Η άσκηση του δικαιώματος ψήφου από τους εκτός Επικράτειας Έλληνες πολίτες δεν είναι άγνωστη στην ελληνική πολιτική ιστορία. Συνέβη 161 χρόνια πριν. Στις εκλογές του 1862 ψήφισαν, για την ανάδειξη των μελών της Β' Εθνοσυνέλευσης, και Έλληνες εκτός Επικράτειας. Είναι εντυπωσιακό ότι στις εκλογές εκείνες, από τις 103 «επαρχίες, εκλογικούς καταλόγους ή σωματεία» που αναδείκνυαν πληρεξούσιο, πάνω από 30 που αναδείχθηκαν «πληρεξούσιοι», προέρχονταν από παροικίες του Ελλήνων του εξωτερικού.

Τα επαναστατικά γεγονότα που συντάραξαν σχεδόν το σύνολο της Επικράτειας, τον Οκτώβριο του 1862, χαρακτηρίστηκαν η «ελληνική Οκτωβριανή Επανάσταση» και η συνέχεια της επανάστασης του 1821, γιατί οδήγησαν σε πρωτοποριακούς, για την εποχή, κρίσιμους μετασχηματισμούς συνταγματικού και πολιτικού χαρακτήρα.

Η Επανάσταση αυτή, που εμπνεύστηκε και αξιοποίησε τις πανευρωπαϊκές συνταγματικές και πολιτικές κατακτήσεις του 1848, ανέτρεψε την τυραννική μοναρχία του Όθωνα και έθεσε την δημοκρατική σφραγίδα της στις μετέπειτα εξελίξεις.

Καθοριστικής σημασίας αποτέλεσμα της Επανάστασης του 1862 ήταν η σύγκληση της Β΄ εν Αθήναις Εθνικής Συνέλευσης. Ήταν η Εθνοσυνέλευση που προέκυψε από ελεύθερες εκλογές που διεξήχθησαν όχι μόνο στην τότε επικράτεια του ελληνικού κράτους αλλά και σε όλες τις παροικίες του εξωτερικού. Το αποτέλεσμα ήταν να ανανεωθεί ριζικά το πολιτικό προσωπικό αλλά και να εκπροσωπηθεί στην Συνέλευση αυτήν, για πρώτη και τελευταία φορά, το σύνολο σχεδόν του τότε Ελληνισμού, με αντιπροσώπους («πληρεξουσίους»). Επρόκειτο για Έλληνες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και με επίγνωση των τότε ευρωπαϊκών δεδομένων και συσχετισμών. Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το ότι η εκπροσώπηση αυτή έγινε μέσω διακριτών πολιτικών πτερύγων της Εθνοσυνέλευσης («ορεινοί», πεδινοί», «εκλεκτικοί», «εθνικόν κομιτάτον»), οι οποίες απάλλαξαν πλέον οριστικά την ελληνική πολιτική σκηνή από τα «ξενικά» κόμματα και έθεσαν τις βάσεις για την διαμόρφωση κομμάτων αρχών.

Οι εκλογές για την ανάδειξη των πληρεξουσίων έγιναν στις 24 Νοεμβρίου 1862. Τον Οκτώβριο του 1862 την εκτελεστική εξουσία στην Ελλάδα, ανέλαβε τριμελής επιτροπή με πρόεδρο τον Δημήτρη Βούλγαρη και μέλη τον Κωνσταντίνο Κανάρη και Μπενιζέλο Ρούφο. Η επιτροπή αυτή διόρισε τους υπουργούς, ανέλαβε την προεδρία του υπουργικού συμβουλίου και νομοθετούσε με την μορφή ψηφισμάτων.

Η προσωρινή κυβέρνηση εξέδωσε νέο εκλογικό νόμο στις 23 Οκτωβρίου 1862 που τροποποίησε τον προηγούμενο (Μάρτιος 1844). Προκήρυξε τις εκλογές του 1862 και τις υλοποίησε από τις 24 έως τις 27 Νοεμβρίου 1862. Από τις εκλογές αυτές προέκυψαν οι πληρεξούσιοι που έλαβαν μέρος στη Β΄Εθνική εν Αθήναις Συνέλευση.

Η Εθνοσυνέλευση άρχισε τις εργασίες της στις 10 Δεκεμβρίου 1862.

