Το δωμάτιο όπου ο Ντίνος Χριστιανόπουλος (κατά κόσμον Κωνσταντίνος Δημητριάδης) πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, σε ένα ισόγειο διαμέρισμα στην περιοχή των 40 Εκκλησιών, «μεταφέρθηκε» στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).
Στις 11 Αυγούστου 2020 και έπειτα από πολυετή ασθένεια, η οποία τον είχε καθηλώσει στο κρεβάτι, ο ποιητής, λογοτέχνης, φιλόλογος, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, εκδότης, βιβλιοκριτικός και μεγάλος συλλέκτης έργων τέχνης, μία από τις διαχρονικά πιο εμβληματικές και ασυμβίβαστες προσωπικότητες, που ταύτισαν τη ζωή και το έργο τους με τη Θεσσαλονίκη, πέθανε σε ηλικία 89 ετών.
Έναν χρόνο μετά τον θάνατο του Ντίνου Χριστιανόπουλου η Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του ΑΠΘ (ΒΚΠ-ΑΠΘ) «άνοιξε» στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων τον χώρο που διαμόρφωσε στο Επιστημονικό Αναγνωστήριο του νεότερου κτιρίου της Βιβλιοθήκης, τοποθετώντας εκεί τα προσωπικά αντικείμενα του ποιητή, τα οποία βρίσκονταν στο γραφείο του, στο διαμέρισμά του.
Η απέριττη διακόσμηση του δωματίου διατηρήθηκε κατά τη «μεταφορά» του στο ΑΠΘ. Έτσι στον ίδιο χώρο με τους αγαπημένους του πίνακες, την προτομή του από τον γλύπτη Γεωργιάδη, τα τεύχη του περιοδικού γραμμάτων και τεχνών «Διαγώνιος», επάνω στο έπιπλο του γραφείου του είναι τοποθετημένα με τον ίδιο τρόπο ένα συνηθισμένο πλαστικό πράσινο πορτατίφ, ένα φθαρμένο και χωρίς λουράκι ρολόι «Q&Q», ένα κεραμικό διακοσμητικό που αναπαριστά μια μαύρη γάτα, ένα διαφημιστικό στυλό της νομαρχίας Θεσσαλονίκης· πράγματα ευτελούς χρηματικής αξίας, αλλά πολύτιμα τεκμήρια που μαρτυρούν την απλότητα που τον χαρακτήριζε και το πόσο τον απωθούσε ένας πολυτελής τρόπος ζωής.
Στο γραφείο μπροστά από την καρέκλα είναι αφημένο ένα χειρόγραφο κείμενο με τίτλο «Κλίκες και τρίχες», που αναφέρεται στην υποδοχή ενός νέου ποιητή από τους φιλολογικούς κύκλους της Αθήνας. Τα χιλιάδες χειρόγραφα που βρέθηκαν στο διαμέρισμα ήταν αριστοτεχνικά -έως ψυχαναγκαστικά- ταξινομημένα βάσει κατηγοριών και ημερομηνιών, καθώς ο ποιητής από το 1948 διατηρούσε πλήρες αρχείο, ακόμη και για τις επιστολές που ο ίδιος έστελνε, γράφοντάς τες μία φορά για τον παραλήπτη και μία ως ακριβές αντίγραφο για τον εαυτό του.
«Τα αντικείμενα που αφηγούνται τη φιλοσοφία ζωής του Χριστιανόπουλου»
Από το 2016, όταν ανακοινώθηκε η δωρεά Μέγα-Χριστιανόπουλου στο Αριστοτέλειο, χιλιάδες τεκμήρια -βιβλία, αδημοσίευτα ποιήματα και λογοτεχνικά κείμενα, χειρόγραφα έργα, αλληλογραφία, προσωπικά ημερολόγια, φωτογραφικό υλικό, πίνακες, αρχείο συναυλιών και ηχογραφήσεων- ξεκίνησαν να μεταφέρονται στη Βιβλιοθήκη, να καταλογογραφούνται, να ψηφιοποιούνται. Ό,τι βρισκόταν μέσα στο δωμάτιο όπου ο Χριστιανόπουλος πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, οι υπεύθυνοι της ΒΚΠ-ΑΠΘ κλήθηκαν να το παραλάβουν αμέσως μετά τον θάνατο του.
