Εικοσιπέντε χρόνια διαρκεί η συζήτηση για το μέλλον του Εκθεσιακού Κέντρου της ΔΕΘ. Αναρίθμητες συσκέψεις, διαβουλεύσεις και σχέδια που έμειναν επί χάρτου χωρίς να αλλάξει τίποτα -ή μάλλον, για να είμαστε ακριβείς, αυτό που κάθε χρόνο αλλάζει προς το χειρότερο είναι η κατάσταση του εκθεσιακού κέντρου

Από όλες τις προτάσεις ανάπλασης ή μετεγκατάστασης της ΔΕΘ που συζητιούνται τα τελευταία 25 χρόνια κάποιες παρέμειναν σε πολύ αρχικό στάδιο, κάποιες προχώρησαν ένα βήμα παραπάνω και είδαμε εκθέσεις και μακέτες. Όλες όμως είχαν κάτι κοινό: Δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη για το πώς θα χρηματοδοτούνταν. Ακόμα και για την τελευταία πρόταση ανάπλασης που είναι η πλέον ώριμη από άποψη προετοιμασίας και μελετών, δεν έχει βρεθεί χρηματοδότηση.

Ο προϋπολογισμός έχει ξεπεράσει τα 300 εκατ. ευρώ και ενώ ο σχεδιασμός προβλέπει η ανάπλαση να υλοποιηθεί με Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), η υπόθεση χωλαίνει στο σκέλος της δημόσιας χρηματοδότησης. 

Το Ταμείο Ανάκαμψης δεν ήταν μεταξύ των διαθέσιμων επιλογών καθώς δεν υπήρχαν έτοιμες μελέτες (εν αντιθέσει με το έργο του τεχνολογικού πάρκου ThessINTEC που άρχισε να σχεδιάζεται πριν από μια τετραετία και εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης με χρηματοδότηση 35 εκατ. ευρώ). 

Στο χρηματοδοτικό πλάνο που προτείνει η διοίκηση της ΔΕΘ-Helexpo ΑΕ, το δημόσιο καλείται να βάλει 125 εκατ. από τον συνολικό προϋπολογισμό των 300 εκατ. ευρώ. 

Το ποσό δεν είναι υπερβολικό αν σκεφτεί κανείς ότι μιλάμε για 25 εκατ. ετησίως για πέντε χρόνια από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, όμως εδώ και ένα χρόνο η κυβέρνηση τηρεί σιγή ιχθύος ως προς το αν προτίθεται να χρηματοδοτήσει το έργο -και μετά τις πρόσφατες φυσικές καταστροφές είναι πολύ πιθανό οι κυβερνητικές προτεραιότητες να έχουν αλλάξει τελείως. 

Σε αυτό το σχέδιο η ίδια η ΔΕΘ-Helexpo ΑΕ καλείται να βρει μέσω δανεισμού 75 εκατ. ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με τα ετήσια κέρδη της επί 50, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους όρους και την ικανότητα αποπληρωμής του δανείου. Το μόνο για το οποίο φαίνεται να μην υπάρχει αμφιβολία είναι το ενδιαφέρον των ιδιωτών. 

Πράγματι οι ιδιώτες βλέπουν μεγάλες ευκαιρίες για ανάπτυξη του real estate σε ένα τεράστιο οικόπεδο -«φιλέτο» στην καρδιά της πόλης, δίπλα από στάση του Μετρό. 

Το ενδιαφέρον μάλιστα είναι τόσο μεγάλο που θα ήταν διατεθειμένοι να το χρηματοδοτήσουν σχεδόν στο 100%, ζητώντας ενδεχομένως να κτίσουν σε ακόμα μεγαλύτερη επιφάνεια από την προβλεπόμενη ώστε να μεγιστοποιήσουν το κέρδος τους. Και εδώ ανοίγει η συζήτηση για το τι κερδίζει η πόλη σε αυτή την περίπτωση. 

Με ένα εκτενές αφιέρωμα η «ΜτΚ» έθιξε το θέμα και ζήτησε από όλους -θεσμικούς εκπροσώπους και υποψήφιους που ζητούν την ψήφο μας στις αυτοδιοικητικές εκλογές- να τοποθετηθούν.

