29/12/2023 10:10
Το έθιμο του «Κουδουνά» στο χωριό Μικρόπολη Δράμας επαναφέρει ο Πολιτιστικός Σύλλογος της περιοχής, εξήντα χρόνια μετά την διακοπή του. Όπως αναφέρει η πρόεδρος του συλλόγου Έφη Αμπατζή στο makthes.gr, μετά από έρευνα χρόνων, φέτος ο σύλλογος θα προσπαθήσει να αναβιώσει το δρώμενο του χωριού για πρώτη φορά από τη δεκαετία του ’60 όταν και πραγμτοποιήθηκε τελευταία φορά. Παραλλαγές του εθίμου, το οποίο αναβιώνει παραδοσιακά κάθε χρόνο του Αη Γιαννού, συνεχίζονται μέχρι σήμερα σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας. Το έθιμο εντάσσεται στα Διονυσιακά Δρώμενα Δράμας, τον δωδεκαήμερο θεσμό που χρονολογείται από την αρχαιότητα.
Το έθιμο αναμένεται να πραγματοποιηθεί στις 7 Γενάρη ως είθισται και σύμφωνα με την κ. Αμπατζή, θα γίνει προσπάθεια το έθιμο να προσεγγιστεί όσο γίνεται η πρωτότυπη μορφή του.
Ο «Κουδουνάς» έβγαινε παραδοσιακά κάθε χρόνο του Αη Γιαννού μετά τη θεία λειτουργία. Οι συμμετέχοντες συγκεντρώνονταν έξω από την εκκλησία. Από ‘κει ξεκινούσαν με χορούς και τραγούδια για να γυρίσουν όλο το χωριό. Χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών που είχαν Γιάννη, έλεγαν αστεία και έδιναν τις ευχές τους στους εορτάζοντες. Οι σπιτονοικοκύρηδες με τη σειρά τους, τους κερνούσαν και τους έδιναν χρήματα. Όταν τελείωναν με τις ευχές στους Γιάννηδες, επέστρεφαν στην εκκλησία και έδιναν τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν στον παπά. Στη συνέχεια, χορεύοντας πήγαιναν στο σχολείο όπου τους περίμενε το χωριό για ένα μεγάλο γλέντι. Στο έθιμο συμμετείχαν αυστηρά και μόνο άνδρες, οι γυναίκες ήταν απλά θεατές.
Στα δρώμενα επίσης συμμετείχε και μια... καμήλα: το κεφάλι της ήταν σκελετός ενός ψόφιου αλόγου, στερεωμένο σε ένα μακρύ ξύλο, που το καβαλίκευε ένας ψηλός και μεγαλόσωμος άνδρας, ο οποίος έβαζε μια μεγάλη καμπούρα, καλύπτονταν ολόκληρος με ένα κόκκινο κιλίμι, και έτρεχε πάνω κάτω στην αυλή του σχολείου, μέσα στο πλήθος. Άλλες φορές χρησιμοποιούσαν το ίδιο κεφάλι και η καμήλα ήταν μεγαλύτερη ενώ κάτω από το κιλίμι βρίσκονταν δύο ή τέσσερις άνδρες. Ο κόσμος ανέβαινε στην καμήλα και έκανε βόλτες. Ο καμηλιέρης έβαφε μαύρο το πρόσωπό του από την φούμα και τραβούσε την καμήλα με ένα σχοινί. Πίσω από την καμήλα, ένας άνδρας μάζευε χρήματα και είχε έναν τενεκέ γεμάτο στάχτη, την οποία πετούσε σε όποιον ακολουθούσε, για να φύγουν οι καλικάντζαροι.
Σύμφωνα με την κ. Αμπατζή, φέτος η καμήλα θα γίνει σταθερή, φυσικά με ψεύτικο ομοίωμα κεφαλιού. Σε ό,τι αφορά στον συμβολισμό της, η ίδια σημειώνει πως η καμήλα λόγω το ότι είναι ανθεκτικό ζώο και υπομονετικό, ήταν ένα σύμβολο για να ξεπεράσουν τις αντιξοότητες της ζωής. Επίσης μία άλλη εκδοχή είναι ότι ήταν εξοικειωμένοι με την καμήλα και την θεωρούσαν καλό οιωνό λόγω του πλούσιου εμπορίου που ερχόταν από την Ανατολή και πολύτιμα αγαθά που γέμιζαν κάθε φορά που έφταναν καραβάνια.
