Η πανδημία, εκτός των άλλων, προκαλεί αύξηση της χρήσης κοκαΐνης και προβληματική χρήση του διαδικτύου. Αυτό τονίζει σε συνέντευξη της στη «ΜτΚ» η υπεύθυνη της θεραπευτικής κοινότητας ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, Θεοδώρα Σιζοπούλου.

Η αύξηση στη χρήση της κοκαΐνης επιβεβαιώνεται και από τις εξετάσεις των λυμάτων (μέχρι 80% στην Αττική), ενώ αυξητική τάση υπάρχει στα αιτήματα γονέων εφήβων για συμβουλευτική αναφορικά με την προβληματική χρήση διαδικτύου και το gaming.

Η ενασχόληση των εφήβων και νεαρών ενηλίκων με το διαδίκτυο είναι καθημερινή και αφορά κυρίως παιχνίδια και εφαρμογές MMORPGs (μαζικό διαδικτυακό παιχνίδι ρόλων πολλαπλών παικτών). Εάν αναλογιστούμε ότι από τον απολογισμό του ΚΕΘΕΑ για το 2019, χωρίς lockdown, το 30% των εφήβων αφιέρωσε στο διαδίκτυο 2-3 ώρες καθημερινά, το 50% από 4-10 ώρες, ενώ ένα 9% απασχολήθηκε από 11 έως 20 ώρες, καταλαβαίνουμε πόσο προβληματική είναι η χρήση αυτή την περίοδο με τα περιοριστικά μέτρα. Η Θεοδώρα Σιζοπούλου είναι ψυχολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές στην κοινωνική και κλινική ψυχολογία των εξαρτήσεων και εργάζεται στο ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ από το 1999.

Τι προβλήματα προκάλεσε η πανδημία στις δομές του ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ και πώς τα αντιμετωπίσατε;

Η παρατεταμένη περίοδος των περιοριστικών μέτρων λόγω της πανδημίας προκάλεσε προβλήματα στην ποιότητα ζωής όλων, έτσι και των εξυπηρετούμενων στο ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ και επιπλέον μας ανάγκασε να τροποποιήσουμε τις θεραπευτικές μας παρεμβάσεις. Τα μέλη μας αντιμετωπίζουν πολλές ψυχοσυναισθηματικές αλλά και πρακτικές δυσκολίες. Η θεραπευτική κοινότητα έχει απολέσει ένα κύριο συστατικό της, την αγκαλιά και την κοινωνική εγγύτητα. Η συνύπαρξη πολλών μελών στον ίδιο χώρο και ο τρόπος λειτουργίας της κοινότητας δίνει βέβαια την αίσθηση του σπιτιού, της εστίας, είναι όμως απαγορευτική η επαφή με τις οικογένειές τους ή τους σημαντικούς άλλους. Το άγχος, η ψυχολογική κόπωση και η πτώση του ηθικού είναι εμφανή ακόμα και στους πιο αισιόδοξους. Επιπλέον έχει επηρεαστεί ο σχεδιασμός για τη μετάβαση των ωφελούμενων στην κοινωνική επανένταξη. Η κοινωνική δραστηριοποίηση έχει ουσιαστικά ανασταλεί, όπως επίσης και η επαγγελματική δραστηριότητα για τους περισσότερους.

Κύριο μέλημά μας από την πρώτη στιγμή ήταν η προστασία της υγείας των μελών και των εργαζομένων αλλά παράλληλα και η παροχή των κατάλληλων υπηρεσιών απεξάρτησης. Γι’ αυτό το λόγο τηρούνται αυστηρά τα μέτρα πρόληψης και προστασίας σε όλες τις μονάδες, ιδιαίτερα στις μονάδες διαμονής (θεραπευτική κοινότητα και στον ξενώνα επανένταξης). Επίσης, πολύ γρήγορα τροποποιήσαμε τα πρωτόκολλα ένταξης και συμμετοχής στις δομές μας της ΙΘΑΚΗΣ, διατηρήσαμε την πρόσωπο με πρόσωπο επαφή, αντικαταστήσαμε τη φυσική παρουσία στις ομαδικές ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες και στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες με διαδικτυακά εργαλεία, όπου ήταν πρόσφορο και διατηρήσαμε ανοικτή την πρόσβαση σε βοήθεια των νέων ενδιαφερομένων. Επίσης γίνονται μοριακά τεστ σε όλους όσους πρόκειται να ενταχθούν στη θεραπευτική κοινότητα έχουμε σταθερή σε συνεργασία με τον ΕΟΔΥ και τέλος, εφαρμόσαμε σύστημα κυκλικής, εκ περιτροπής παρουσίας στους χώρους εργασίας και τηλεργασίας, όπου αυτό είναι εφικτό. Κεντρικός μας στόχος είναι η εξασφάλιση της συνέχειας της θεραπευτικής φροντίδας των εξυπηρετούμενων παρά τις δυσκολίες.