Σήμερα κάνουμε μία «διδακτική» αναδρομή στο χρόνο, υπενθυμίζοντας όλα τα σχέδια που παρέμειναν στα χαρτιά, όλες τις χαμένες ευκαιρίες για ανάπλαση της ΔΕΘ και για Μητροπολιτικό Πάρκο. 

Και το ερώτημα είναι για πόσα ακόμα χρόνια θα συζητάμε χωρίς να αλλάζει κάτι; 

Πώς θα ήταν η Έκθεση αλλά και η ίδια η πόλη αν κάποιο από αυτά τα σχέδια είχε υλοποιηθεί, από το μακρινό 1978 στο 1998 κι από εκεί στο 2004 και το 2009, μέχρι την πρόταση που είναι στο τραπέζι την τελευταία δεκαετία; 

Σίγουρα πολύ καλύτερα σε σχέση με την εικόνα παρακμής που παρουσιάζουν τα περίπτερα της ΔΕΘ εδώ και πολλά χρόνια.

Από τον Φατούρο στον Κύρου

Το 1978 εκπονήθηκε μία μελέτη με σκοπό τη μερική ανάπλαση της Έκθεσης και την ενοποίησή της με την πόλη (αρχιτέκτονες Γιαννάκης, Κουβάτσης, Λεφάκης, Μακρίδης, Φατούρος) που όμως ποτέ δεν έφτασε στο στάδιο της εφαρμογής.

Είκοσι χρόνια αργότερα, το 1998, το δ.σ. της Ηelexpo επί προεδρίας Αντώνη Κούρτη αναθέτει στην επιτροπή ερευνών του ΑΠΘ εργασία με αντικείμενο την «έρευνα εναλλακτικών δυνατοτήτων αναδιάρθρωσης χώρου και λειτουργιών της Helexpo» έναντι αμοιβής 15 εκατ. δραχμών. 

Το σκεπτικό ήταν ότι η Helexpo δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις νέες σύγχρονες απαιτήσεις «με το γηρασμένο και σε ορισμένες περιπτώσεις επικίνδυνο κτιριακό υλικό που διαθέτει». 

Στην έκθεση του καθηγητή Γ. Κύρου αναφερόταν ότι «είναι προφανές και λογικό το γενικό αίτημα της πόλης να παραμείνει ο χώρος της έκθεσης ιδιοκτησία του λαού της, (…) αυτό όμως δεν σημαίνει πως η έκταση αυτή δεν επιτρέπεται να παραχωρηθεί τμηματικά σε χρήση ορισμένου χρόνου για επενδύσεις, οι οποίες όταν αποσβεσθούν θα αποδώσουν τις εγκαταστάσεις αυτές στον δημοσίου συμφέροντος φορέα που παραχώρησε τον χώρο». 

Ως πιθανούς επενδυτές η έκθεση Κύρου πρότεινε το ελληνικό δημόσιο, την τοπική αυτοδιοίκηση και ιδιωτικά κεφάλαια.

Αυτό το μίγμα δημόσιων και ιδιωτικών κεφαλαίων που απαιτούνται για την ανάπλαση αναζητείται μέχρι και σήμερα ενώ παραμένει επίκαιρο το αίτημα του λαού της να μη χαθεί το οικόπεδο στην καρδιά της πόλης.

Η EXPΟ2008

Το 1998 ο τότε υπουργός Πολιτισμού Ευ. Βενιζέλος προτείνει η Θεσσαλονίκη να διεκδικήσει την παγκόσμια έκθεση ΕΧΡΟ2008 -«προκειμένου να διαφυλαχθούν οι αναπτυξιακές ισορροπίες της χώρας μετά την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004», όπως είπε αρκετά χρόνια αργότερα. 

Επειδή στις προδιαγραφές για την EXPO ορίζονταν ότι το εκθεσιακό θα έπρεπε να εκτείνεται σε τουλάχιστον 300 στρέμματα, αρχίζουν πυρετώδεις διαβουλεύσεις για τον χώρο που θα μπορούσε να φιλοξενήσει την Έκθεση. 

