Μια σωστική ανασκαφή τον Νοέμβριο του 1992, όταν η γνωστή αρχαιολόγος Κωνσταντίνα Καλλιντζή ήταν υπεύθυνη για τα αρχαία Άβδηρα και την περιοχή της Ξάνθης και η Μαρία Χρυσάφη νεαρή πτυχιούχος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, έφερε τις δύο επιστήμονες κοντά.
Έκτοτε ακολούθησε μια κοινή πορεία 30 και πλέον χρόνων με σταθμούς πλήθος σωστικών ανασκαφών, την προετοιμασία της έκθεσης και τα εγκαίνια του Μουσείου Αβδήρων, την αυτονόμηση από την υπόλοιπη Θράκη και τη λειτουργία της ΛΑ΄ ΕΚΠΑ και στη συνέχεια της ΕΦΑ Ξάνθης, την υλοποίηση έργων ΚΠΣ και ΕΣΠΑ, ποικίλων δράσεων, ερευνητικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, αλλά και την καθημερινή τριβή στη διοικητική διαχείριση της Υπηρεσίας.
Κοινώς, τις ένωσε μια ολόκληρη ζωή! «Πρόκειται για μια σχέση οικογενειακή και όχι μόνο εργασιακή», όπως λέει στο makthes.gr η Μαρία Χρυσάφη.
Τώρα ήρθε η ώρα η τότε νεαρή πτυχιούχος να διαδεχτεί την Κωνσταντίνα Καλλιντζή στη θέση της προϊσταμένης της ΕΦΑ Ξάνθης. «Εργασθήκαμε, μεγαλώσαμε, αλλάξαμε μαζί. Οπότε, το να αποχαιρετάμε την Κωνσταντίνα Καλλιντζή από την ΕΦΑ Ξάνθης είναι μία στιγμή ιδιαίτερης σημειολογίας και η διαδοχή της φέρει τη συγκινησιακή βαρύτητα αυτής της σχέσης, καθώς και τη βαρύτητα του έργου που έχει επιτελεστεί μέχρι σήμερα. Επιπλέον, αποτελεί μεγάλη τιμή και πρόκληση που ενεργοποιεί το αίσθημα του καθήκοντος στο μέγιστο. Πραγματικά θεωρώ ακόμη δύσκολο να ξεδιαλύνω τα συναισθήματα που έχουν γεννηθεί με την εξέλιξη αυτή. Η σχέση που έχει υφανθεί τόσα χρόνια αλλάζει πλαίσιο, τίθεται σε νέες βάσεις», τονίζει για την αίσθησή της η νέα προϊσταμένη.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΒΔΗΡΩΝ
Θεωρεί σημαντικό στόχο να διατηρηθεί η ευαισθησία, τα «αντανακλαστικά» και το υψηλό επίπεδο λειτουργίας της Υπηρεσίας, όσον αφορά τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού και την ανταπόκριση στα αιτήματα των πολιτών. «Η ΕΦΑ Ξάνθης, επίσης, βρίσκεται σε στάδιο ολοκλήρωσης δύο υποέργων ενταγμένων στην ΟΧΕ της Περιφέρειας ΑΜΘ. Και αυτός είναι ένας από τους πρωταρχικούς στόχους. Το πρώτο υποέργο ενοποιεί σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που βρίσκονται στο πεδινό τμήμα της Ξάνθης με ποδηλατικές, αυτοκινητιστικές και πεζοπορικές διαδρομές. Το δεύτερο επιχειρεί την αποκατάσταση και απόδοση στο κοινό τμήματος του βυζαντινού Πολυστύλου. Στις προτεραιότητες κατατάσσεται, επίσης, η ολοκλήρωση των σχετικών μελετών για την ένταξη νέων έργων στην επόμενη προγραμματική περίοδο. Πρόκειται για τη συνέχιση των εργασιών αποκατάστασης στο Πολύστυλο και για την έναρξη εργασιών προστασίας και ανάδειξης σε νέα, ελάχιστα γνωστά στο κοινό, μνημεία, όπως ο βόρειος περίβολος των Αβδήρων (πόλη του Δημόκριτου), οι βυζαντινοί Πόροι και το φρούριο της Ξάνθειας. Ως μακροπρόθεσμο στόχο θα ορίζαμε την μετατροπή ενός συγκροτήματος Καπναποθηκών στην πόλη της Ξάνθης σε Διαχρονικό Μουσείο», τονίζει για τις προτεραιότητες της Εφορείας η κ. Χρυσάφη.