Την πρωτοκαθεδρία όμως την είχαν οι τσολιάδες με τα άλογα. Νέοι, ωραίοι και λεβέντες, καμάρωναν με τις φουστανέλες και τα φέσια πάνω στα άλογα και φύλαγαν τη νύφη, η οποία ήταν ένας άνδρας, ντυμένος με γυναικεία φορεσιά και τούλι. Ο ρόλος της ήταν να την κλέψουν οι θεατές και να την κρύψουν πίσω από δέντρα. Έτρεχαν μετά οι τσολιάδες με τα άλογα, την έβρισκαν, την ανέβαζαν στο άλογο του γαμπρού και την έφερναν πίσω. Έπειτα, μπροστά στα σκαλάκια του σχολείου στηνόταν ένας σατυρικός γάμος. Κάποιος υποδυόταν τον παπά και κάποιος τον κουμπάρο. Χοροί, τραγούδια, γκάιντες και γλέντι κρατούσαν ως το χάραμα.
Όπως τονίζει στο makthes.gr η κ. Αμπατζή, η απαρχή του εθίμου χάνεται στα βάθη των αιώνων, δεν μπορεί κανένας να το χρονολογήσει ακριβώς. «Πολλοί λαογράφοι που έχουν ασχοληθεί με το θέμα το τοποθετούν στην Διονυσιακή εποχή άλλοι όμως πιστεύουν ότι φτάνει μέχρι την προϊστορία. Το έθιμο ατόνησε με την έλευση των προσφύγων την δεκαετία του 1920 (Θράκη, Πόντος, Μικρά Ασία) κάτι που στα αλλά χωριά δεν συνέβη σε τόσο μεγάλο βαθμό, και διακόπηκε οριστικά την δεκαετία του 1940 εξαιτίας του πολέμου και μετά του εμφυλίου. Το 1956 και για τρία χρόνια μια ομάδα νέων του χωριού το αναβίωσαν. Οι περισσότεροι όμως μετανάστευσαν την δεκαετία του ‘60 στο εξωτερικό ή τις μεγάλες πόλεις για εργασία και άφησαν πίσω μόνο ηλικιωμένους και παιδιά με αποτέλεσμα το έθιμο να σταματήσει οριστικά».
Σύμφωνα με την κ. Αμπατζή, το έθιμο συμβολίζει την γονιμότητα και την έναρξη μιας νέας εποχής. Το βήμα του Κουδουνά είναι έντονο για να προκαλεί θόρυβο με τα κουδούνια που φοράει και να ξορκίσει το κακό. Η καμήλα συμβολίζει την υπομονή και την αφθονία, ο γάμος συμβολίζει την έναρξη μιας νέας εποχής και την ευγονία.
Η κ. Αμπατζή σημειώνει πως οι πηγές για τις οποίες έμαθαν για το έθιμο είναι κυρίως προφορικές. Από τους γηραιότερους που συμμετείχαν ή παρακολουθούσαν και είναι ακόμα στην ζωή ή ήταν όταν ξεκινήσαν την έρευνα. Όπως τονίζει, οι κύριες πηγές των αφηγήσεων ήταν ο κ. Αθανάσιος Μπάνιος, η κ. Κυριακή Καρνετζή και ο κ. Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος που βρίσκονται ακόμα εν ζωή αλλά και οι Θανάσης Καρατζιώτης, Σοφία Μπάνιου και Μαρία Αβραάμ οι οποίοι δυστυχώς δεν ζουν σήμερα για να το δουν να επανέρχεται.
«Στην Δράμα, στα εντόπια χωριά, τις ημερες 5-8 Ιανουαρίου τελούνται τα διονυσιακά δρώμενα του 12ημέρου, όπως τα ονομάζουμε» εξηγεί η κ. Αμπατζή. «Την αρχή κάνει στις 4 το βράδυ το Μοναστηρακι με τους 'Αράπηδες' και συνεχίζουν στον Ξηροπόταμο πάλι με την ίδια ονομασία. Στην Πετρούσα το έθιμο ονομάζεται «Μπαμπιντέν» στους Πύργους επίσης «Μπαμπιντέν» και «Νταβανίσκα», «Αρκούδες» στο Παγονέρι και τέλος στην Καλή Βρύση τελείται το έθιμο των «Μπαμπούγερων».