Εξετάζονται 11 υποψήφιες περιοχές (από την υπάρχουσα θέση μέχρι το Λιβαδάκι Περαίας, το Αεροδρόμιο ΣΕΔΕΣ, το Αγρόκτημα ΑΠΘ, τον Ανθεμούντα, το Ωραιόκαστρο, τον Λαγκαδά, το Δερβένι, τους Λαχανόκηπους και τη Βιομηχανική Περιοχή- και τελικά η θέση που προκρίνεται είναι το αγρόκτημα του ΤΕΙ Θεσσαλονίκης στη Σίνδο. 

Η μελέτη που είχε περιληφθεί στο φάκελο υποψηφιότητας για την EXPO2008 προέβλεπε τη δημιουργία σύγχρονων υποδομών καθώς και EXPO Hotel, EXPO Village.

Μία μικρή λεπτομέρεια: Το ΤΕΙ δεν συναινούσε στην παραχώρηση του χώρου. Μια όχι και τόσο μικρή λεπτομέρεια: Δεν είχε ξεκαθαριστεί πώς επρόκειτο να χρηματοδοτηθεί το εγχείρημα.

Η κυβέρνηση άλλαξε την άνοιξη του 2004 αλλά το σχέδιο για τη μετεγκατάσταση της ΔΕΘ παρέμεινε ζωντανό. Τον Δεκέμβριο του 2004, όμως, η Θεσσαλονίκη έχασε οριστικά τη διοργάνωση της EXPO2008.

Η μακέτα του Καλατράβα και η «πράσινη παρένθεση»

Λίγους μήνες μετά το ναυάγιο της EXPO, τον Σεπτέμβριο του 2005 και ενώ η συζήτηση για μετεγκατάσταση είχε παγώσει, ο τότε πρόεδρος της ΔΕΘ Δημήτρης Μπακατσέλος αιφνιδιάζει τους πάντες παρουσιάζοντας την πρόταση του διάσημου ισπανού αρχιτέκτονα Σαντιάγο Καλατράβα. 

Ο Καλατράβα είχε επιστρατευτεί από το Γραφείο Δοξιάδη που είχε αναλάβει να υποστηρίξει την πρόταση της διοίκησης της ΔΕΘ ότι η EXPO2008 θα μπορούσε να φιλοξενηθεί στον υπάρχοντα χώρο της Έκθεσης -εάν συνυπολογιζόταν ο χώρος του Γ’ Σώματος Στρατού, των πανεπιστημίων κ.λπ.

Το όραμα Καλατράβα για την ανάπλαση της ΔΕΘ στην υπάρχουσα θέση είχε τον τίτλο «Τhe Light of Greece» (Το φως της Ελλάδας) και ήταν μία γενικόλογη έκθεση ιδεών. Εκτός των άλλων ο Καλατράβα έκανε αναφορά και σε ξενοδοχείο τριών έως πέντε αστέρων αλλά και επιχειρηματικά κέντρα, θέατρο, συναυλιακούς χώρους κ.ά.

Η χρηματοοικονομική μελέτη βιωσιμότητας του Γραφείου Δοξιάδη προέβλεπε μια επένδυση που ξεπερνούσε τα 200 εκατομμύρια ευρώ, με τις τότε τιμές, για εκθεσιακό κτίριο έκτασης 40.000 τ.μ., ένα πολυμορφικό συνεδριακό κέντρο χωρητικότητας 10.000 θέσεων και υπόγειο πάρκινγκ 4.000 θέσεων και πρότεινε να χρηματοδοτηθεί με Σύμπραξη Δημοσίου με Ιδιωτικό Τομέα.

Αποδείχτηκε όμως ότι λογάριαζε χωρίς τον… ξενοδόχο της Θεσσαλονίκης, τον τότε δήμαρχο Βασίλη Παπαγεωργόπουλο, που αντέδρασε με οργή γιατί δεν είχε ζητηθεί η σύμφωνη γνώμη του δήμου. 

Ο κ. Παπαγεωργόπουλος υποστήριξε ότι επέρχεται «τελειωτικό χτύπημα στα δοκιμαζόμενα εμπορικά καταστήματα» και ζήτησε τη μετεγκατάσταση της ΔΕΘ στους Λαχανόκηπους. 

