Με την ετήσια επιχορήγηση και τα ίδια έσοδα που έχουν, οι δήμοι με το ζόρι μπορούν να πληρώνουν... φως, νερό, τηλέφωνο και τους μισθούς των υπαλλήλων, ώστε να λειτουργήσουν στοιχειωδώς. Για να βρουν χρηματοδότηση θα πρέπει να... απλώσουν παρακλητικά το χέρι στις περιφέρειες, που διαχειρίζονται ευρωπαϊκούς πόρους και μοιράζουν το χρήμα. Αλλά για να βρουν το δρόμο προς τις... Βρυξέλλες και τα ευρωπαϊκά κονδύλια, πρέπει να έχουν «ώριμες» προτάσεις, κι αυτό προϋποθέτει μελέτες, που θα εκπονήσει ο δήμος (αν έχει στελέχη στις υπηρεσίες) ή ένας ιδιώτης (αν ο δήμος έχει πόρους για να τον πληρώσει). Οι πηγές χρηματοδότησης των δήμων είναι οι ΚΑΠ, τα δημοτικά τέλη, τα ευρωπαϊκά προγράμματα και ο δανεισμός.

ΚΑΠ και νέα ανοίγματα

Οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι (ΚΑΠ) που προέρχονται από έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού (20% του φόρου εισοδήματος. 12% του ΦΠΑ, 50% του Φόρου Ακίνητης Περιουσίας) και κατανέμονται με αντικειμενικά κριτήρια (έκταση, πληθυσμός, ορεινότητα, νησιωτικότητα κ.ά.). Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των εσόδων διατίθεται για τη μισθοδοσία των υπαλλήλων και την κάλυψη λειτουργικών δαπανών των δήμων. Το 1/3 των ΚΑΠ είναι η Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΣΑΤΑ) που διατίθεται αποκλειστικά για την εκτέλεση έργων και την εκπόνηση μελετών. Στο σχέδιο «Καλλικράτης» για τις συνενώσεις των δήμων προβλεπόταν κονδύλιο περίπου 6 δισ. ευρώ για τους ΚΑΠ, αλλά εκείνη την περίοδο ενέσκηψε η οικονομική κρίση και μπήκε ένα πλαφόν στα χρήματα που πήγαιναν στους δήμους, περίπου στο ένα τρίτο των προβλεπόμενων επιχορηγήσεων. Η κρίση πέρασε, ο «κόφτης» παρέμεινε. Σύμφωνα με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ) οι Κ.Α.Π. του 2024 ανέρχονται σε 1 δισ. 740 εκατ. ευρώ, ενώ βάσει νόμου πρέπει να αποδίδονται στους δήμους 6,5 δισ. ευρώ. Το 2024, προέκυψαν και πρόσθετες δαπάνες για τους δήμους:

α) αυξήθηκαν οι αμοιβές των δημοτικών υπαλλήλων,

β) επιβλήθηκε υποχρεωτικά παρακράτηση από τους ΚΑΠ για το τέλος ταφής των απορριμμάτων

γ) αυξήθηκε το κόστος ενέργειας, που αφορά όλα τα δημοτικά κτίρια (υπηρεσίες, σχολεία, παιδικούς σταθμούς κ.α.) αλλά και τις ενεργοβόρες υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης (αντλιοστάσια, βιολογικοί καθαρισμοί).

Εκτός από τους ΚΑΠ που είναι το βασικό έσοδο, οι δήμοι έχουν έσοδα από μια σειρά από δημοτικά τέλη. Τα τέλη που εισπράττει ο κάθε δήμος από τους λογαριασμούς ενέργειας και ύδρευσης, είναι ανταποδοτικά, δηλαδή πρέπει να διατεθούν αποκλειστικά για την καθαριότητα, τον φωτισμό, την ύδρευση, αποχέτευση και άρδευση. Τέλη που επιβάλλονται για την ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων, τις διαφημίσεις στο δημόσιο χώρο κλπ δεν έχουν ανταποδοτικό χαρακτήρα και ο δήμος μπορεί να τα διαχειριστεί με βάση τις ανάγκες του και ό,τι περισσέψει, αν περισσέψει μπορεί να διατεθεί σε νέα έργα.

Όμως τα αναπτυξιακά έργα χρηματοδοτούνται κατά βάση από κοινοτικά κονδύλια, τα οποία δεν διαχειρίζονται απευθείας οι δήμοι, αλλά είτε η κεντρική κυβέρνηση, μέσω των τομεακών προγραμμάτων κάθε υπουργείου, είτε οι περιφέρειες. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα κονδύλια του ΕΣΠΑ 2014-2020 μόλις το 17% κατέληξε στους δήμους. Όσο για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, η ΚΕΔΕ διαμαρτύρεται ότι η Αυτοδιοίκηση είναι ο «φτωχός συγγενής» στη μοιρασιά πολλών δισεκατομμυρίων.