«Θεωρείται κορυφαίο γεγονός για την περιοχή μας και προσελκύει πλήθος επισκεπτών, χορευτών, συλλόγων, λαογράφων» προσθέτει η κ. Αμπατζή. «Είμαστε πολύ χαρούμενοι που φέτος στις 7 του Γενάρη θα ηχήσουν ξανά τα κουδούνια μετά από πολλά χρόνια και στον δικό μας τόπο για να ενωθούν με των ηχο των υπολοίπων χωριών της περιοχής. Πάνω κάτω όλα τα δρώμενα της περιοχής μοιάζουν και γίνονται όλα για τους ίδιους λόγους: για ευετηρία, για ευγονία, για να διώξουν το κακό. Οι διαφορές τους έγκεινται στην ενδυμασία και την διαφορετικότητα των στολών των Κουδουνάτων. Επίσης σε κάποια χωριά έχει σατυρικό γάμο σε κάποια αλλά πάλι όχι».
Όσο για το μέλλον το εθίμου, η κ. Αμπατζή σημειώνει πως «θέλουμε να πιστεύουμε ότι φέτος δεν θα είναι μία και μοναδική φορά που αναβιώνει το έθιμο. Θα προσπαθήσουμε να μάθουμε στους νέους μέσω των παλιών την διαδικασία και να τους μυήσουμε στην διονυσιακή έκσταση ούτως ώστε το δρώμενο να πραγματοποιείται κάθε χρόνο και για πολλούς αιώνες ακόμα. Τα 60 χρόνια που δεν πραγματοποιείται θεωρούμε ότι είναι λίγα μπροστά στους τόσους αιώνες που λάμβανε χώρα στον τόπο μας και ελπίζουμε πως οι νέοι θα το συνεχίσουν για πάντα».
05/01/2024 15:43
Το έθιμο του «Κουδουνά» στο χωριό Μικρόπολη Δράμας επαναφέρει ο Πολιτιστικός Σύλλογος της περιοχής, εξήντα χρόνια μετά την διακοπή του. Όπως αναφέρει η πρόεδρος του συλλόγου Έφη Αμπατζή στο makthes.gr, μετά από έρευνα χρόνων, φέτος ο σύλλογος θα προσπαθήσει να αναβιώσει το δρώμενο του χωριού για πρώτη φορά από τη δεκαετία του ’60 όταν και πραγμτοποιήθηκε τελευταία φορά. Παραλλαγές του εθίμου, το οποίο αναβιώνει παραδοσιακά κάθε χρόνο του Αη Γιαννού, συνεχίζονται μέχρι σήμερα σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας. Το έθιμο εντάσσεται στα Διονυσιακά Δρώμενα Δράμας, τον δωδεκαήμερο θεσμό που χρονολογείται από την αρχαιότητα.
Το έθιμο αναμένεται να πραγματοποιηθεί στις 7 Γενάρη ως είθισται και σύμφωνα με την κ. Αμπατζή, θα γίνει προσπάθεια το έθιμο να προσεγγιστεί όσο γίνεται η πρωτότυπη μορφή του.
Ο «Κουδουνάς» έβγαινε παραδοσιακά κάθε χρόνο του Αη Γιαννού μετά τη θεία λειτουργία. Οι συμμετέχοντες συγκεντρώνονταν έξω από την εκκλησία. Από ‘κει ξεκινούσαν με χορούς και τραγούδια για να γυρίσουν όλο το χωριό. Χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών που είχαν Γιάννη, έλεγαν αστεία και έδιναν τις ευχές τους στους εορτάζοντες. Οι σπιτονοικοκύρηδες με τη σειρά τους, τους κερνούσαν και τους έδιναν χρήματα. Όταν τελείωναν με τις ευχές στους Γιάννηδες, επέστρεφαν στην εκκλησία και έδιναν τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν στον παπά. Στη συνέχεια, χορεύοντας πήγαιναν στο σχολείο όπου τους περίμενε το χωριό για ένα μεγάλο γλέντι. Στο έθιμο συμμετείχαν αυστηρά και μόνο άνδρες, οι γυναίκες ήταν απλά θεατές.
