Του Ιωάννη Πήτα,

Καθηγητή Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης

Τις τελευταίες μέρες έχει κατακλυσθεί η επιστημονική ειδησεογραφία από δημοσιεύματα για μια «ανεξάντλητη» πηγή ενέργειας, την πυρηνική σύντηξη. Ας μην υπερενθουσιαζόμαστε από τέτοιες σειρήνες. Κάθε κατανάλωση ενέργειας παράγει θερμότητα. Θα μπορούσαμε να φθάσουμε σε ένα νέο φαινόμενο υπερθέρμανσης του πλανήτη, διαφορετικό από αυτό του θερμοκηπίου, που θα μοιάζει μάλλον με «φαινόμενο φούρνου». Ίσως μια τέτοια εξέλιξη να φαντάζει μακρυνή και μάλλον αποκύημα επιστημονικής φαντασίας. Ούτε όμως η Μέρκελ φανταζόταν την έκταση του φαινομένου του θερμοκηπίου, όταν αποφάσιζε το κλείσιμο των πυρηνικών σταθμών της Γερμανίας πριν μόλις λίγες δεκαετίες.

Κατά την γνώμη μου τα βασικά ερωτήματα είναι άλλα:

1) Μπορεί να υπάρχει οικονομική/κοινωνική ανάπτυξη χωρίς ολοένα αυξανόμενη κατανάλωση ενέργειας?

2) Είναι αναπόφευκτη η οικονομική/κοινωνική ανάπτυξη, ή μπορούμε να ζήσουμε καλά και με οικονομική στασιμότητα ή ακόμα και συρρίκνωση?

Το δεύτερο ερώτημα (και πιο σημαντικό) μάλλον πρέπει να το απαντήσουν οι Βιολόγοι, Οικονομολόγοι και Κοινωνιολόγοι. Προσωπικά μου φαίνεται δύσκολο να ζήσουμε χωρίς ανάπτυξη, ιδιαίτερα σε κοινωνίες κέρδους, όπως ο καπιταλισμός.

Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα, μου φαίνεται ότι θα μπορούσαμε να ζήσουμε με λιγότερα υλικά (αλλά πιο πολύπλοκες κατασκευές/μηχανήματα), αλλά όχι με λιγότερη ενέργεια, τουλάχιστον στα αντικείμενά μου (Πληροφορική, Ηλεκτρολογία) που καλύπτουν όμως ευρύτατες εφαρμογές.

Υπάρχει διαχρονικός ανταγωνισμός ανάμεσα στην: α) συνεχόμενη αύξηση ζήτησης ενέργειας κυρίως λόγω οικονομικής ανάπτυξης (συμπεριλαβανόμενης κα της τεχνολογικής) και β) την εξοικονόμηση ενέργειας με χρήση νέων τεχνολογιών. Φαίνεται ότι οι νέες τεχνολογίες οδηγούν σε μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας από αυτή που αυτοκαταναλώνουν για την ανάπτυξή τους. Παρ΄όλα αυτά, στην μάχη κατανάλωσης-εξοικονόμησης ενέργειας, εδώ και πολύ καιρό, κερδίζει η αύξηση της κατανάλωσης. Δεν βλέπω πως θα σταματήσει η τάση αυτή στα επόμενα χρόνια. Μια πρώτη λύση που έρχεται στο μυαλό θα ήταν ο έλεγχος της πληθυσμιακής αύξησης. Όμως αυτό γίνεται, με φυσικό τρόπο, μέσω της ανάπτυξης του βιοτικού επιπέδου, που προϋποθέτει αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας. Και έχει παρενέργειες όσον αφορά την καταστροφή πολιτισμικού πλούτου, διότι μάλλον θα γίνει άναρχα. Χρειάζεται επομένως αλλαγή τρόπου σκέψης και σε θέματα μοντέλου ανάπτυξης (συνολικά και για κάθε χώρα) και στην κατανάλωση ενέργειας.

Αν μπορούμε να αποφύγουμε την αύξηση κατανάλωσης ενέργειας, πρέπει να ερευνήσουμε πως θα το κάνουμε. Αν δεν μπορούμε, τουλάχιστον πρέπει να ερευνήσουμε πως θα μειώσουμε τους ρυθμούς αύξησης της κατανάλωσης ενέργειας. Ιδιαίτερα πρέπει να μελετηθεί το ενεργειακό αποτύπωμα των νέων τεχνολογιών.

Περισσότερα και άλλα σχετικά μπορείτε να βρείτε στις σχετικές ενότητες του βιβλίου μου:

I. Pitas “Artificial Intelligence Science and Society Part D: AI Science and the Environment“

https://www.amazon.com/dp/9609156495?ref_=pe_3052080_397514860

Δεν έχω δει να κυκλοφορούν ευρέως αναλύσεις ούτε στην διεθνή επιστημονική κοινότητα ούτε στον πολιτικό κόσμο για αυτά τα θεμελειώδη θέματα. Μπορεί να κάνω και λάθος, διότι βλέπω το αντικείμενο από την δικιά μου επιστημονική σκοπιά. Νομίζω όμως ότι ο τρέχων προβληματισμός, ακόμη και στις μελέτες ενεργειακής μετάβασης του ΟΗΕ, είναι κυρίως γύρω από πιo βραχυπρόθεσμα (αλλά καυτά) θέματα, όπως οι εκπομπές CO2 και η αντιμετώπισή τους. Αν είναι έτσι, χρειάζεται μια πιo βαθειά μελέτη και πολιτική βούληση για αλλαγή του τρόπου σκέψης και σε θέματα μοντέλου ανάπτυξης (συνολικά και για κάθε χώρα) και στην κατανάλωση ενέργειας.