Η Ευρώπη, μία από τις έξι ηπείρους του πλανήτη, αλλά και από τις πιο δυναμικές πολιτισμικά περιοχές του κόσμου, κουβαλά έναν γνωστό αρχαίο μύθο με αρκετές παραλλαγές, από τον οποίο πήρε το όνομά της. Μία σημαντική πόλη της αρχαίας Βοττιαίας, όμως, που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τη Θεσσαλονίκη, είναι μία από τις λίγες στον κόσμο με την ονομασία της σημερινής Γηραιάς Ηπείρου. Πρόκειται για την αρχαία Ευρωπό, ή αλλιώς την «Ευρωπαίων Πόλιν», σήμερα στον δήμο Παιονίας, 18 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Πέλλας. Η πόλη βρισκόταν στον πυρήνα του Μακεδονικού βασιλείου, στην εύφορη λεκάνη του ποταμού Αξιού, και η θέση της ήταν στρατηγικής σημασίας για τον έλεγχο των δρόμων προς τη βαλκανική ενδοχώρα. 

«Στην περιοχή υπήρχε μεγάλη αφθονία. Γεωργικά προϊόντα, όπως σιτηρά και αμπέλια, κτηνοτροφία, ξυλεία, μελισσοκομία και καστανοδάση είναι μερικά μόνο από τα χαρακτηριστικά του αγροτικού πλούτου της», λέει στη «ΜτΚ» η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς και γνωστή αρχαιολόγος Δρ Γεωργία Στρατούλη.

Αναφορά στην ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΠΟΛΙΝ, τη «μητρόπολη» των Ευρωπαίων πολιτών στην περιοχή της αρχαίας Βοττιαίας, γίνεται σε επιγραφή σε μαρμάρινο βάθρο προς τιμήν του Ρωμαίου αξιωματούχου Μάρκου Μινούκιου Ρούφου (τέλος 2ου αι. π.Χ.), σε ενσφράγιστες κεραμίδες στέγης, αλλά και στον ιστορικό του 5ου αι. π.Χ. Θουκυδίδη (II, 100, 3), όταν εξιστορεί γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου.

Θραύσματα αγγείων, που βρέθηκαν στην τούμπα στο κέντρο της σύγχρονης Ευρωπού μαρτυρούν ότι η παλαιότερη κατοίκηση στην περιοχή της αρχαίας Ευρωπού παρά τον Αξιό χρονολογείται στη Νεότερη Νεολιθική εποχή (5η χιλιετία π.Χ.). Η πόλη ακμάζει κατά την κλασική περίοδο (5ος-4ος αι. π.Χ.), όπως υποδεικνύουν ταφικά μνημεία της, ενώ η δραστήρια ζωή της συνεχίζεται κατά την ελληνιστική εποχή (3ος-2ος αι. π.Χ.). Κατά τον 2ο και τον 1ο αιώνα π.Χ. η αρχαία Ευρωπός παραμένει σε ακμή, αλλά δοκιμάζεται από αλλεπάλληλες εχθρικές επιδρομές, που αποκρούουν οι επικεφαλής Ρωμαίοι αξιωματούχοι, όπως ο ανθύπατος Μάρκος Μινούκιος Ρούφος το 108/107 π.Χ., στους οποίους η πόλη αποδίδει τιμή με ανδριάντες. Κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους (1ος- 4ος αι. μ.Χ.) γνωρίζει νέα ευημερία, όπως φανερώνουν τα ταφικά της μνημεία μέχρι την εγκατάλειψή της τον 6ο αι. μ.Χ.

Ταφικό συγκρότημα Μεσιάς.

Ο αρχαιολογικός χώρος

Δείγματα της αρχαίας πόλης αναδεικνύονται στον σημερινό επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, που βρίσκεται περίπου 800 μ. νότια του ομώνυμου οικισμού της σύγχρονης Ευρωπού και εκτείνεται ένα χιλιόμετρο ακόμη νοτιότερα. Περιλαμβάνει τμήμα του νεκροταφείου της κατά τους ρωμαϊκούς και παλαιοχριστιανικούς χρόνους, στο οποίο διασώθηκαν διάφοροι τύποι ταφικών μνημείων, από τους οποίους ξεχωρίζουν μνημειακοί πλινθόκτιστοι κεραμοσκεπείς τάφοι. 

