Δεκάδες κόσμου αψήφησαν τις καθιερωμένες γνωστές δυσκολίες μετακίνησης της σημερινής ημέρας και βρέθηκαν στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης για την αφιερωματική εκδήλωση του οργανισμού στην καταξιωμένη συγγραφέα Ζυράννα Ζατέλη κατακλύζοντας την αίθουσα Αιμίλιος Ριάδης του νέου κτηρίου του ΟΜΜΘ.
Επί σκηνής η ίδια η συγγραφέας, αλλά και η ηθοποιός και σκηνοθέτης Σοφία Φιλιππίδου και ο ζωγράφος και καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ Τριαντάφυλλος Τρανός, που εξέφρασαν και οι τρεις με χιούμορ το… άβολο συναίσθημα του να βρίσκονται πάνω στην κουίντα.
«Αισθάνομαι πάρα πολύ εκτεθειμένη με την έννοια ότι συνήθως υπάρχει ένα τραπέζι ή κάπως κρυβόμαστε», είπε η Ζατέλη που γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Σοχό. «Είχα να έρθω κάποια χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Είμαι τρακαρισμένη, συγκινημένη, ήρθα άοπλη, χωρίς τα άρματά μου. Πιστεύω ότι τα βιβλία του συγγραφέα μιλούν πολύ καλύτερα για τον εαυτό τους και για τον συγγραφέα παρά ο συγγραφέας για αυτά. Αισθάνομαι κυριολεκτικά επάνω στη σκηνή λες και θα παίξω κάτι. Η Σοφία Φιλιππίδου είναι ηθοποιός και ίσως πιο άνετη με αυτό. Ο Τριαντάφυλλος Τρανός υπήρξε και εκπαιδευτικός. Απαλλάξτε με από αυτόν τον ρόλο…».
Ομοίως και η Σοφία Φιλιππίδου τόνισε: «Μη νομίζετε ότι εγώ είμαι καλύτερα από τη Ζυράννα, γιατί μπορεί να είναι καλή στο θέατρο από ότι λένε, αλλά όταν ξέρω τα λόγια. Εδώ και εγώ είμαι το ίδιο τρακαρισμένη και γιατί δεν υπάρχει τραπέζι. Δεν πειράζει. Είμαι αληθινά συγκινημένη που βρίσκομαι στη Θεσσαλονίκη στην πατρίδα μου, πρώτη φορά καλεσμένη σε μια τέτοια γιορτή του βιβλίου και της λογοτεχνίας στο Μέγαρο. Ενθουσιασμένη που βρίσκομαι με τη Ζυράννα Ζατέλη που τη θεωρώ πνευματική φίλη μου, βαθιά δικό μου άνθρωπο.
Με τον κ. Τριαντάφυλλο Τρανό που γνωριστήκαμε σήμερα, αλλά τελικά γνωριζόμαστε από παλιά γιατί μας συνδέει το θέατρο όπως διαπιστώσαμε. Κατάλαβα σήμερα επιπλέον ότι η Ζυράννα έχει κάτι οικείο, ζεστό και τρυφερό μέσα της που ταιριάζει πολύ με την ιδιοσυγκρασία μου και δεν ξέρω αν αυτό θα χαλούσε αν γινόμασταν και φίλες. Θα το αφήσουμε στην τύχη, που την τύχη αγαπάει και η Ζυράννα».
Στη συνέχεια η ίδια ανέλαβε τον «ρόλο του δημοσιογράφου», όπως είπε, απευθύνοντας στη συγγραφέα ερωτήσεις. Κάποιες από αυτές:
Έχετε γράψει ότι είναι άχαρο να περιαυτολογεί κανείς και άχαρο επίσης να κάνει τη σεμνή Παναγίτσα. Θα ήθελα να το συζητήσουμε αυτό…
Το να μην μιλάει κανείς για τον εαυτό του καθόλου είναι ένας πολύ εκλεπτυσμένος τρόπος υποκρισίας. Επειδή είμαι πολύ των λεπτών δοσολογιών και ισορροπιών θεωρώ ότι το να μην μιλάει κανείς καθόλου για τον εαυτό του δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι σεμνός κατά βάθος όπως και το να περιαυτολογεί όλη την ώρα είναι εξαιρετικά κουραστικό. Όπως και στην ίδια τη γραφή μου νομίζω οι λεπτές ισορροπίες- δοσολογίες είναι αυτές που με έλκουν ιδιαίτερα. Νομίζω δεν χρειάζεται να εξηγήσω παραπάνω γιατί δεν γίνεται ούτε να μην μιλάει κανείς καθόλου. Δηλαδή η σεμνοτυφία με τη σεμνότητα απέχει παρασάγγας.
Κατά κανόνα εκδίδετε ένα βιβλίο κάθε επτά χρόνια. Το τελευταίο βγήκε μετά από δώδεκα. Γιατί;
Αυτό το είχε πει ο Κωστής Παπαγιώργης. Δεν το είχα προγραμματισμένο να βγάζω βιβλία κάθε επτά χρόνια, αλλά όταν τελείωσα το «Και με το φως του Λύκου επανέρχονται» τράβηξα μια καρέκλα κάθισα και όταν σηκώθηκα είχαν περάσει επτά χρόνια. Επειδή όμως δεν υπάρχει αθωότητα στο τυχαίο, νομίζω μου πήγαινε αυτό το διάστημα. Το μικρότερο θα ήταν ένα είδος ναρκισσισμού. Επειδή μέσα στο βιβλίο αναφέρω ότι η ελαφίνα για να συλλάβει πρέπει να φάει ένα φίδι ο Παπαγιώργης μου το είπε ότι είμαι σαν ελαφίνα και τηρούσα αυτές τις επταετίες. Όταν έφτασα στο τρίτο της τριλογίας «Ραμάνθις ερέβους» έβλεπα να τελειώνει η επταετία και τρόμαξα. Οπότε για πίστωση χρόνου, έβγαλα τα «Τετράδια» πριν και την «Ηδονή στον κρόταφο» και ούτε λίγο ούτε πολύ πέρασαν δώδεκα χρόνια.