Στα δρώμενα επίσης συμμετείχε και μια... καμήλα: το κεφάλι της ήταν σκελετός ενός ψόφιου αλόγου, στερεωμένο σε ένα μακρύ ξύλο, που το καβαλίκευε ένας ψηλός και μεγαλόσωμος άνδρας, ο οποίος έβαζε μια μεγάλη καμπούρα, καλύπτονταν ολόκληρος με ένα κόκκινο κιλίμι, και έτρεχε πάνω κάτω στην αυλή του σχολείου, μέσα στο πλήθος. Άλλες φορές χρησιμοποιούσαν το ίδιο κεφάλι και η καμήλα ήταν μεγαλύτερη ενώ κάτω από το κιλίμι βρίσκονταν δύο ή τέσσερις άνδρες. Ο κόσμος ανέβαινε στην καμήλα και έκανε βόλτες. Ο καμηλιέρης έβαφε μαύρο το πρόσωπό του από την φούμα και τραβούσε την καμήλα με ένα σχοινί. Πίσω από την καμήλα, ένας άνδρας μάζευε χρήματα και είχε έναν τενεκέ γεμάτο στάχτη, την οποία πετούσε σε όποιον ακολουθούσε, για να φύγουν οι καλικάντζαροι.
Σύμφωνα με την κ. Αμπατζή, φέτος η καμήλα θα γίνει σταθερή, φυσικά με ψεύτικο ομοίωμα κεφαλιού. Σε ό,τι αφορά στον συμβολισμό της, η ίδια σημειώνει πως η καμήλα λόγω το ότι είναι ανθεκτικό ζώο και υπομονετικό, ήταν ένα σύμβολο για να ξεπεράσουν τις αντιξοότητες της ζωής. Επίσης μία άλλη εκδοχή είναι ότι ήταν εξοικειωμένοι με την καμήλα και την θεωρούσαν καλό οιωνό λόγω του πλούσιου εμπορίου που ερχόταν από την Ανατολή και πολύτιμα αγαθά που γέμιζαν κάθε φορά που έφταναν καραβάνια.
Την πρωτοκαθεδρία όμως την είχαν οι τσολιάδες με τα άλογα. Νέοι, ωραίοι και λεβέντες, καμάρωναν με τις φουστανέλες και τα φέσια πάνω στα άλογα και φύλαγαν τη νύφη, η οποία ήταν ένας άνδρας, ντυμένος με γυναικεία φορεσιά και τούλι. Ο ρόλος της ήταν να την κλέψουν οι θεατές και να την κρύψουν πίσω από δέντρα. Έτρεχαν μετά οι τσολιάδες με τα άλογα, την έβρισκαν, την ανέβαζαν στο άλογο του γαμπρού και την έφερναν πίσω. Έπειτα, μπροστά στα σκαλάκια του σχολείου στηνόταν ένας σατυρικός γάμος. Κάποιος υποδυόταν τον παπά και κάποιος τον κουμπάρο. Χοροί, τραγούδια, γκάιντες και γλέντι κρατούσαν ως το χάραμα.
Όπως τονίζει στο makthes.gr η κ. Αμπατζή, η απαρχή του εθίμου χάνεται στα βάθη των αιώνων, δεν μπορεί κανένας να το χρονολογήσει ακριβώς. «Πολλοί λαογράφοι που έχουν ασχοληθεί με το θέμα το τοποθετούν στην Διονυσιακή εποχή άλλοι όμως πιστεύουν ότι φτάνει μέχρι την προϊστορία. Το έθιμο ατόνησε με την έλευση των προσφύγων την δεκαετία του 1920 (Θράκη, Πόντος, Μικρά Ασία) κάτι που στα αλλά χωριά δεν συνέβη σε τόσο μεγάλο βαθμό, και διακόπηκε οριστικά την δεκαετία του 1940 εξαιτίας του πολέμου και μετά του εμφυλίου. Το 1956 και για τρία χρόνια μια ομάδα νέων του χωριού το αναβίωσαν. Οι περισσότεροι όμως μετανάστευσαν την δεκαετία του ‘60 στο εξωτερικό ή τις μεγάλες πόλεις για εργασία και άφησαν πίσω μόνο ηλικιωμένους και παιδιά με αποτέλεσμα το έθιμο να σταματήσει οριστικά».