Από την πρόταση Καλατράβα έμεινε μόνο η μακέτα που κοσμεί ακόμα και σήμερα τα γραφεία διοίκησης της ΔΕΘ-Helexpo -κι ένα εξαψήφιο ποσό στον τραπεζικό λογαριασμό του ισπανού αρχιτέκτονα.

Όταν αρχίζει να διατυπώνεται από όλο και περισσότερους πολίτες η πρόταση ο χώρος της ΔΕΘ να γίνει μητροπολιτικό πάρκο, κάτι που ο πρόεδρος της ΔΕΘ χαρακτήριζε ως «πράσινη παρένθεση» στην καρδιά της πόλης, επανέφερε την πρόταση για δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου στον χώρο της σημερινής ΔΕΘ -πρόταση που υποστηρίζει διαχρονικά το ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας και όχι μόνον.

Επιστροφή στη Σίνδο

Το 2008, στην τελευταία Έκθεση που ο Κώστας Καραμανλής ήλθε ως πρωθυπουργός, εξαγγέλλει τη μεταφορά της ΔΕΘ στη Δυτική Θεσσαλονίκη και την απόδοση του υπάρχοντα χώρου της (175 στρέμματα περίπου) για δημιουργία Μητροπολιτικού Πάρκου. 

Με Κοινή Υπουργική Απόφαση συγκροτείται Επιτροπή υπό την προεδρία του τότε Υπουργού Μακεδονίας Θράκης Στ. Καλαφάτη για να προσδιοριστεί η καταλληλότερη θέση για τη μετεγκατάσταση. 

Ακολουθούν συσκέψεις επί συσκέψεων με δημάρχους, επιστημονικούς και παραγωγικούς φορείς στο υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης με τους δημάρχους της Δυτικής Θεσσαλονίκης να ανταγωνίζονται για το ποιος θα φέρει την Έκθεση στα όρια του δήμου του ενώ και ο τότε δήμαρχος Μίκρας κάνει παρέμβαση μήπως αλλάξει ο προσανατολισμός και μεταφερθεί τελικά στα ανατολικά της πόλης. 

Όλη η διαδικασία καταλήγει σε ομόφωνη απόφαση των φορέων για μεταφορά της έκθεσης στο αγρόκτημα του ΤΕΙ στη Σίνδο την οποία επικυρώνει σχετική μελέτη του ΤΕΕ/ΤΚΜ. Οι «ενοχλητικές» λεπτομέρειες ότι το ΤΕΙ αρνείται να παραχωρήσει την έκταση και ότι δεν είχε βρεθεί τρόπος χρηματοδότησης, δεν απασχολούν κανέναν.

Πώς η έκθεση (ξ)έμεινε στο κέντρο

Τον Οκτώβριο του 2009 οι εκλογές οδηγούν σε κυβερνητική αλλαγή και πολύ σύντομα ξεσπά η οικονομική κρίση και η περίοδος των Μνημονίων που θα καθηλώσει τη χώρα για μια δεκαετία. 

ΔΕΘ και Helexpo επανενώνονται αφού ναυάγησαν όλες οι προσπάθειες για είσοδο στρατηγικού επενδυτή στην Helexpo (μάλιστα οι περισσότερες από τις εταιρείες που είχαν δείξει αρχικά κάποιο ενδιαφέρον στη συνέχεια πτώχευσαν ενώ τώρα ένας επιχειρηματίας εξ αυτών φέρεται να εκδηλώνει ενδιαφέρον να επανέλθει στη ΔΕΘ ως επενδυτής). 

Η ενιαία πλέον εταιρεία αναθέτει μια προμελέτη βιωσιμότητας για να εξετάσει την οικονομική βιωσιμότητα δύο σεναρίων: Της μετεγκατάστασης στη Σίνδο και της ανάπλασης στην υπάρχουσα θέση. 

Η διοίκηση της ΔΕΘ-Helexpo ανακοινώνει ότι η μετεγκατάσταση στη Σίνδο θα απαιτούσε 300 εκατ. ευρώ και επιπλέον 600 εκατ. ευρώ για τα απαραίτητα έργα υποδομής ενώ η ανάπλαση του υπάρχοντος εκθεσιακού κέντρου μαζί με τη δημιουργία πάρκου, μόνο 120 εκατ. ευρώ. 