Πιστεύετε ότι ο καλός συγγραφέας πρέπει να είναι και καλός άνθρωπος;
Όσο μεγαλώνω θέλω να πεθάνω μελαγχολική αλλά τόσο πιο καλή πιο επιεικής. Από την άλλη υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που ήταν βερνικωμένα κέρατα αλλά υπήρξαν πολύ καλοί καλλιτέχνες. Και εγώ δεν ήμουν πάντα έτσι. Η δική μου ζωή δεν ήταν και η πιο εύκολη. Υπήρξα παντρεμένη με έναν Πορτογάλο στο Παρίσι. Τού έλεγα θα ζούμε χώρια για να μην χωρίσουμε. Έφευγα στην Ελλάδα όταν εκείνος δεν δούλευε. Τελικά χωρίσαμε. Και αυτός ο άνθρωπος πέθανε πριν ενάμισι χρόνο. Τώρα ζω μόνη με τρεις γάτες. Ήμουν λίγο δύσκολη και εγώ. Προσωπικά όμως θέλω να είμαι και καλός άνθρωπος.
Ο Τριαντάφυλλος Τρανός που τόνισε ότι δεν είναι φιλόλογος ούτε θεωρητικός της λογοτεχνίας διάβασε ένα κείμενο που αφορά περισσότερο στην ύπαρξη των ζώων του λογοτεχνικού έργου της Ζατέλη. Εξάλλου, κάποιες από τις ερωτήσεις που της απηύθυνε και οι απαντήσεις της συγγραφέως ήταν:
Πώς ανταποκρίνεστε στη συνθήκη της δουλειάς που είναι παρατεταμένη και δεν σταματάει να λειτουργεί ούτε στιγμή
Τις περιόδους που δεν γράφω γιατί όλες οι ημέρες δεν είναι γόνιμες, αισθάνομαι ότι περνάω έναν προσωρινό θάνατο και δεν μπορώ να ξαναγράψω. Αυτό το περνάω κάθε τόσο και κατά βάθος διαισθάνομαι, ψυχανεμίζομαι ότι αν δεν περάσω από αυτή την περίοδο της αγονίας και της αγωνίας δεν βγαίνουν πουλιά οπότε από μια άποψη είμαι στωική.
Αλλά σαν να μην έχει αυτό παρελθόν, το βιώνω σαν να μην το έχω ξαναγνωρίσει ενώ το ζω συνέχεια. Μπορώ να πω με κίνδυνο να εκληφθεί κάπως ότι η τελειομανία μου είναι ο μεγάλος βραχνάς μου. Αν δεν νιώσω ότι μια φράση, μια παράγραφος δεν φτάνει στην εσωτερική εικόνα που έχω γι’ αυτήν, δεν μπορώ να ησυχάσω. Μπορώ να δέρνομαι βδομάδες, μήνες…
Ως εκ τούτου για το τι ιστορία υπάρχει πίσω από τις ιστορίες μου, μάρτυρές μου είναι οι γάτες μου, οι οποίες δεν μπορούν να το εκφράσουν και μπράβο τους ή τα σημειωματάριά μου όπου εκεί μέσα βάζω σκέψεις, εικόνες αιφνίδιες, φράσεις που λέω την ώρα που ξυπνώ και δεν ξέρω από πού έρχονται. Πρόσφατα ξύπνησα με τη φράση «συναισθήματα με λάκκο για τα παλιά όπλα». Δεν υπάρχει τέλος σε αυτό το πανηγύρι, αλλά αυτό είναι το κάψιμό μου: να πλησιάσω ένα όραμα, μια εικόνα, ένα σαγηνευτικό αίσθημα, τοπίο, όσο γίνεται να το πλησιάσω.
Για τη σχέση της με τα ζώα
Τα ζώα για μένα δεν είναι τυχαίο ότι έχουν βασιλική θέση στα βιβλία μου. Το βλέμμα του ζώου για μένα είναι κάτι σαν εικόνα Θεού. Με φέρνει σε επαφή με κάτι πάρα πολύ παλιό, προϋπάρχον, πριν από τη γλώσσα, πριν από τη γνώση. Αυτό τόσο πολύ με συγκινεί που νομίζω αν δεν ήμουν συγγραφέας θα ήθελα να ήμουν ένα πουλί, ίσως και να έχω υπάρξει.
Νομίζω τα ζώα μέσα στις ιστορίες μου είναι σαν να μιλούν για μένα πιο πολύ παρά εγώ για αυτά. Νομίζω ότι από τα μάτια του ζώου κρινόμαστε όλοι. Το ανθρώπινο είδος με τα τρομερά του επιτεύγματα και την τρομερή απληστία του έχει αφανίσει το 60% των θηλαστικών, των πουλιών, των ερπετών. Αν πρέπει να ταχθώ, τάσσομαι με τη μεριά των ζώων. Με θλίβει τόσο πολύ αυτό, γιατί και οι λέξεις που χρησιμοποιώ είναι πολύ λίγο».
Τέλος, η συγγραφέας αναφέρθηκε μεταξύ, άλλων στον τρόπο που γράφει επιμένοντας στη γραφομηχανή, χειροκίνητη, αλλά τελευταία ηλεκτρονική –«το έχω καταφέρει και αυτό», όπως είπε με χιούμορ – παραγγέλνοντας μεταξωτές κορδέλες από το εξωτερικό.