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΔΙΟΜΗΔΕΙΑΣ
Με εξαίρεση την ανασκαφή του προϊστορικού οικισμού της Διομήδειας, η οποία πραγματοποιήθηκε τα έτη 2014-2016 και 2019, η Υπηρεσία διενεργεί ανασκαφές σωστικού, κυρίως, χαρακτήρα, όπως κατά τις εργασίες του Διαδριατικού Αγωγού Φυσικού Αερίου – ΤΑP ή σε οικόπεδα ιδιωτών, στο νεκροταφείο στη θέση Παλιόχωρα Αβδήρων, κ.ά. Επίσης, ανάλογες εργασίες ενταγμένες σε έργα ΕΣΠΑ πραγματοποιήθηκαν στα αρχαία λατομεία της Μάνδρας και του Πετρόλοφου, και στο Πολύστυλο (βόρειος πύργος, διάδρομοι περιήγησης). Επιπρόσθετα, η ΕΦΑ Ξάνθης συμμετέχει σε ερευνητικά προγράμματα, τα οποία περιλαμβάνουν επιφανειακές, γεωφυσικές και άλλες έρευνες, όπως το ΑΠΑΞ και το MapFarm, συνεργαζόμενη με ερευνητές ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων. «Είναι γνωστό ότι η σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα πλέον αξιοποιεί μεθοδολογικά εργαλεία που βασίζονται στις νέες τεχνολογίες», τονίζει η προϊσταμένη και μιλά για τα μέχρι τώρα επιτεύγματα της Εφορείας: «Εκτός από τη λειτουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου στα επιτεύγματά μας συγκαταλέγεται η ολοκλήρωση της ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου των Αβδήρων, και αναφέρομαι στο επισκέψιμο τμήμα, που σήμερα διαθέτει ευχερή αναγνωσιμότητα και άρτια οργάνωση, αποτελώντας και τον ιδανικό χώρο για πλήθος εκδηλώσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα. Κατόπιν προσπαθειών της ΕΦΑ Ξάνθης έγινε εφικτή η απόδοση στο κοινό ενός συνόλου μη επισκέψιμων μέχρι σήμερα μνημείων. Θα αναφέρω, ιδιαίτερα, τους βυζαντινούς Πόρους, κατάλοιπα των οποίων είναι πλέον ορατά στον διερχόμενο, το φρούριο της Ξάνθειας που καθαρίζεται συστηματικά από τη βλάστηση, το θέατρο, τμήματα του νεκροταφείου και τα αρχαία λατομεία της πόλης των Αβδήρων. Ωστόσο, θα ξεχώριζα και τη συμβολή στη διάχυση της γνώσης στο κοινό μέσα από πλήθος δράσεων και εντύπων. Ενδεικτικά και μόνο για την εννιαετία 2011-2019 η ΕΦΑ Ξάνθης έχει διοργανώσει 145 υψηλής ποιότητας εξωστρεφείς δράσεις, ανάμεσα στις οποίες θεματικές περιηγήσεις, ημερίδες, διαλέξεις, φωτογραφικές εκθέσεις, έκθεση έργων τέχνης, μουσικές εκδηλώσεις και βραδιές λογοτεχνίας, ενώ παράλληλα έχουν σχεδιαστεί και υλοποιηθεί 35 διαφορετικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Τέλος, σημαντική προς την ίδια κατεύθυνση θεωρούμε και τη δωρεάν προσφορά 25 φυλλαδίων και ενός εντύπου στο κοινό και παράλληλα την λειτουργία της ομάδας «Αρχαιολόγοι και Αρχαιολάτρες Αβδήρων και Ξάνθης», με 3.600 μέλη σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης ενώ η επίσημη ιστοσελίδα της Εφορείας βρίσκεται σε δοκιμαστικό στάδιο».