Παρά τις αντιθέσεις και συγκρούσεις που σημάδεψαν την πορεία της, η Β΄ Εθνοσυνέλευση κατόρθωσε να διασφαλίσει ομαλή διετή πορεία μετάβασης, εφαρμόζοντας το δημοκρατικό σύστημα της «κυβερνώσας Βουλής», και να επιλύσει επιτυχώς τα μείζονα ζητήματα, τα οποία κλήθηκε να διαχειρισθεί:

-την δίκαιη διανομή των κληρονομημένων από το οθωμανικό κράτος εθνικών γαιών, που εκκρεμούσε ήδη από το 1830,

-την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα, που έγινε το 1864 και συνεισέφερε στις εργασίες της μια μεγάλη και εξαιρετικά κρίσιμη -και χρήσιμη- ομάδα «ριζοσπαστών» βουλευτών,

-την επιλογή νέου μονάρχη

-την ψήφιση νέου Συντάγματος, το πλέον προοδευτικό Σύνταγμα της εποχής του, που σηματοδότησε το πέρασμα από την συνταγματική μοναρχία, στην οποία πηγή και φορέας των εξουσιών ήταν ο μονάρχης, στην βασιλευόμενη δημοκρατία

Η ψήφος των Ελλήνων του εξωτερικού

Στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1862, τις πρώτες μετά την έξωση του βασιλιά Όθωνα, οι απόδημοι Έλληνες είχαν τη δυνατότητα να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα στα κατά τόπους ελληνικά προξενεία. Και όχι μόνο αυτό, αλλά τους αναγνωριζόταν το δικαίωμα να εκλέξουν τους δικούς τους αντιπροσώπους, επιπλέον εκείνων που θα εκλέγονταν στην ελληνική επικράτεια, προκειμένου να συμμετάσχουν ως μέλη στην Εθνοσυνέλευση, η οποία ήταν περιβεβλημένη με συντακτικές εξουσίες - δηλαδή με τη μέγιστη εξουσία της ψήφισης νέου Συντάγματος.

Στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως τον Νοέμβριο του 1862, η προκήρυξη της προσωρινής κυβέρνησης αναφέρει: «Συμπολίται! Η κυριωτέρα των εντολών, τας οποίας κατά την αξιομνημόνευτον νύκτα της 10 προς την 11 του Οκτωβρίου ανέθηκεν εις ημάς η περιφάνως δηλωθείσα θέλησις του Έθνους, ήτον η συγκάλεσις της Εθνικής Συνελεύσεως, εις ην απόκειται να κανονίση οριστικώς τα αφορώντα την σύνταξιν της Πολιτείας και την εκλογήν του Ηγεμόνος… Η εκπλήρωσις όμως της εντολής ταύτης συνεπήγε το καθήκον να προνοήσωμεν συγχρόνως περί του Νόμου, καθ'ον μέλλουσι να εκλεχθώσιν οι πληρεξούσιοι του Έθνους εν δε ταις περί τούτου σκέψεσιν ημών προϊστατο η συνείδησις της θελήσεως, την οποία το έθνος διετράνωσε πάντοτε διά των επανειλημμένων κατά τον παρελθόν διαμαρτυρήσεών του, της θελήσεώς του να εξασφαλισθή εις τους εκλογείς απόλυτος ελευθερία προς σχηματισμόν της πεποιθήσεώς των, να προστατευθή η πεποίθησίς των αυτή κατά παντός υλικού ή ηθικού επηρεασμού, όπως δηλωθή πλήρης και τελεία, και να διαφυλαχθή δηλωθείσα αγνή και αμετάβλητος… καλούνται εις την Συνέλευσιν πληρεξούσιοι ου μόνον των εν τη ημεδαπή πολιτών Ελλήνων, αλλά και εκείνων, οίτινες μακρόν αυτής κοπιώσιν εργαζόμενοι υπέρ ου μεγαλείου της Ελληνικού ονόματος και απαύστως μεριμνώσι υπέρ της ευδαιμονίας της Πατρίδος, διαφυλάσσεται δ' η σπουδαιότης της εντολής, την οποία οι πληρεξούσιοι αναλαμβάνουσι, καλουμένου εις την Συνέλευσιν εκ των επαρχιών του κράτους αριθμού πληρεξουσίων διπλασίου του αριθμού των εν ταις παρελθούσαις Βουλαίς αντιπροσωπευόντων το Έθνος».