Η μεταφορά αυτών των τελευταίων αντικειμένων στη βιβλιοθήκη, όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρύτανης του ΑΠΘ, καθηγητής Νίκος Παπαϊωάννου, «ήταν μία συγκινησιακά φορτισμένη διαδικασία, η οποία παράλληλα ενέτεινε τη συναίσθηση του χρέους μας να διατηρήσουμε για τις επόμενες γενιές αναλλοίωτο το αποτύπωμα που άφησε ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, όχι μόνο στα Γράμματα και τις Τέχνες, αλλά και στις γενιές, οι οποίες είχαν το προνόμιο να γνωρίσουν μία πολυσχιδή και σπάνια ασυμβίβαστη προσωπικότητα».
«Αποφασίσαμε έτσι να διαμορφώσουμε έναν χώρο, που να είναι οικείος και γνώριμος σε όσους είχαν προσωπική επαφή και επισκέπτονταν τον ποιητή στο σπίτι του, αλλά κυρίως έναν χώρο, όπου τα ίδια τα αντικείμενα αφηγούνται πόσο απλός και αυτάρκης υπήρξε αυτός ο άνθρωπος σε όλο του τον βίο και ποιος ήταν ο πνευματικός και καλλιτεχνικός πλούτος, που έτρεφε την ψυχή του», εξήγησε ο κ. Παπαϊωάννου.
«Προτιμούσε να μην έχει να φάει παρά να πουλήσει τον Τσαρούχη»
Για τις εκπλήξεις προ των οποίων βρέθηκε το προσωπικό της Βιβλιοθήκης, που είχε την ευθύνη της σταδιακής μεταφοράς των έργων τέχνης της Δωρεάς από την οικία του Χριστιανόπουλου στο πανεπιστήμιο, μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δρ. Ιστορίας της Τέχνης Αντώνης Σαραγιώτης, από το γραφείο ψηφιοποίησης της ΒΚΠ-ΑΠΘ.
«Πήγαμε να παραλάβουμε 80 έργα τέχνης και βρήκαμε 1000. Ήταν ένα σοκ» ανέφερε, προσθέτοντας πως «κάθε έργο φέρει υπογραφή του καλλιτέχνη και σημείωση ιδιόχειρη στο πίσω μέρος».
Δείχνοντας τα τελευταία χρηστικά αντικείμενα που παρέλαβε η ΒΚΠ-ΑΠΘ από το διαμέρισμα των 40 Εκκλησιών μετά τον θάνατο του ποιητή, ο κ. Σαραγιώτης παρατήρησε πως ο ποιητής «δεν ήθελε καθόλου πολυτέλειες». «Το πράσινο πορτατίφ το παρατηρούμε σε όλες τις φωτογραφίες, βλέπουμε πως πάντα το είχε. Το ρολόι Q&Q το είχε πάνω στο γραφείο του να βλέπει την ώρα. Το κεραμικό γατάκι ήταν κάτι που τού δώρισαν, γνωρίζοντας την αγάπη του για τις γάτες και το είχε επίσης πάνω στο γραφείο του. Ήταν όλα ευτελούς χρηματικής αξίας πράγματα, δεν είχε ποτέ ακριβά πράγματα», εξήγησε, προσθέτοντας πως τα έργα τέχνης που είχε στη συλλογή, είναι τεράστιας αξίας, αλλά ποτέ δεν μπήκε στη διαδικασία να πωλήσει κάποιο από αυτά, για να βελτιώσει τις οικονομικές συνθήκες διαβίωσης του.
«Έμενε πολλά χρόνια σε ένα σπίτι στη Δημητρίου Πολιορκητού, ένα κλασικό οίκημα, στο οποίο τον επισκέπτονταν όλοι οι λογοτέχνες. Τα τελευταία δέκα χρόνια ζούσε στις 40 Εκκλησιές, αλλά με το που μετακόμισε εκεί βάρυνε, η αλλαγή περιβάλλοντος του στοίχισε. Ζούσε πάρα πολλά χρόνια στη Δημητρίου Πολιορκητού, αλλά ήταν ακριβό το ενοίκιο και αναγκάστηκε να φύγει από εκεί […] Είναι άξιον απορίας ένας τόσο μεγάλος λογοτέχνης να έχει ανάγκη από χρήματα και να έχει τόσο σημαντικούς πίνακες -Φασιανό, Τσαρούχη και άλλους πρωτότυπους πίνακες- που θα μπορούσε έναν πίνακα να πουλήσει και να ζήσει δέκα χρόνια. Θα προτιμούσε όμως να μην έχει να φάει παρά να πουλήσει τον Τσαρούχη», ανέφερε ο κ. Σαραγιώτης.