Οι περιφέρειες έχουν το μαχαίρι και το πεπόνι

«Ένα πάγιο πρόβλημα της Αυτοδιοίκησης είναι ότι χρήματα που της αντιστοιχούν δεν τα διαχειρίζεται η ίδια, αλλά τα διαχειρίζεται η περιφέρεια. Πρακτικά οι δήμοι εξαρτώνται από την περιφέρεια, ενώ ο νόμος λέει ότι δήμος και περιφέρεια δεν έχουν ιεραρχική σχέση» αναφέρει στο makthes.gr ο Δρ. Κώστας Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Διοικητικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και στέλεχος της γενικής διεύθυνσης Οικονομικών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Αναπτυξιακής Πολιτικής του υπουργείου Εσωτερικών. Ουσιαστικά η κάθε περιφέρεια, «έχει το μαχαίρι και το πεπόνι» όπως εξηγεί στη makthes.gr αιρετός με μακρά εμπειρία στην αυτοδιοίκηση, σημειώνοντας ότι σε αυτή τη μοιρασιά παίζουν ρόλο οι ισορροπίες – κομματικές και ψηφοθηρικές- που υπάρχουν σε κάθε περιοχή, και φυσικά οι προσωπικές σχέσεις του κάθε δημάρχου με τον κάθε περιφερειάρχη.

Εκτός από τα... υποκειμενικά κριτήρια, υπάρχουν και αντικειμενικές δυσκολίες μέχρι ένας δήμος να καταφέρει να εντάξει ένα έργο σε ένα χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Θα πρέπει κατ' αρχάς να διαθέτει τη διοικητική ικανότητα να προετοιμάσει τις μελέτες πριν υποβάλλει πρόταση χρηματοδότησης. Όμως πολλοί δήμοι δεν έχουν επαρκώς στελεχωμένες τεχνικές υπηρεσίες, ενώ μόλις 80 από τους 332 δήμους διαθέτουν πολεοδομίες, πόσο μάλλον διοικητική επάρκεια για διεκδικήσουν χρηματοδοτήσεις από τα κοινοτικά προγράμματα.

Πολλοί δήμοι που θέλουν να έχουν ετοιμότητα για να απορροφήσουν κοινοτικές χρηματοδοτήσεις, στρέφονται στον ιδιωτικό τομέα για να «ωριμάσουν» τις προτάσεις τους- και πολλές φορές αυτό συμβαίνει ακόμα κι αν διαθέτουν στελέχη στις υπηρεσίες.

Τα μελετητικά γραφεία, με τη σειρά τους, προσαρμόζουν τις προτάσεις ώστε να είναι κομμένες και ραμμένες στα χρηματοδοτικά προγράμματα. Έτσι μπορεί πχ ένας δήμος να έχει ανάγκη από έργα αγροτικής οδοποιίας, αλλά τα διαθέσιμα κονδύλια, με βάση τις προτεραιότητες που έχει θέσει η Ε.Ε., να είναι πχ για έργα ψηφιακού μετασχηματισμού.

Ένας δήμος που δεν μπορεί να κάνει έργα ανάπτυξης, εξαρτάται μόνο από τους πόρους που του δίνει το κράτος, οι οποίοι είναι περιορισμένοι, άρα ίσα που λειτουργεί.

Είναι αυτο-διοικούμενη η Αυτοδιοίκηση;

Τελικά πόσο αυτοδιοικούμενη είναι η αυτοδιοίκηση, αν δεν έχει την ευχέρεια να διαχειρίζεται κονδύλια, πόσο μάλλον να καταρτίσει ένα στρατηγικό σχέδιο που θα προκύπτει μετά από διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες; «Σε αντίθεση με τον Ευρωπαϊκό Χάρτη της Αυτονομίας, που είναι ο χάρτης του Συμβουλίου της Ευρώπης που υιοθετήθηκε από όλα τα κράτη-μέλη του, και από την Ελλάδα, και το Σύνταγμα που επίσης μιλάει για οικονομική αυτοτέλεια, η πραγματικότητα δεν ανταποκρίνεται στις συνταγματικές και ευρωπαϊκές προβλέψεις. Κατά τη γνώμη μου, καταρχήν μετά το Καλλικράτη το 2010 δεν είχε γίνει καμία σοβαρή διοικητική μεταρρύθμισης της αυτοδιοίκησης» σχολιάζει ο Πάνος Μαϊστρος, επιστημονικός σύμβουλος της ΚΕΔΕ, με μακρά εμπειρία στα της Αυτοδιοίκησης.

«Η αποκέντρωση δεν έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι δήμοι να έχουν τη διοικητική ικανότητα, ώστε να μπορούν να διεκδικήσουν την οικονομική αυτονομία τους. Είναι ένας κύκλος αυτοτροφοδοτούμενος. Η κεντρική διοίκηση λέει στους δήμους “δεν έχεις την ικανότητα, δεν μπορώ να σου αναθέσω περισσότερα έργα και να σου δώσω περισσότερα χρήματα. Επειδή ακριβώς δεν παίρνεις ούτε περισσότερο προσωπικό, δεν ενδυναμώνεσαι σαν οργανισμός, παραμένεις έτσι σε μια καχεκτική κατάσταση».