«Απόψε πότισαν τα μέσα μας πετρέλαιο. Ακριβώς όπως και τις αμέσως προηγούμενες νύχτες, ο αέρας στο Κορδελιό είναι ανυπόφορος. Η οσμή εγκλωβίζεται εντός του σπιτιού και εξαναγκαζόμαστε σαν όμηροι, δίχως άλλη επιλογή, να τον εισπνέουμε. Ξύπνησα με ένα κάψιμο στο λαιμό».

Πρόκειται για απόσπασμα παλαιότερης αναφοράς ενός κατοίκου της περιοχής προς το υπουργείο Περιβάλλοντος, για τη δυσοσμία που επικρατεί εδώ και πολλά χρόνια στο Κορδελιό και τον Εύοσμο. Αντίστοιχες είναι και οι καθημερινές καταγραφές στη σελίδα της ομάδας πολιτών «Η αναπνοή είναι δικαίωμα». Έξι χρόνια μετά την κινητοποίηση τους για το πρόβλημα της δυσοσμίας στη δυτική Θεσσαλονίκη, και τρία χρόνια μετά την ολοκλήρωση της έρευνας του ΑΠΘ που «έδειξε» το διυλιστήριο ΕΛΠΕ ως υπεύθυνο, η κατάσταση δεν έχει αλλάξει.

«Πάντα υπήρχε δυσοσμία, αυτό που άλλαξε τα τελευταία χρόνια ήταν ότι ήταν πιο έντονη. Σίγουρα βοήθησε το γεγονός ότι πλέον ο κόσμος δικτυώνεται μέσα από το ίντερνετ, αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να μιλήσει, να παρέμβει. Αυτό μας έδωσε δύναμη. Ποτέ πριν δεν είχαν παρέμβει οι επιθεωρητές περιβάλλοντος. Τώρα έχουμε εκθέσεις και πράξη βεβαίωσης παραβάσεων, δεν είναι ότι απλά διαπιστώσαμε εμείς ότι μύρισε» λέει ο Στέλιος Δημητριάδης, μέλος της «Αναπνοής».

Η ομάδα δημιουργήθηκε στα τέλη του καλοκαιριού 2016. Μέχρι το τέλος της ίδιας χρονιάς είχαν παραγγελθεί από την Εισαγγελία Θεσσαλονίκης δύο προκαταρκτικές έρευνες στους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος και στο Τμήμα Περιβάλλοντος της Ασφάλειας, ο τότε υπουργός Περιβάλλοντος έκανε αυτοψία στις εγκαταστάσεις του εργοστάσιου ενώ η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ανέθεσε την έρευνα για τη δυσοσμία σε ομάδα του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ. Η έρευνα συγχρηματοδοτήθηκε από Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και τα Ελληνικά Πετρέλαια (ΕΛΠΕ) και διεξήχθη από τα μέσα του 2017 και για δύο χρόνια. Τα συμπεράσματά της ανακοινώθηκαν τον Αύγουστο του 2019, σύμφωνα με τα οποία η δυσοσμία οφείλεται κυρίως στις μερκαπτάνες που εκλύονται από την μονάδα αφυδάτωσης της λάσπης των ΕΛΠΕ, η οποία βρίσκεται πολύ κοντά στον οικισμό του Κορδελιού, και στην ανοικτή μονάδα επεξεργασίας των υγρών απόβλητων του εργοστασίου.

Στο μεταξύ, οι παραβάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας που διαπιστώθηκαν από ελέγχους που διενεργήθηκαν το 2016, το 2017 και το 2018 θα εξεταστούν από τη δικαιοσύνη. Μετά από διαδοχικές αναβολές οι νέες δικάσιμοι για δύο υποθέσεις ορίστηκαν για τις 18 και 23 Νοεμβρίου 2022, ενώ μια τρίτη υπόθεση παραβίασης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας θα φτάσει στις δικαστικές αίθουσες τον Φεβρουάριο του 2023.

Η πορεία υλοποίησης των έργων από πλευράς ΕΛΠΕ

Τον Φεβρουάριο 2019, μετά την ανακοίνωση των πρώτων συμπερασμάτων της έρευνας, η τότε διοίκηση των ΕΛΠΕ δεσμεύτηκε στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος (επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ) ότι θα είχε ολοκληρώσει μια σειρά από επενδύσεις (ύψους περίπου 11 εκατ. ευρώ) μέχρι το α’ εξάμηνο του 2020. Τα δυο μεγαλύτερα έργα ήταν:

α) Το έργο «Ανάκτηση Απαερίων Πυρσού», κόστους 2,5 εκατ. ευρώ, αναμένονταν να μηδενίσει τυχόν διαφυγές υδρογονανθράκων από τον πυρσό.