Είχατε κρούσματα στο προσωπικό ή στους συμμετέχοντες στα προγράμματα;

Είμαστε πολύ χαρούμενοι που τα κρούσματα ήταν ελάχιστα και μόνο στις δομές εξωτερικής παρακολούθησης και ευτυχώς χωρίς επιπλοκές. Επίσης δύο ήταν τα κρούσματα στο σύνολο του προσωπικού από την αρχή της πανδημίας. Λήφθηκαν βεβαίως όλα τα απαραίτητα μέτρα και οι οδηγίες και οι άνθρωποι είναι καλά στην υγεία τους. Αυτή τη στιγμή που συνομιλούμε, δεν υπάρχει κάποιο κρούσμα στην ΙΘΑΚΗ.

Η ΙΘΑΚΗ συμπλήρωσε 37 χρόνια ζωής. Τι καταφέρατε όλα αυτά τα χρόνια;

Τον περασμένο Νοέμβριο η ΙΘΑΚΗ συμπλήρωσε 37 χρόνια λειτουργίας. Σήμερα το ΚΕΘΕΑ διαθέτει περισσότερες από 100 μονάδες πανελλαδικά, σε 29 πόλεις και 19 σωφρονιστικά καταστήματα, οι οποίες σε ετήσια βάση προσφέρουν υπηρεσίες σε 15.000 αποδέκτες, ανθρώπους με διαφορετικές μορφές εξάρτησης (ναρκωτικά, αλκοόλ, τζόγο και διαδίκτυο) και τις οικογένειές τους.

Τα προγράμματά του αντιμετωπίζουν ολοκληρωμένα και χωρίς τη χορήγηση υποκαταστάτων το πρόβλημα της χρήσης και της εξάρτησης, με τη συμμετοχή της οικογένειας και της κοινωνίας.

Όλα τα προγράμματα προσφέρονται δωρεάν, με σεβασμό στο απόρρητο και τις αρχές δεοντολογίας.

Αυτή την περίοδο τι προγράμματα λειτουργούν;

Σήμερα διαθέτει ολοκληρωμένα προγράμματα για ενήλικες αλλά και για εφήβους και νεαρούς ενήλικες και τις οικογένειές τους. Πιο συγκεκριμένα, λειτουργεί συμβουλευτικό κέντρο, κύρια φάση θεραπείας-διαμονής ή εξωτερικής παρακολούθησης, κέντρο κοινωνικής επανένταξης και κέντρο οικογενειακής υποστήριξης. Επίσης υπάρχει πρόγραμμα για εξαρτημένους γονείς όπως και ομάδα υποστήριξης χρηστών κάνναβης.

Για τους εφήβους και νέους ενήλικες -στο ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ- η δομή είναι παρόμοια και οι υπηρεσίες εξατομικεύονται λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών αυτής της κοινωνικής ομάδας.

Επίσης λειτουργεί εναλλακτικό σχολείο, που δίνει στα μέλη μας αλλά και τα μέλη άλλων αναγνωρισμένων θεραπευτικών φορέων, τη δυνατότητα να ολοκληρώσουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Προσφέρεται ακόμα η δυνατότητα εκπαίδευσης στην αγγλική γλώσσα και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, καθώς και της συμμετοχής σε ομάδες θεάτρου, φωτογραφίας, εργοθερραπείας, μουσικής, ποδοσφαίρου και σωματικής ενδυνάμωσης.