Νότια του οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου απλώνονται νεκροταφεία, από τα οποία ιδιαίτερο ενδιαφέρον συνιστά μια συστάδα τριών τάφων (μακεδονικός, κιβωτιόσχημος και ταφική θήκη) του τέλους του 4ου -α’ μισό του 3ου αι. π.Χ., που άλλοτε καλύπτονταν με τύμβους, ενώ πρόσφατα ήρθε στο φως από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς ένα ιδιαίτερο ταφικό συγκρότημα από δύο τάφους (κιβωτιόσχημο με θύρα και μακεδονικό) του τέλους του 4ου -αρχών του 3ου αι. π.Χ. σε ταφικό τύμβο (δυτικά του σημερινού οικισμού Μεσιάς). «Οι ταφικοί αυτοί τύμβοι αποτελούσαν ‘τηλεφανή σήματα’, ιδιοκτησίας εύπορων πολιτών της αριστοκρατικής κοινωνίας της εποχής με σημαντική οικονομική, πιθανότατα και πολιτική δύναμη. Οι υπό συζήτηση ταφικοί τύμβοι -σύμφωνα με το πρότυπο γνωστών ελληνιστικών κέντρων, όπως η Πέλλα- βρίσκονταν εκατέρωθεν της οδικής αρτηρίας, που οδηγούσε από την Ευρωπό στην Πέλλα», επισημαίνει η Γεωργία Στρατούλη.

Βόρεια των νεκροταφείων, στον γειτονικό λόφο χωροθετείται η αρχαία πόλη, η οποία θα πρέπει να διέθετε ισχυρά τείχη στην ακμή της. Από αυτήν έχει αποκαλυφθεί μικρό μόνο τμήμα του πολεοδομικού ιστού της με οικίες και εργαστηριακούς χώρους, που χρονολογούνται κατά την εποχή της εγκατάλειψής της τον 6ο αι. μ.Χ. Μεταξύ του λόφου της πόλης και των νεκροταφείων λειτουργούσαν βιοτεχνικές εγκαταστάσεις, όπως αποδεικνύει η ανεύρεση ενός κεραμικού κλιβάνου, για τον οποίο σχεδιάστηκε και εγκρίθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού πρόσφατα το στέγαστρο προστασίας του.

Ο Σέλευκος, οι επιφανείς πολίτες και η ανάγκη έναρξης ανασκαφών

Στην Ευρωπό γεννήθηκε ο σημαντικότερος από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου -σύμφωνα με τον ρωμαίο ιστορικό Αρριανό- ο Σέλευκος Α’ ο Νικάτωρ, ιδρυτής της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών. Άλλοι επώνυμοι και ευυπόληπτοι πολίτες της ήταν ο Μαχάτας που έχαιρε της εκτίμησης του Ιερού των Δελφών κατά την κλασική εποχή, αλλά και ο Αντίοχος, πατέρας του Σελεύκου Α’ Νικάτορα, που υπήρξε εταίρος του Μακεδόνα βασιλέα Φιλίππου Β’. Το πρόσφατα δημιουργημένο από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς «Κέντρο Ενημέρωσης Αρχαίας Ευρωπού» πληροφορεί τον επισκέπτη αναλυτικά για την ιστορία αυτής της σπουδαίας πόλης καθώς και του απογόνου της Σελεύκου Α’ του Νικάτορα.

Όπως τονίζει η Γεωργία Στρατούλη η περιοχή έχει τις δυνατότητες να εξελιχθεί σε σημαντικό πολιτιστικό και τουριστικό κόμβο, που θα συμβάλει στη δυναμική ανάπτυξη της Κεντρικής Μακεδονίας και ευρύτερα της Ελλάδας.

Προϋπόθεση, όμως, της αναπτυξιακής συμβολής της αρχαίας αυτής πόλης στη σύγχρονη Ελλάδα αποτελεί η δυνατότητα υλοποίησης έργων, όπως η έναρξη εκτεταμένων ανασκαφών στην αρχαία πόλη για την αποκάλυψη και ανάδειξη των τειχών της, οικιστικών νησίδων και δημόσιων χώρων της (π.χ. η αγορά, το θέατρο και ναοί) καθώς και η ανάπλαση τριών ταφικών τύμβων των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, των οποίων οι μελέτες, που χρηματοδοτήθηκαν από το ΥΠΠΟ, αναμένουν την έγκρισή τους από τα αρμόδια όργανα του υπουργείου Πολιτισμού, ώστε να γίνει εφικτή η ένταξή τους σε επικείμενα ευρωπαϊκά προγράμματα. 

«Έτσι, θα δοθεί η δυνατότητα επέκτασης της ελληνιστικής πολιτιστικής διαδρομής από τη Θεσσαλονίκη και την Πέλλα και στην Ευρωπό και την ευρύτερη περιοχή της, στηρίζοντας την ανάπτυξη και στην περιφέρεια της χώρας, ειδικότερα στην παραμεθόριο της Κεντρικής Μακεδονίας, και δη στο Κιλκίς, που γεωπολιτικά αποτελεί γέφυρα μεταξύ Αιγαίου-Κεντρικών Βαλκανίων και Κεντρικής Ευρώπης. Το Κιλκίς είναι η δεύτερη πύλη εισόδου της Ελλάδας, από την οποία διέρχονται περίπου 8,5 εκατ. επισκέπτες ετησίως πριν την πανδημία του COVID-19», καταλήγει η κ. Στρατούλη.

* Πηγή φωτογραφιών: ΥΠΠΟ - Αρχείο Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς

*Δημοσιεύθηκε στις 03.09.2023