ΦΡΟΥΡΙΟ ΑΕΡΙΚΟΥ
Αναφέρεται όμως και στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Υπηρεσία. «Πιστεύω πως το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η ολιγανθρωπία και η έλλειψη σημαντικών ειδικοτήτων. Σήμερα υπηρετούν 16 μόνιμοι και ΙΔΑΧ υπάλληλοι. Το προσωπικό καταβάλλει υπέρμετρη προσπάθεια να φέρει σε πέρας το πολύπλευρο έργο της Εφορείας. Απουσιάζουν σημαντικές ειδικότητες, όπως αυτή του συντηρητή αρχαιοτήτων, του τοπογράφου κ.ά., και το πρόβλημα αντιμετωπίζεται προσωρινά με την πρόσληψη έκτακτου προσωπικού. Η Υπηρεσία μας απασχολεί 33 υπαλλήλους ΙΔΟΧ, κυρίως εργαζομένους σε έργα ΕΣΠΑ και Τρίτων Φορέων. Ωστόσο, θεωρώ ότι η βέλτιστη επίλυση θα περιλάμβανε γενναίες προσλήψεις μόνιμου ειδικευμένου προσωπικού, προκειμένου να αποκτηθεί πολύτιμη γνώση και εμπειρία στο αντικείμενο καθώς και να εξασφαλιστεί η αφοσίωση σε ένα τόσο ευαίσθητο έργο όσο η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς», υπογραμμίζει.
ΦΡΟΥΡΙΟ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ
Τέλος, αναφέρεται στο όραμά της για το έργο στην ευρύτερη περιοχής ευθύνης της. «Η διαμόρφωση οράματος στην αρχή μιας θητείας μπορεί να γίνει κινητήριος μοχλός, να θέσει στόχους και να υποδείξει μονοπάτια. Ωστόσο, η λέξη φαντάζει αρκετά απαιτητική. Φυσικά, η πολιτική κάθε Εφορείας Αρχαιοτήτων χαράσσεται βάσει των στόχων και του πλαισίου που θέτει το Υπουργείο Πολιτισμού. Και πριν από το όραμα θα όφειλε ο οραματιζόμενος να εξετάσει προσεκτικά τις γενικότερες συνθήκες, τις δυνατότητες και τη δυναμική της ομάδας στην οποία ανήκει και λειτουργεί. Επομένως, πρώτος στόχος είναι να τεθούν οι βάσεις, να αυξηθεί η δυναμικότητα της Εφορείας για να χτιστεί το όραμα. Στην ιδανική εκείνη κατάσταση που θα εξασφαλίζαμε τις βέλτιστες προϋποθέσεις, θα ήταν ιδιαίτερα δελεαστική η πιθανότητα να συνεχιστούν οι ερευνητικές εργασίες τόσο στον προϊστορικό οικισμό της Διομήδειας, όσο και στον νότιο περίβολο των Αβδήρων σε συνεργασία με κάποιο ελληνικό ή ξένο πανεπιστήμιο. Να ξαναρχίσουν, δηλαδή, οι συστηματικές έρευνες προκειμένου να λυθούν σημαντικά ζητήματα και να υπάρξει διαρκής αλληλόδραση με την επιστημονική κοινότητα.
Μία πρόταση για το μέλλον θα ήταν ελλιπής εάν δεν περιλάμβανε την προστασία των μνημείων αρχικά και στη συνέχεια τη σύνδεσή τους με τους φυσικούς ‘αποδέκτες’, που είναι οι πολίτες αυτού του τόπου, όχι απαραίτητα με τη λογική της τουριστικής προβολής αλλά από την άποψη της τόνωσης της ιστορικής εκπαίδευσης. Η δημιουργία του Διαχρονικού Μουσείου Ξάνθης έχει ιδιαίτερη βαρύτητα στον τομέα αυτό. Παράλληλα, η διασφάλιση της προσβασιμότητας σε επισκέψιμα και μη φρούρια της παρανέστιας περιοχής, όπως το φρούριο της Καλύβας, της Καλλιθέας και του Αερικού, θα βελτίωνε τους όρους προστασίας και ανάδειξής τους. Η ένταξη αυτών και όσων έχουν αναφερθεί παραπάνω σε δίκτυα περιηγήσεων, θα εμπλουτίσει τον αρχαιολογικό χάρτη της περιοχής με ‘ζωντανά και ομιλούντα’ μνημεία», καταλήγει η κ. Χρυσάφη.
ΦΡΟΥΡΙΟ ΚΑΛΥΒΑΣ