Στο δωμάτιο Χριστιανόπουλου στη ΒΚΠ εκτός από τα έργα των αγαπημένων του καλλιτεχνών, ανάμεσα στους οποίους ξεχώριζε τον ζωγράφο και προσωπικό φίλο του Γιώργο (Γώγο) Αναστασιάδη, υπάρχουν σημαντικά τεκμήρια: σπάνια βινύλια, ένας συλλεκτικός δίσκος όπου ο ίδιος διαβάζει ποιήματά του, βιβλία με προσωπικές αφιερώσεις από τον Σαμαράκη, τη Δημουλά, τον Ταχτσή, την Καρέλλη και πολλούς καλλιτέχνες, αλλά και -σε περίοπτη θέση- η προτομή του, την οποία φιλοτέχνησε το 1980 ο Γεωργιάδης.
Από το διαμέρισμα των 40 Εκκλησιών παρελήφθησαν και αδημοσίευτα κείμενα του περιοδικού γραμμάτων και τεχνών «Διαγώνιος», που εξέδιδε ο Χριστιανόπουλος, αλλά και τα προσωπικά του ημερολόγια, τα οποία είναι σφραγισμένα και φυλάσσονται σε ειδικό χώρο στη ΒΚΠ-ΑΠΘ, με χρονολογία αποσφράγισης το 2055. «Εκείνα που θεωρώ πολύ σημαντικά είναι τα κλισέ από τα έργα τέχνης που δημοσιεύτηκαν στη Διαγώνιο, θα μπορούσε να γίνει μία έκθεση μόνο με τα κλισέ», κατέληξε ο κ. Σαραγιώτης.
«Ο μεθοδικός Χριστιανόπουλος»
Η ψηφιοποίηση του αρχειακού υλικού της Συλλογής Χριστιανόπουλου είναι μία χρονοβόρος διαδικασία που ξεκίνησε μετά την καταλογογράφηση των τεκμηρίων. «Η πρώτη καταγραφή έχει ολοκληρωθεί και η τελευταία έγινε μετά τον θάνατό του, όταν παραλάβαμε τα τελευταία βιβλία, το τελευταίο υλικό που βρισκόταν στο υπνοδωμάτιο του. Είναι πολλά βιβλία, γύρω στα 10.000 τεκμήρια. Είναι το αρχείο της Διαγωνίου με όλα τα τεύχη -στο σύνολό τους έχουν ψηφιοποιηθεί από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, είναι περιοδικά διαφόρων ειδών, πόστερ, έργα τέχνης , η προσωπική και επαγγελματική του αλληλογραφία, φωτογραφίες προσωπικές και επαγγελματικές, πολλές χειρόγραφες σημειώσεις του. Υπάρχουν φάκελοι που είναι μέσα αδημοσίευτα κείμενα της Διαγωνίου. Μας έδωσαν και τα κλισέ, όχι μόνο της Διαγωνίου, αλλά όλων των εκδόσεών του. Και αυτά έχουν καταγραφεί ένα προς ένα. Η επεξεργασία είναι σε εξέλιξη, ειδικά της ψηφιοποίησης, επειδή είναι πολύ μεγάλος ο όγκος και το αρχειακό υλικό είναι κάτι ιδιαίτερο» εξήγησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η βιβλιοθηκονόμος της ΒΚΠ-ΑΠΘ, Αναστασία Χουχουλιδάκη.
«Αυτό που τον χαρακτήριζε και μου έκανε εμένα εντύπωση σαν πρώτη εικόνα είναι ότι ήταν πάρα πολύ μεθοδικός. Και οι φωτογραφίες και οι επιστολές με κριτικές και η αλληλογραφία ήταν τακτοποιημένα σε φακέλους με χρονολογική ένδειξη από έξω, κάτι που μας βοήθησε και εμάς πάρα πολύ και θα μας βοηθήσει και περαιτέρω στην επεξεργασία. Τα περισσότερα από τα βιβλία φέρουν ιδιόχειρες αφιερώσεις από τους συγγραφείς τους -ανάμεσά τους πολλοί σημαντικοί λογοτέχνες. Αλλά και σε κάθε βιβλίο που του χάριζαν, αν δεν υπήρχε αφιέρωση του συγγραφέα, έγραφε ο ίδιος την ημερομηνία και το όνομα του δωρητή, μέχρι και την οδό και αριθμό που διέμενε. Τις επιστολές που έστελνε καθόταν και τις ξαναέγραφε για να έχει αρχείο. Δεν τις φωτοτυπούσε, τις ξαναέγραφε. Έχουμε την αλληλογραφία του από το 1948 μέχρι και όσο μπορούσε να αλληλογραφεί» πρόσθεσε η κ. Χουχουλιδάκη.
