεδονία» από τη νέα ηγεσία της γειτονικής χώρας, έγινε στον απόηχο της προεκλογικής περιόδου και ενόψει του σχηματισμού κυβέρνησης, αλλά και των επικείμενων τοπικών εκλογών, αλλά το αν θα παγιωθεί η χρήση του από αξιωματούχους εξαρτάται από αν η χώρα συνεχίσει τον φιλοδυτικό της προσανατολισμό, ή αν κυριαρχήσει η απογοήτευση και οι εθνικιστικές φωνές.
Η «ΜτΚ» απευθύνθηκε στον Γιάννη Αρμακόλα, αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επικεφαλής Προγράμματος Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο ΕΛΙΑΜΕΠ, και την Σλομποντάνκα Γιοβάνοβσκα, δημοσιογράφο στο ειδησεογραφικό portal Nezavisen, για να σκιαγραφήσει το μετεκλογικό περιβάλλον στη Βόρεια Μακεδονία.
Οι δυο τους διαπιστώνουν ότι Συμφωνίας των Πρεσπών ήταν μάλλον δευτερεύον θέμα στην προεκλογική περίοδο. Κυρίαρχα ήταν τα ζητήματα κράτους δικαίου και διαφθοράς και απαιτήσεις της Βουλγαρίας, για αλλαγή του συντάγματος, που να αναγνωρίζει την ύπαρξη βουλγαρικής μειονότητας, κάτι που έχει περιληφθεί στο διαπραγματευτικό πλαίσιο για την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η κ. Γιοβάνοβσκα προβλέπει ότι ο νέος πρωθυπουργός Μίτσκοσκι θα ακολουθήσει τη «γραμμή» της προέδρου Σιλιάνοφσκα -«το VMRO επί 30 χρόνια λέει ότι δεν δέχεται άλλο όνομα εκτός από το ‘Μακεδονία’ και πλέον, με τόσες έδρες που κατέκτησε, πιέζονται να κάνουν κάτι για αυτό το θέμα. Πίστευα ότι θα έμεναν στα λόγια αλλά δεν θα σταματούσαν την εφαρμογή της συμφωνίας των Πρεσπών. Τώρα δεν είμαι σίγουρη πόσο θα το τραβήξουν. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι δεν τους ενδιαφέρει η ευρωπαϊκή πορεία της χώρας μας. Θα αναζητήσουν εναλλακτικές, ίσως επιδιώξουν στενότερες σχέσεις με τη Ρωσία, την Κίνα» λέει, εκφράζοντας το φόβο ενός καθεστώτος τύπου Όρμπαν.
«Το VMRO έχει δηλώσει ότι δεν θα χρησιμοποιεί το νέο όνομα, αλλά ουσιαστικά έχει κάνει σαφές προς όλες τις κατευθύνσεις ότι δεν πρόκειται να καταργήσει τη Συμφωνία. Βέβαια για την ελληνική πλευρά το να μην χρησιμοποιείται το συνταγματικό όνομα είναι σαν να μην γίνεται σεβαστή η συμφωνία» σχολιάζει ο κ. Αρμακόλας.
Ο ίδιος εκτιμά ότι το πρώτο διάστημα είναι αναμενόμενο το κυβερνών κόμμα να έχει μια πιο σκληρή στάση στο θεμα του ονόματος, αλλά προβλέπει ότι θα υπάρχει μεγάλη πίεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες και από τους ευρωπαίους εταίρους. «Η χώρα είναι μέλος του ΝΑΤΟ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ασκούν μεγάλη επιρροή στο εσωτερικό της χώρας. Επίσης υπάρχει επίσημη οδηγία που λέει ότι οποιοσδήποτε πολιτικός στα Βαλκάνια υπονομεύει τις συμφωνίες που είναι πυλώνες σταθερότητας, εκδημοκρατισμού και προοπτικής των χωρών αυτών για ένταξη στους δυτικούς θεσμούς, θα υφίσταται κυρώσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μεταξύ αυτών των συμφωνιών- πυλώνων είναι και η συμφωνία των Πρεσπών» επισημαίνει.
Απογοήτευση από την ΕΕ
Ο καθηγητής Αρμακόλας και η κ. Γιοβάνοβσκα συμφωνούν ότι στην κοινωνία της Βόρειας Μακεδονίας κυριαρχεί η απογοήτευση σχετικά με την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. «Οι Σλαβομακεδόνες θεωρούσαν ότι οι Ευρωπαίοι τους κοροϊδεύουν και η κυβέρνηση έκανε συνεχώς υποχωρήσεις -με τη Συμφωνία των Πρεσπών και με την πρώτη Συμφωνία με την Βουλγαρία- χωρίς αποτέλεσμα. Έχουν περάσει επτά χρόνια από τότε που έπεσε ο Γκρούεφσκι και τους υποσχέθηκαν έναρξη της διαδικασίας όταν επιλυθούν τα θέματα με την Ελλάδα και με την Βουλγαρία και δεν έχουν ανοίξει ούτε ένα ενταξιακό κεφάλαιο ακόμα» σημειώνει ο κ. Αρμακόλας.