Με το ψήφισμα της προσωρινής κυβέρνησης, το 1862 θεσπίζονταν το δικαίωμα ψήφου των αποδήμων σε διπλωματικές αρχές του εξωτερικού. Ειδικότερα οριζόταν ότι: «οι οπουδήποτε εκτός της Ελλάδος ευρισκόμενοι υπήκοοι Έλληνες, εάν αποτελώσιν αριθμόν εκατόν μέχρι χιλίων ψυχών, εκλέγουσιν ένα πληρεξούσιον, αν δε χιλίους μέχρι δέκα χιλιάδων εκλέγουσι δύο, και αν υπερβαίνωσι τας δέκα χιλιάδας εκλέγουσι τρεις. Εάν οι κατοικούντες εν τίνι πόλει δεν αποτελούσι τον ανωτέρω ελάχιστον αριθμόν, δύναται να μεταβώσι εις άλλην πόλιν της αυτής Επικρατείας, ίνα μετά των κατοίκων εκείνης αποτελέσωσι τον κατά το ανωτέρω άρθρον απαιτούμενον προς εκλογήν πληρεξουσίου ελάχιστον αριθμόν. Η εκλογή των πληρεξουσίων των εν τη αλλοδαπή υπηκόων Ελλήνων θέλει γίνεσθαι εν τω αρμοδίω Προξενείω κατά το εκδοθησόμενον περί τούτου ψήφισμα».

Είναι εντυπωσιακό ότι στις εκλογές που διεξήχθησαν το 1862, από τις 103 «επαρχίες, εκλογικούς καταλόγους ή σωματεία» που αναδείκνυαν πληρεξούσιο, οι 34 πληρεξούσιοι ήταν εκτός της ελληνικής Επικράτειας.

Έκτοτε, για πολλά χρόνια δεν υπήρξε συνέχεια, μέχρι τη συμμετοχή των εκτός Επικρατείας εκλογέων στην ψηφοφορία για την εκλογή αντιπροσώπων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πρόβλεψη που δεν προέκυψε από πρωτοβουλία του Έλληνα νομοθέτη αλλά αποτελούσε, στην πραγματικότητα, συμμόρφωση στο κοινοτικό δίκαιο.

Στο ιστορικό προηγούμενο της ψήφου των Ελλήνων του εξωτερικού το 1862, είχε αναφερθεί το 2018 ο Κωνσταντίνος Τασούλας, από τα έδρανα τότε της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Στα υπουργικά έδρανα καθόταν τότε, ως υπουργός Εσωτερικών, ο Αλέξης Χαρίτσης και αντικείμενο της συζήτησης ήταν και πάλι η ψήφος των Ελλήνων εκτός της Επικράτειας.

«Ο τότε υπουργός Εσωτερικών της Ελλάδας Θρασύβουλος Ζαΐμης, χωρίς να περιμένει κάποια οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να την ενσωματώσει αναγκαστικά στην ελληνική νομοθεσία, φρόντισε με ειδική νομοθεσία να ψηφίζουν τότε οι Έλληνες του εξωτερικού. Τον Οκτώβριο του 1862 νομοθέτησε τη δυνατότητα αυτή και ένα μήνα αργότερα, στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1862, οι Έλληνες που ευρίσκονταν εκτός Ελλάδος ψήφισαν! Ήταν τότε που ο ελληνικός λαός ανέδειξε μία κυβέρνηση η οποία διαχειρίστηκε την περίοδο της μεσοβασιλείας μέχρι την έλευση του Γεωργίου του Α´», είχε επισημάνει ο κ. Τασούλας, με αφορμή τη συζήτηση ενσωμάτωσης Οδηγίας για την παροχή δικαιώματος ψήφου στις ευρωεκλογές στους ευρωπαίους πολίτες που κατοικούν σε τρίτες χώρες.

Στην αίθουσα της Ολομέλειας, ο Κωνσταντίνος Τασούλας υπενθύμισε τα ονόματα των 34 πληρεξουσίων βουλευτών της Εθνοσυνελεύσεως του 1862 που εκπροσωπούσαν τους Έλληνες του Εξωτερικού:

1. Αβέρωφ Γεώργιος, Προξεν. Περιφέρεια Καΐρου

2. Αντωνιάδης Σπυρίδων, Προξεν. Περιφέρεια Κρήτης

3. Γεωργαλάς Σωτήριος, Προξεν. Περιφέρεια Αλεξανδρείας

4. Γεωργαντόπουλος Ευστάθιος, Προξεν. Περιφέρεια Ιασίου

5. Διαμαντόπουλος Αδαμάντιος, Προξεν. Περιφέρεια Παλαιστίνης

6. Ιάλεμος Οδυσσεύς, Προξεν. Περιφέρεια Σμύρνης

7. Καλλέργης Δημήτριος, Προξεν. Περιφέρεια Κρήτης

8. Καλός Α., Προξεν. Περιφέρεια Ηπείρου

9. Κόκκινος Εμμανουήλ, Προξεν. Περιφέρεια Χίου

10. Κοντός Α., Προξεν. Περιφέρεια Θεσσαλονίκης

11. Λασκαρίδης Γεώργιος, των εν Λονδίνω Υπηκόων

12. Λασκαρίδης Λάσκαρης,Προξεν. Περιφέρεια Βηρυττού

13. Λάτρης Ικέσιος, Προξεν. Περιφέρεια Σμύρνης

14. Λεκάτης Κωνσταντίνος, Προξεν. Περιφέρεια Σάμου

15. Μανάκης Α. Προξεν. Περιφέρεια Ηπείρου

16. Μελάς Λέων, των εν Λίβερπουλ Υπηκόων

17. Μουσούρος Γ., Προξεν. Περιφέρεια Θεσσαλονίκης

18. Μωραϊτίνης Αριστείδης, των εν Τεργέστη και Βενετία Υπηκόων Ελλήνων

19. Ξυδάκτυλος Ιάκωβος, Προξεν. Περιφέρεια Μεσσήνης Σικελίας

20. Ορφανίδης Θ. Προξενική Περιφέρεια Βιτωλίων

21. Πανάς Ηλίας, Προξεν. Περιφέρεια Κωνσταντινουπόλεως

22. Παντολέων Ν., Προξεν. Περιφέρεια Ανδριανουπόλεως

23. Πετροκόκκινος Ευστράτιος, Προξεν. Περιφέρεια Μελίτης

24. Ραγκαβής Αλέξανδρος, Προξεν. Περιφέρεια Ανδριανουπόλεως

25. Ράλλης Γεώργιος, Προξεν. Περιφέρεια Ανδριανουπόλεως

26. Ράλλης Κωνσταντίνος, Προξεν. Περιφέρεια Οδησσού

27. Ροδοκανάκης Δ. Προξεν. Περιφέρεια Γαλαζίου

28. Σακελαρίδης Ν., Προξεν. Περιφέρεια Ιασίου

29. Σκαραμαγκάς Αμβρόσιος, Προξεν. Περιφέρεια Οδησσού

30. Σουλτάνης Δημήτριος, Προξεν. Περιφέρεια Αλεξανδρείας

31. Τρικούπης Σπυρίδων, Μαγχεστρίας

32. Τρικούπης Χαρίλαος, Γενικό Προξενείο Λονδίνου

33. Χαντζερής Γρηγόριος, Γεν. Περιφέρεια Βουκουρεστίου

34. Χρηστίδης Δημήτριος, Προξεν. Περιφέρεια Καΐρου.

Στον κατάλογο των εκλεγμένων περιλαμβάνεται και το όνομα του Χαρίλαου Τρικούπη που εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής με τις ψήφους των Ελλήνων που ψήφισαν στο Γεν. Προξενείο του Λονδίνου.

Σε εκείνη την ομιλία του, ο κ. Τασούλας κατέθεσε τον κατάλογο των εκλεγμένων Πληρεξουσίων(βουλευτών) της εποχής και μαζί την γκραβούρα που αναπαριστά την ψηφοφορία κατά τις εκλογές εκείνες του 1862 στο ελληνικό προξενείο στην οδό Γκρέιστσερτς.

Κ.Β.

Επισυνάπτεται η γκραβούρα, της ψηφοφορίας στο ελληνικό προξενείο στην Γκρέιστσερτς.

Ενδεικτικές πηγές:

-Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (25 Νοεμβρίου 1862)-αριθμός 9: Ψήφισμα περί εκλογής των Πληρεξουσίων του Έθνους

-Τετράδια Κοινοβουλευτικού Λόγου ΙΙ: Σπήλιος Αντωνόπουλος, Η συνταγματική κατοχύρωση της καθολικής ψηφοφορίας (1864)- (εισαγωγή-ιστορικός σχολιασμός: Νάση Μπάλτα)

-Τετράδια Κοινοβουλευτικού Λόγου ΙΙ: Επαμεινώνδας Δεληγιώργης, Η συνταγματική θέση του Στέμματος (1864)- (εισαγωγή-ιστορικός Σχολιασμός: Στέφανος Κουτσουμπίνας)

-Βουλή των Ελλήνων, Μητρώο Πληρεξουσίων Γερουσιαστικών και Βουλευτών 1822-1935

-ΕΕΔΑ (έκθεση 2019): Διευκόλυνση άσκησης δικαιώματος ψήφου από τους εκτός Επικράτειας Έλληνες πολίτες

-Γιώργος Σωτηρέλης: Η παραγνωρισμένη επανάσταση- Το 1862 ως προέκταση και ολοκλήρωση του 1821