Τέλος, λειτουργεί τηλεφωνική γραμμή βοήθειας, στην οποία όλοι οι ενδιαφερόμενοι, πανελλαδικά, μπορούν να καλούν στο 1145 ή να επικοινωνήσουν διαδικτυακά για να συζητήσουν το πρόβλημά τους, να λάβουν χρήσιμες πληροφορίες για τις υπηρεσίες και τις δυνατότητες που έχουν.

Μέχρι τώρα πόσα άτομα συμμετείχαν στα προγράμματά σας.

Το ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ, σύμφωνα με τα στοιχεία του τμήματος έρευνας έχει υποστηρίξει μέχρι σήμερα 15.466 άτομα. Σε 7.271 ανθρώπους με προβλήματα εξάρτησης και 8.195 μέλη οικογενειών. Σύμφωνα με τα στοιχεία το 2019, παρείχαμε υπηρεσίες σε 12 έφηβους, 186 ενήλικες και 629 μέλη οικογενειών. Το ΚΕΘΕΑ έχει εξειδικευμένο πρόγραμμα για το αλκοόλ και το τζόγο μόνο στην Αθήνα.

Τι τρόπους χρησιμοποιείται για να λυθεί το πρόβλημα της εξάρτησης;

Όσοι εργαζόμαστε στο ΚΕΘΕΑ πιστεύουμε ότι η εξάρτηση δεν είναι ασθένεια, αλλά ένα σύνθετο φαινόμενο πολλαπλής αιτιολογίας που απαιτεί μία εξίσου σύνθετη και πολυδιάστατη προσέγγιση, με επίκεντρο τον άνθρωπο. Βασική μέθοδος σε όλα τις δομές και τα στάδια της θεραπείας αποτελεί η θεραπευτική κοινότητα, με μοχλό αλλαγής την ομάδα αυτοβοήθειας, την αυτοδιαχείριση, τη συμμετοχή και την ανάληψη προσωπικής ευθύνης. Η θεραπευτική κοινότητα όπως τη γνωρίζουμε παραπέμπει σε είναι ένα κοινόβιο, σε μία ομάδα που, μέσω της αλληλοϋποστήριξης (άτυπη βοήθεια), του κοινωνικού ελέγχου αλλά και της έμπνευσης (κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας της Θ.Κ.-γενικότερα εργαλεία και στάσεις) μαθαίνει στα μέλη της να βελτιώσουν την αυτοεκτίμηση τους, τον τρόπο που σχετίζονται με τους άλλους, τον τρόπο ζωής τους. Βέβαια τα τελευταία χρόνια προστέθηκαν επίσης νέα εργαλεία και μέθοδοι όπως η αντιμετώπιση του ψυχικού τραύματος, η δραματοθεραπεία και το ψυχόδραμα, η συστημική οικογενειακή θεραπεία, η βραχύχρονη θεραπεία και άλλες. Σημαντική υποστήριξη στο θεραπευτικό έργο αποτελεί η εκπαίδευση. Το εναλλακτικό σχολείο και όλες οι δράσεις του τμήματος εκπαίδευσης, όπως αναφέρθηκαν συμβάλλουν σημαντικά στο έργο της απεξάρτησης. Επίσης, η επαγγελματική κατάρτιση και η μαθητεία -μέσω των παραγωγικών εργαστηρίων της ΙΘΑΚΗΣ (κεραμική, ξυλουργείο, αγρόκτημα και το τυπογραφείο Σχήμα και Χρώμα)- όχι μόνο συνθέτουν αλλά και επηρεάζουν ιδιαίτερα την αποτελεσματικότητα της θεραπείας πρότασης καθώς το άτομο δεν μαθαίνει απλά ένα αντικείμενο αλλά προσαρμόζεται και εκπαιδεύεται σε πραγματικές συνθήκες εργασίας.

Κεντρικό μας μέλημα είναι η πολύπλευρη υποστήριξη. Στόχος μας η αντιμετώπιση των αιτιών της χρήσης, η πλήρης και σταθερή αποχή από αυτήν, η συνολική αλλαγή τρόπου ζωής και φυσικά η ισότιμη επανένταξη στην κοινωνία.

Συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα σε ποια θέση βρίσκεται σε σχέση με τους εθισμούς;

Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία από έρευνες στον πληθυσμό καταδεικνύουν ότι η κάνναβη συνεχίζει να αποτελεί την ουσία η οποία χρησιμοποιείται συχνότερα στον γενικό πληθυσμό στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά, οι εκτιμήσεις για την επικράτηση της χρήσης οπιοειδών στη χώρα μας, κυμαίνονται από έναν έως οκτώ προβληματικούς χρήστες ανά 1.000 κατοίκους ηλικίας 15-64 ετών. Από το 2008 και έπειτα καταγράφεται στατιστικά σημαντική μείωση της χρήσης οπιοειδών, όπως και η ενέσιμη χρήση. Ωστόσο δεν μειώνονται οι θάνατοι που σχετίζονται με τα οπιοειδή, όπως αναφέρεται στην Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΠΝ το 2019.

Οι Έλληνες έφηβοι αναφέρουν υψηλότερο ποσοστό πρόσφατης κατανάλωσης αλκοόλ συγκριτικά με τους εφήβους άλλων χωρών στην Ευρώπη, ενώ για τη μέθη τα ποσοστά είναι παρόμοια.

Τέλος, σημειώνεται ανησυχητική αύξηση της χρήσης κοκαΐνης στη χώρα μας. Στο ΚΕΘΕΑ το 2019, το 14,2% των ατόμων που απευθύνθηκε για βοήθεια, ανέφερε ως κύρια ουσία χρήσης την κοκαΐνη, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο σε σχέση με το αντίστοιχο του 2015 (7,3).

Ποιο είναι το προφίλ των εξαρτημένων ατόμων από τα ναρκωτικά;

Το 2019, 9 στους 10 από τους ενήλικες που απευθύνθηκαν στο ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ ήταν άντρες με μέση ηλικία 37 έτη. Το 57% δηλώνει ως κύρια ουσία για τη οποία ζητά θεραπεία την ηρωίνη, το 19% την κάνναβη, το 12% τις διεγερτικές ουσίες, το 2% τις κατασταλτικές ουσίες και το 5% τη βουπρενορφίνη. Επίσης το 54% είναι άνεργοι, το 82% έχει συλληφθεί τουλάχιστον 1 φορά, το 64% έχει καταδικαστεί τουλάχιστον μία φορά, το 28% έχει φυλακιστεί και το 45% έχει δικαστικές εκκρεμότητες. Ακόμα, το 41/% αναφέρει κάποιο πρόβλημα σωματικής υγείας και το 32% κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα με κυριότερο την κατάθλιψη. 41% διαμένει με τη γονική οικογένεια, 27% μόνος, 25% με άλλους ενώ 7% είναι άστεγοι. Σε ό,τι αφορά τους έφηβους και νεαρούς ενήλικες που απευθύνονται στο ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ, η μέση ηλικία είναι τα 18 έτη, και 9 στους 10 είναι αγόρια, στη συντριπτική πλειονότητα χρήστες κάνναβης (91%). Σχεδόν οι μισοί (47%) έχουν στον ενεργητικό τους μία σύλληψη, ωστόσο μόνο το 3% έχει καταδικαστεί. Για τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες σημαντικές πηγές παραπομπής σε θεραπεία είναι η οικογένεια (50%), οι δικαστικές υπηρεσίες και η αστυνομία (10%) και οι ιατρικές και κοινωνικές υπηρεσίες (8%).

Από ποιες ηλικίες αρχίζουν οι ανήλικοι τη χρήση ουσιών;