Σύμφωνα με τον κ. ίδιο, ένας βασικός κίνδυνος είναι να απογοητευτεί πλήρως η χώρα, και μη προσδοκώντας στην ευρωπαϊκή προοπτική να πάψει να χρησιμοποιεί το συνταγματικό της όνομα. Με την ενταξιακή πορεία παγωμένη, αν ερχόταν σήμερα προς συζήτηση η συμφωνία των Πρεσπών θα ήταν απίθανο να περάσει, εκτιμά.
«Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου συζητήθηκαν περισσότεροι οι συνταγματικές αλλαγές που ζητά η Βουλγαρία, αλλά επειδή αυτό συνδέεται με την ενταξιακή διαδικασία, το σύνθημα των κομμάτων του κυβερνητικού συνασπισμού ήταν ότι οι εκλογές θα κρίνουν αν είμαστε υπέρ της ΕΕ ή αν θα σταματήσουμε τις διαπραγματεύσεις. Υπάρχει μεγάλη απογοήτευση στην κοινωνία, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι η διαδικασία ξεκίνησε πριν από 30 χρόνια. Οι άνθρωποι δεν βλέπουν φως στο τούνελ, γιατί κάθε φορά προκύπτει κάτι νέο. Μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών προέκυψαν οι αξιώσεις της Βουλγαρίας, μετά το βέτο του Μακρόν...» αναφέρει η κ. Γιοβάνοβσκα.
Τη ρωτήσαμε πόσο πιθανό είναι το VMRO να σταματήσει την διαδικασία προσέγγισης με την ΕΕ. Μήπως είναι αρκετό για την ασφάλεια της χώρας ότι επετεύχθη ο πρώτος στόχος, της ένταξης στο ΝΑΤΟ και δεν υπάρχει πια ενδιαφέρον για την ευρωπαϊκή προοπτική; «Προσωπικά πιστεύω δεν ήθελαν ποτέ η χώρα μας να γίνει μέλος της ΕΕ, θα ήθελαν να μείνει όπως είναι γιατί έτσι είναι ευκολότερο για κάποια επιχειρηματικά και πολιτικά κέντρα εξουσίας να ελέγχουν τη χώρα, χωρίς να ακολουθούν τα ευρωπαϊκά στάνταρ για την καταπολέμηση της διαφοράς, του ξεπλύματος μαύρου χρήματος κ.ά. Αλλά δεν το λεν ανοικτά επειδή ένα πολύ μεγάλο ποσοστό είναι υπέρ της ΕΕ. Ακόμα και για το ΝΑΤΟ υπήρχε μια τάση στην αντιπολίτευση και στον κόσμο να υποτιμήσει τη σημασία της ένταξής μας στη βορειοατλαντική σημασία».
Οι επιλογές της νέας κυβέρνησης
Οι συζητήσεις για το σχηματισμό κυβέρνησης αναμένεται να διαρκέσουν μέχρι τον Ιούνιο. Οι συνομιλητές μας εκτιμούν ότι το VMRO έχει δύο επιλογές: είτε να βάλει σταδιακά νερό στο κρασί του, είτε να κάνει μία επαναστατική αλλαγή στο γεωπολιτικό προσανατολισμό της χώρας. Υπάρχουν δύο επιλογές. Η επιλογή της σταδιακής προσαρμογής, που εγώ θεωρώ ότι είναι η πιο πιθανή, ή η πυρηνική επιλογή, που θα αρχίσει, θα τα διαλύσουν όλα και θα πούνε εμείς που θα πάμε με τον Βούτσιτς, με τον Όρμπαν κ.λπ.
«Το θέμα είναι πόσο χρόνο θα πάρει η προσαρμογή και τι ζήτημα θα κάνει. Γιατί αν πάρει ένα χρόνο, προφανώς η σχέση με την Ελλάδα και την Βουλγαρία, θα φτάσουν στο ναδίρ» σχολιάζει ο κ. Αρμακόλας, ο οποίος δεν αποκλείει το ενδεχόμενο η νέα κυβέρνηση να προχωρήσει σε κάποια συμφωνία με την Βουλγαρία και να ξεμπλοκάρει την ενταξιακή πορεία. «Αλλά οι πρώτες ενδείξεις δεν είναι καλές. Δηλαδή αυτό που έκανε η πρόεδρος, πολλοί το περιμένανε, πολλοί όμως ελπίζανε ότι δεν θα το κάνει».
Ως προς το αν θα είναι σταθερή η κυβέρνηση που θα σχηματιστεί, η κ. Γιοβάνοβσκα εκτιμά ότι η συμμαχία των αλβανικών κομμάτων είναι πολύ αδύναμη και δεν είναι καν βέβαιη ότι ο κυβερνητικός συνασπισμός θα επιβιώσει.
*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 19.05.2024