Η οδύνη και η ευαισθησία μίας πληγωμένης γυναίκας που περνά από το ένα στάδιο στο άλλο, έως ότου καταλήξει στην πράξη της εκδίκησης με έναν τερατώδη τρόπο. Αυτή είναι η «Μήδεια» του Ευριπίδη, η οποία σε μια πολύ προσεκτική ανάγνωση ως σύνθετου δείγματος τραγικής ποίησης αποκαλύπτει ένα έργο με έντονα στοιχεία κοινωνικού προβληματισμού.

Την πολυπαιγμένη ηρωίδα υποδύεται αυτό το καλοκαίρι η ηθοποιός Αθηνά Μαξίμου σε μια σύγχρονη διασκευή που σκηνοθετούν οι Αιμίλιος Χειλάκης και Μανώλης Δούνιας, ενώ η μετάφραση είναι του Γιώργου Μπλάνα.

Το σπαρακτικό έργο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας είναι σήμερα ίσως πιο επίκαιρο από ποτέ. «Ο λόγος για τον οποίο τα θεωρούμε κλασικά αυτά τα υπέροχα κείμενα είναι ότι πάντα μιλούν για κάτι πολύ πυρηνικό στην ανθρώπινη ύπαρξη και ψυχοσύνθεση, γι’ αυτό και κάθε φορά που σκύβει κανείς πάνω σε αυτά αν είναι ηθοποιός ή σκηνοθέτης ή παρακολουθεί ως θεατής, κάτι μετακινείται μέσα του, κάτι μπαίνει ως ερώτημα για την ύπαρξή του, για τη ζωή του, για το τι σημαίνει πολίτης. Ας μην ξεχνάμε, ότι αυτά τα κείμενα γράφτηκαν σε μία δημοκρατία για να μιλήσουν για την κοινωνία, για τον πολίτη, για την πολιτική σκέψη», λέει στη «ΜτΚ» η πρωταγωνίστρια.

Η αιτία που η τραγωδία αυτή συγκίνησε όλους τους συντελεστές της παραγωγής, αλλά και το «παράθυρο» μέσα από το οποίο κοιτούν ως γραμμή του σκηνοθετικού διδύμου είναι οι σημασίες του ξένου, της γυναίκας σε μία ανδροκρατούμενη και πατριαρχική πολιτεία, οι ταμπέλες που συχνά βάζουμε στους ανθρώπους ορίζοντας τις πράξεις και τις συμπεριφορές τους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτή η κοινωνία επηρεάζει μια ξενόφερτη γυναίκα και τη μετατρέπει σε τέρας.

Εδώ ο Ευριπίδης κάνει μια… ντρίμπλα. Για να μιλήσει στους άνδρες της εποχής του για τα λάθη τους απέναντι στις γυναίκες και επειδή δεν μπορεί να αναφερθεί σε Αθηναία χρησιμοποιεί μία ξένη, ένα ερωτικό λάφυρο μιας εκστρατείας. «Πολλοί έχουν κατηγορήσει τον ποιητή για μισογυνισμό. Εγώ διαβάζοντας τα τελευταία χρόνια τα έργα του, διαπιστώνω ότι είναι ο πρώτος φεμινιστής της ιστορίας. Η ‘Μήδεια’ δεν έρχεται αντιμέτωπη και δεν έχει καμία διαλογική σκηνή με καμία γυναίκα παρά μόνο με άντρες. Ο Κρέων της αναγγέλλει ότι φεύγει, ο Ιάσων τη διώχνει, ο Αιγαίας της προσφέρει άσυλο αλλά τη χρησιμοποιεί γιατί είναι άτεκνος και τη χρειάζεται για να του δώσει φάρμακα και να κάνει παιδιά. Όλο αυτό το σύστημα της ανδρικής εξουσίας συμπεριφέρεται αδίστακτα. Δεν είναι τυχαίο ότι στο τέλος η ‘Μήδεια’ δεν τιμωρείται, αλλά γίνεται από μηχανής θεός. Εξάλλου, ο λόγος που σκοτώνει τα παιδιά της δεν είναι μόνο για να εκδικηθεί τον Ιάσονα, αλλά και για να τα σώσει, αφού ως αγόρια σίγουρα θα τα σκότωναν για να μην έχουν αργότερα δικαίωμα στην πολιτική ιεραρχία», υποστηρίζει η γνωστή ηθοποιός.

Κατά τα πρότυπα της αρχαίας τραγωδίας

Η ίδια δεν χρησιμοποιεί ταμπέλα για τη σημερινή κοινωνία, αποφεύγοντας να τη χαρακτηρίσει ανδροκρατούμενη ή γυναικοκρατούμενη. «Το σίγουρο είναι ότι δεν ζούμε σε μια κοινωνία ισότιμη, ισόνομη που να σέβεται εξίσου τον ξένο, τη γυναίκα, ο,τιδήποτε θεωρείται αδύναμο μέσα στα κοινωνικά πρότυπα», τονίζει.

Στον θεατή της κοινωνίας του 2022 επιχειρεί να απευθυνθεί και η παράσταση. «Θέλαμε να μιλήσουμε γι’ αυτά που μας απασχολούν καθημερνά μετά τις δύο καραντίνες που υποφέραμε, μετά από όλες τις γυναικοκτονίες, μετά το κίνημα #metoo. Οι καλλιτέχνες υπάρχουν για να εμπεριέχουν τα προβλήματα μιας κοινωνίας και όχι να κάνουν ότι δεν τα βλέπουν. Μέσα από αυτό το βήμα που λέγεται σκηνή να μπορούν να τα επισημαίνουν, να προβληματίζονται γι’ αυτά μαζί με το κοινό».