Μιας και ακόμη δεν είχε επικυρωθεί η αναθεώρηση του Γενικού Πολεοδομικού και έπρεπε να ξεκαθαριστούν οι χρήσεις γης, αρχίζει η εκπόνηση ενός Ειδικού Χωρικού Σχεδίου που υποτίθεται ότι θα προχωρούσε με διαδικασίες fast track. 

Ακολούθησε διαβούλευση επί του σχεδίου ανάπλασης στην οποία δεν εκφράστηκαν ιδιαίτερες αντιδράσεις -μόνον η Περιφερειακή Ένωση Δήμων επικαλέστηκε ένα ψήφισμά της του 2013, που επέμενε στο σχέδιο μετεγκατάστασης στα Δυτικά.

Τα μεγαλόπνοα σχέδια Παπαγεωργόπουλου

Μετά τα απανωτά ναυάγια, (EXPO, Kαλατράβα) ο τότε δήμαρχος αναλαμβάνει να τονώσει το ηθικό. Το… αυθεντικό WΤC στο Μανχάταν είχε ήδη καταρρεύσει μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και η Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων, της οποίας πρόεδρος ήταν ο κ. Παπαγεωργόπουλος, ανακοίνωσε τη δημιουργία Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου (WTC) στη Θεσσαλονίκη. 

Μέτοχοι θα ήταν ο κεντρικός δήμος, η Μητροπολιτική Αναπτυξιακή Εταιρεία Θεσσαλονίκης, η ΤΕΔΚΘ, η Ηelexpo, ο ΟΛΘ και η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας με αρχικό κεφάλαιο επένδυσης μισού εκατομμυρίου ευρώ. 

Στις αρχές του 2008 το δημοτικό συμβούλιο της πόλης ενέκρινε στρατηγικό σχέδιο που μεταξύ άλλων προέβλεπε τη διεκδίκηση της ΕXPO… είτε του 2017-2018 είτε του 2022-2023 ή εναλλακτικά τη διεκδίκηση των Ολυμπιακών Αγώνων… από το 2024 ως το 2036!

Η πρόταση ανταλλαγής οικοπέδων με το ΑΠΘ

Το 2009 παρουσιάζεται μελέτη του ΑΠΘ που προτείνει ανταλλαγή οικοπέδων. Η ΔΕΘ μεταφερόταν σε μέρος της έκτασης του αγροκτήματος του ΑΠΘ στα ανατολικά και το ΑΠΘ θα επέκτεινε την πανεπιστημιούπολη προς το οικόπεδο της ΔΕΘ στο κέντρο. Επιστημονικός υπεύθυνος της πρότασης ήταν ο καθηγητής αρχιτεκτονικού και αστικού σχεδιασμού Ν. Καλογήρου. 

Έτσι η ΔΕΘ θα έκανε ένα νέο ξεκίνημα και μάλιστα σε προνομιακό χώρο, με μέτωπο στη θάλασσα, πλησίον του αεροδρομίου, όπως συμβαίνει σε πολλά διεθνή εκθεσιακά κέντρα. Από την άλλη το πανεπιστήμιο θα «ανέπνεε» και η Θεσσαλονίκη θα αποκτούσε ένα πάρκο πρασίνου και πολιτισμού στην καρδιά της πόλης.

Ήταν ίσως η πιο βιώσιμη πρόταση καθώς επρόκειτο για ανταλλαγή οικοπέδων και όχι για διεκδίκηση ενός οικοπέδου του οποίου η ΔΕΘ δεν είχε την κυριότητα όπως στην περίπτωση της Σίνδου. Και στην πρόταση Καλόγηρου το νέο εκθεσιακό θα γινόταν και με αξιοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων που σε αντάλλαγμα θα αναλάμβαναν κάποιες δραστηριότητες (ξενοδοχεία, εστίαση, μαρίνα κ.ά.). Μόνο που ούτε αυτή η πρόταση προχώρησε αλλά έμεινε επί χάρτου.

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στη 01.10.2023