Σύμφωνα με την κ. Αμπατζή, το έθιμο συμβολίζει την γονιμότητα και την έναρξη μιας νέας εποχής. Το βήμα του Κουδουνά είναι έντονο για να προκαλεί θόρυβο με τα κουδούνια που φοράει και να ξορκίσει το κακό. Η καμήλα συμβολίζει την υπομονή και την αφθονία, ο γάμος συμβολίζει την έναρξη μιας νέας εποχής και την ευγονία.
Η κ. Αμπατζή σημειώνει πως οι πηγές για τις οποίες έμαθαν για το έθιμο είναι κυρίως προφορικές. Από τους γηραιότερους που συμμετείχαν ή παρακολουθούσαν και είναι ακόμα στην ζωή ή ήταν όταν ξεκινήσαν την έρευνα. Όπως τονίζει, οι κύριες πηγές των αφηγήσεων ήταν ο κ. Αθανάσιος Μπάνιος, η κ. Κυριακή Καρνετζή και ο κ. Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος που βρίσκονται ακόμα εν ζωή αλλά και οι Θανάσης Καρατζιώτης, Σοφία Μπάνιου και Μαρία Αβραάμ οι οποίοι δυστυχώς δεν ζουν σήμερα για να το δουν να επανέρχεται.
«Στην Δράμα, στα εντόπια χωριά, τις ημερες 5-8 Ιανουαρίου τελούνται τα διονυσιακά δρώμενα του 12ημέρου, όπως τα ονομάζουμε» εξηγεί η κ. Αμπατζή. «Την αρχή κάνει στις 4 το βράδυ το Μοναστηρακι με τους 'Αράπηδες' και συνεχίζουν στον Ξηροπόταμο πάλι με την ίδια ονομασία. Στην Πετρούσα το έθιμο ονομάζεται «Μπαμπιντέν» στους Πύργους επίσης «Μπαμπιντέν» και «Νταβανίσκα», «Αρκούδες» στο Παγονέρι και τέλος στην Καλή Βρύση τελείται το έθιμο των «Μπαμπούγερων».
«Θεωρείται κορυφαίο γεγονός για την περιοχή μας και προσελκύει πλήθος επισκεπτών, χορευτών, συλλόγων, λαογράφων» προσθέτει η κ. Αμπατζή. «Είμαστε πολύ χαρούμενοι που φέτος στις 7 του Γενάρη θα ηχήσουν ξανά τα κουδούνια μετά από πολλά χρόνια και στον δικό μας τόπο για να ενωθούν με των ηχο των υπολοίπων χωριών της περιοχής. Πάνω κάτω όλα τα δρώμενα της περιοχής μοιάζουν και γίνονται όλα για τους ίδιους λόγους: για ευετηρία, για ευγονία, για να διώξουν το κακό. Οι διαφορές τους έγκεινται στην ενδυμασία και την διαφορετικότητα των στολών των Κουδουνάτων. Επίσης σε κάποια χωριά έχει σατυρικό γάμο σε κάποια αλλά πάλι όχι».
Όσο για το μέλλον το εθίμου, η κ. Αμπατζή σημειώνει πως «θέλουμε να πιστεύουμε ότι φέτος δεν θα είναι μία και μοναδική φορά που αναβιώνει το έθιμο. Θα προσπαθήσουμε να μάθουμε στους νέους μέσω των παλιών την διαδικασία και να τους μυήσουμε στην διονυσιακή έκσταση ούτως ώστε το δρώμενο να πραγματοποιείται κάθε χρόνο και για πολλούς αιώνες ακόμα. Τα 60 χρόνια που δεν πραγματοποιείται θεωρούμε ότι είναι λίγα μπροστά στους τόσους αιώνες που λάμβανε χώρα στον τόπο μας και ελπίζουμε πως οι νέοι θα το συνεχίσουν για πάντα».
ΣΧΟΛΙΑ