Κατά τα πρότυπα της αρχαίας τραγωδίας όλους τους χαρακτήρες ερμηνεύουν τρία πρόσωπα (Μαξίμου, Χειλάκης, Ροϊλός), ενώ τις κορυφαίες του χορού υποδύονται η Μυρτώ Αλικάκη και η ερμηνεύτρια Γιώτα Νέγκα που δεν έχει ξαναβρεθεί σ’ αυτό τον ρόλο. «Είναι μία από τις σπουδαιότερες τραγουδίστριες που έχει γεννήσει αυτός ο τόπος. Είναι τόσο βιωματική, τόσο γυναικείος ο τρόπος με τον οποίο τραγουδάει που ανοίγει το σύστημα της φωνής της και νομίζεις ότι έρχονται τα πράγματα από τη γυναικεία βαθιά της φύση. Στις πρόβες ήταν σαν κοριτσάκι, ενδιαφερόταν και συναισθανόταν τα πάντα, με φοβερή φροντίδα για τη δουλειά και για τον άνθρωπο που στεκόταν δίπλα της». Παράλληλα, επί σκηνής παίζει ζωντανά την πρωτότυπη μουσική του ένας ερευνητής της μουσικής, ο Δημήτρης Καμαρωτός.

Χαρακτηριστική είναι και η σύγχρονη ενδυματολογία της Εύας Νάθενα που συνίσταται σε ανδρικά κοστούμια αναποδογυρισμένα, τα οποία παραπέμπουν σε όλα αυτά τα τραγικά στοιχεία των δύο τελευταίων ετών της επικαιρότητας (πόλεμος, γυναικοκτονίες, #metoo κ.α.).

Η έννοια της οικειότητας, ένα νόμισμα με δύο όψεις

Γεννημένη και μεγαλωμένη στη Θεσσαλονίκη, απόφοιτη της Δραματικής Σχολής του ΚΘΒΕ η Αθηνά Μαξίμου είναι χρόνια σύντροφος του Αιμίλιου Χειλάκη, που τώρα τη σκηνοθετεί. Πόσο εύκολα διατηρούνται οι ισορροπίες όταν ένα ζευγάρι στη ζωή εμπλέκεται και στη δουλειά; «Η έννοια της οικειότητας είναι ακριβώς το νόμισμα που έχει, όπως όλα τα πράγματα, δύο όψεις, την καλή αλλά και την κακή. Σίγουρα αυτή μας κάνει και τους δύο να αντιλαμβανόμαστε πιο γρήγορα και πιο εύκολα τα πράγματα ο ένας του άλλου και τα από κοινού, αλλά η ίδια αυτή οικειότητα από την αντίστροφή της ερμηνεία μπορεί να δημιουργήσει άγαρμπες συμπεριφορές και μεγαλύτερη άνεση που δεν θα την είχε κανείς εάν συνεργαζόταν με έναν άνθρωπο που μπορεί να είναι ακόμη και φίλος. Απλά θεωρώ ότι μέσα σε μία σχέση που οι ρίζες της είναι τόσο βαθιές και σχετίζονται τόσο πολύ με τον σεβασμό, τον θαυμασμό και την πολύ βαθιά αγάπη είναι σίγουρο ότι οι συμπεριφορές προκύπτουν από ενδιαφέρον και όχι από ανταγωνισμό, προσωπικό όφελος, ζήλεια ή εγωισμό. Οπότε μέσα από αυτό το πρίσμα όλα γίνονται πιο εύκολα».

Τέλος, η Αθηνά Μαξίμου μιλά και για τον τρόπο με τον οποίο βιώνει τον πόλεμο που μαίνεται πολύ κοντά μας. «Δεν μπορούμε να μην είμαστε αισιόδοξοι γιατί απλά ή θα πάρουμε τα βουνά ή θα πέσουμε απ’ το μπαλκόνι. Οφείλουμε να είμαστε καταρχήν ευγνώμονες στη ζωή. Εγώ πιστεύω πολύ στο εν δυνάμει του ανθρώπου και έτσι με έναν τρόπο δημιουργώ και τις σχέσεις μου γιατί κανένας μας δεν είναι τέλειος, κανένας μας δεν είναι αυθεντία σε αυτό που κάνει, κανένας μας δεν εμπεριέχει την αλήθεια του σύμπαντος, κανένας δεν είναι το σύμπαν. Άρα λοιπόν οφείλω από τη δική μου πλευρά να κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου για να βοηθήσω αυτό το εν δυνάμει να υπάρξει. Το ίδιο συμβαίνει και στις χώρες και στα κράτη. Μην ξεχνάμε ότι αυτοί που έχουν τις εξουσίες είναι άνθρωποι, ενδεχομένως προβληματικοί, εξουσιομανείς, που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το εγώ τους, το επέκεινά τους, η υστεροφημία τους, οπότε εκεί ξεκινάνε τα προβλήματα. Στην ιστορία τα προβλήματα δεν τα έχουν οι λαοί, αλλά οι άνθρωποι που εξουσιάζουν τους λαούς», καταλήγει.

* Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 31.07.2022