Δυστυχώς οι έφηβοι πειραματίζονται ή και κάνουν συστηματική χρήση από πολύ νωρίς, από το γυμνάσιο, περίπου στα 15. Αν και για τους περισσότερους εφήβους η πειραματική ή περιστασιακή χρήση δεν εξελίσσεται σε κατάχρηση ή εξάρτηση, δεν παύει να είναι ένα θέμα που μας απασχολεί. Η χρήση ουσιών στην εφηβεία ακόμα και με τη μορφή πειραματισμού, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις αναπτυσσόμενες εγκεφαλικές λειτουργίες, να συνδεθεί με άλλες συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και να κλιμακωθεί. Γενικά, όσο μικρότερη είναι η ηλικία στην οποία αρχίζει ο πειραματισμός με τις ουσίες τόσο αυξάνεται η πιθανότητα για σοβαρότερα προβλήματα με τη χρήση ουσιών σε μεγαλύτερη ηλικία. Αν και υπάρχουν διάφορες ενδείξεις, δεν υπάρχουν ξεκάθαρα σημάδια που να υποδηλώνουν ότι ένας έφηβος κάνει χρήση ουσιών, ιδιαίτερα όταν βρίσκεται στα αρχικά στάδια. Στην πραγματικότητα τα όρια ανάμεσα στη φυσιολογική εφηβική συμπεριφορά και στη συμπεριφορά που συνδέεται με τη χρήση ουσιών είναι κάποιες φορές συχνά δυσδιάκριτα. Όμως είναι σημαντικό οι γονείς να έχουν με τέτοια στενή συναισθηματική σχέση με το παιδί τους, ώστε να αναγνωρίσουν τυχόν διαφοροποιήσεις στη συμπεριφορά. Αλλαγές που είναι ακραίες ή που έχουν μεγάλη διάρκεια διαρκούν περισσότερο από μερικές ημέρες είναι μία ένδειξη. Θα έλεγα η έντονη μυστικοπάθεια, τα πολλά ψέματα, η εχθρική συμπεριφορά και επιθετικότητα, η χαμηλή σχολική επίδοση, οι ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση, η απομάκρυνση από τους παλιούς φίλους, η απώλεια ενδιαφέροντος για αγαπημένες δραστηριότητες, οι αλλαγές στις συνήθειες ως προς τη διατροφή και τον ύπνο είναι στοιχεία που μπορεί να είναι ανησυχητικά. Σε κάθε περίπτωση, όταν υπάρχει σχετική υπόνοια ή ανησυχία, είναι σημαντική η έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας, στο ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ για την Θεσσαλονίκη. Όσο πιο έγκαιρη είναι η θεραπευτική παρέμβαση τόσο πιο εύκολα αντιμετωπίζεται το πρόβλημα από τον έφηβο και την οικογένειά του.

Υπάρχουν προβλήματα στη χρηματοδότηση των προγραμμάτων σας;

Το ΚΕΘΕΑ είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου υπό την εποπτεία του υπουργείου Υγείας και επιχορηγείται από αυτό. Επίσης άλλοι πόροι αποτελούν οι δωρεές, τα έσοδα από τις παραγωγικές δραστηριότητες, η υποστήριξη των συλλόγων οικογενειών και φίλων, αλλά και τα προγράμματα της ΕΕ. Θα έλεγα ότι το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε δεν είναι η χρηματοδότηση αλλά η υποστελέχωση καθώς τα τελευταία χρόνια η δύναμη του προσωπικού του ΚΕΘΕΑ έχει μειωθεί κατά 21% και σε συνδυασμό με τους περιορισμούς στις προσλήψεις, σημαντικές ανάγκες στελέχωσης παραμένουν ακάλυπτες.

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;

Στις αρχές του επόμενου μήνα ξεκινούν δύο νέες υπηρεσίες στην πόλη μας στο πλαίσιο των προγραμμάτων ΕΣΠΑ. Έτσι δημιουργείται μονάδα διπλής διάγνωσης, με στόχο να διευρύνουμε την πρόσβαση σε βοήθεια ατόμων με συνοσηρότητα, δηλαδή άτομα που εμφανίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας παράλληλα με την εξάρτηση από ουσίες και πρόγραμμα κοινωνικής επανένταξης με στόχο την ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης μετά τη θεραπεία προσφέροντας τη δυνατότητα ανάπτυξης προεπαγγελματικών δεξιοτήτων, νομικής συμβουλευτικής, συμβουλευτική σε θέματα επιχειρηματικότητας, διασύνδεση με την αγορά εργασίας, κ.ά. Θεωρώ ότι αυτές οι δύο δομές θα υποστηρίξουν δύο κοινωνικές ομάδες που, ιδιαίτερα τώρα λόγω της πανδημίας, βάλλονται περισσότερο.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 14 Φεβρουαρίου 2021