Είναι χαρακτηριστικό πως ο Χριστιανόπουλος κρατούσε ακόμη και τις υβριστικές επιστολές που του έστελναν. «Δεν ήταν όλα τα γράμματα ευγενικά ή διθυραμβικά. Του έχουν στείλει αρκετές επιστολές υβριστικές π.χ. για κάποια κακή κριτική που έκανε» ανέφερε η βιβλιοθηκονόμος της ΒΚΠ-ΑΠΘ.
«Η αίθουσα των δωρητών»
Στην αίθουσα του Επιστημονικού Αναγνωστηρίου της Κεντρικής Βιβλιοθήκης, δίπλα στο «δωμάτιο» του Χριστιανόπουλου, η ΒΚΠ-ΑΠΘ έχει διαμορφώσει κι άλλους ξεχωριστούς χώρους προβολής σημαντικών δωρεών και σπάνιων τεκμηρίων. Η προηγούμενη προϊσταμένη διεύθυνσης Κατερίνα Νάστα είχε την ιδέα της δημιουργίας τους και με προτροπή του προέδρου της Επιτροπής ΒΚΠ-ΑΠΘ, καθηγητή Ιωάννη Τζιφόπουλου εισηγήθηκε την υλοποίησή της στον πρύτανη του ΑΠΘ, ενώ από τον Ειδικό Λογαριασμό Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ- ΑΠΘ) εγκρίθηκε το κονδύλι για τη χρηματοδότηση του έργου.
Τα εγκαίνια του χώρου για τον Χριστιανόπουλο επρόκειτο να τελέσει στις 27 Οκτωβρίου 2020 η πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, η οποία άλλωστε σε μία μακροσκελή ανάρτησή της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μετά την είδηση του θανάτου του ποιητή, τον είχε «αποχαιρετήσει» ως μία από τις σημαντικές φωνές της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, επισημαίνοντας πως «υπήρξε υπόκωφα λυρικός και οδυνηρά εξομολογητικός, αξιοζήλευτα λιτός και απέριττα δραματικός». Η τελετή των εγκαινίων αναβλήθηκε όμως λόγω του κύματος της πανδημίας, που επέλαυνε το περασμένο φθινόπωρο στη Θεσσαλονίκη.
«Το χρέος που ανέλαβε η Βιβλιοθήκη και το Πανεπιστήμιο με την αποδοχή της δωρεάς Μέγα- Χριστιανόπουλου είναι μεγάλο, όπως αντίστοιχα μεγάλες είναι οι προσδοκίες των Θεσσαλονικέων, να αναδείξουμε τον πνευματικό πλούτο που σφράγισε τη ζωή της πόλης για δεκαετίες», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η νέα προϊσταμένη Διεύθυνσης της ΒΚΠ-ΑΠΘ, Αγγελική Χατζηγεωργίου.
«Οι ξεχωριστοί χώροι προβολής σημαντικών δωρητών και δωρεών που διαμορφώθηκαν στο Επιστημονικό Αναγνωστήριο της ΒΚΠ, από την προηγούμενη προϊσταμένη κ. Νάστα, εκτός από τη Συλλογή Χριστιανόπουλου, περιλαμβάνουν την έκθεση επιλεγμένων τεκμηρίων από τη Συλλογή Αναγνωστικών, τη Συλλογή Τριανταφυλλίδη, τη Συλλογή Τρικόγλου και μικρότερες συλλογές όπως των Κτενά και Κοντογιάννη», διευκρίνισε η κ. Χατζηγεωργίου, επισημαίνοντας ότι «ως νέα διεύθυνση ο στόχος και το όραμα μας είναι η εξωστρέφεια της ΒΚΠ να συνεχιστεί με διάφορες εκδηλώσεις και εκθέσεις».
«Η ιδιαιτερότητα της ΒΚΠ-ΑΠΘ είναι ότι δημιουργήθηκε από και συνεχίζει να αναπτύσσεται χάρη στην κοινότητά της. Μέλη του διδακτικού προσωπικού, λογοτέχνες, έμποροι, συλλέκτες, άτομα που πίστεψαν στο όραμα για ένα σύγχρονο πανεπιστήμιο στην πόλη της Θεσσαλονίκης φρόντισαν να βοηθήσουν να αναπτυχθεί η συλλογή της Βιβλιοθήκης ΑΠΘ μέσα από δωρεές ή αγορές», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Νάστα, παραπέμποντας στον καθηγητή Βιβλιοθηκονομίας Ντέιβιντ Λέηνκς που έχει πει πως «οι κακές βιβλιοθήκες δημιουργούν μόνο συλλογές, οι καλές βιβλιοθήκες αναπτύσσουν υπηρεσίες και οι σπουδαίες βιβλιοθήκες δημιουργούν κοινότητες».
ΑΠΕ-ΜΠΕ