β) Τα έργα «Αναβάθμισης της Κατεργασίας Υγρών Αποβλήτων» κόστους 6,5 εκατ. ευρώ , για την τήρηση των νέων ορίων υγρών αποβλήτων της ΕΕ, με βάση τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές.

Τον Φεβρουάριο του 2021, σε συνέντευξή του στη «ΜτΚ», ο διευθυντής των εγκαταστάσεων της Θεσσαλονίκης Αθ. Πασπαλιάρης περιέλαβε αυτά τα δύο έργα μεταξύ όσων είχαν ήδη υλοποιηθεί, στο πλαίσιο της «ολιστικής περιβαλλοντικής αναβάθμισης του διυλιστηρίου». Ο ίδιος έκανε μάλιστα γνωστό ότι η εταιρεία εξετάζει τη σκοπιμότητα υλοποίησης πρόσθετων έργων, ύψους 8.000.000 ευρώ. «Επιδιώκουμε αφενός να ελαχιστοποιήσουμε το περιβαλλοντικό μας αποτύπωμα και αφετέρου να εξαλείψουμε πιθανές πηγές οσμών εντός των εγκαταστάσεών μας». Τα υπό σκέψη έργα περιελάμβαναν α) «Μελέτη ολιστικής προσέγγισης για παρακολούθηση και διαχείριση πιθανών πηγών οσμών», β) κάλυψη των δεξαμενών ελαιοδιαχωριστή και της μονάδας προεπεξεργασίας ελαιοδιαχωριστή με καλύμματα νέας γενιάς (σ.σ. η χρήση καλυμμάτων ήταν από τα έργα που είχαν συμφωνηθεί το 2019), και γ) εγκατάσταση βιοφίλτρων και απορροφητών κατά την επεξεργασία αέριας φάσης (το 2019 αναφερόταν η χρήση νέων προσθέτων χημικών στις μονάδες απόσμισης, συστήματα δέσμευσης υδρογονανθράκων και θειούχων ενώσεων).

Η «ΜτΚ» έθεσε το ερώτημα στα ΕΛΠΕ σχετικά με την πορεία υλοποίησης των επενδύσεων, παλαιών και νέων, ωστόσο η εταιρεία επέλεξε να μην απαντήσει. Ενδεικτικό πάντως είναι ότι πρόσφατα ο Περιφερειάρχης Κ. Μακεδονίας Απ. Τζιτζικώστας εξέφρασε την ενόχλησή του για τις καθυστερήσεις, λέγοντας ότι «δεν είμαστε καθόλου ικανοποιημένοι από την πορεία εκτέλεσης των εργασιών των ΕΛΠΕ. Ενώνουμε τη φωνή μας με τον δήμο και την τοπική κοινωνία προς την πολιτεία και τα ΕΛΠΕ να αναλάβουν τις ευθύνες τους».

Από την «απόλυτη εξάλειψη» στη συνεχιζόμενη δυσοσμία

«Με την ολοκλήρωση των έργων, το α΄ εξάμηνο 2020, θα επιτευχθεί απόλυτη εξάλειψη κάθε πιθανής οσμής από την μονάδα κατεργασίας υγρών αποβλήτων» ανέφεραν σε ανακοίνωσή τους τα ΕΛΠΕ στις 7.3.2019. Δύο χρόνια αργότερα, κι ενώ είχαν γίνει κάποια έργα χωρίς να αλλάξει δραματικά η κατάσταση με τη δυσοσμία, ο διευθυντής του διυλιστηρίου σε συνέντευξή του στη «ΜτΚ» δεν μιλούσε για «απόλυτη εξάλειψη» αλλά για εξάλειψη «πιθανών πηγών οσμών εντός των εγκαταστάσεών μας». Σύμφωνα με τον ίδιο και κατά συνέπεια την ίδια την εταιρεία «δεν υπάρχουν διαπιστωμένες πηγές στο διυλιστήριο της Θεσσαλονίκης» και «κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει με επιστημονικά δεδομένα πως οι πηγές των οσμών βρίσκονται ή βρίσκονται αποκλειστικά εντός των εγκαταστάσεών μας».

Το πόρισμα της έρευνας του ΑΠΘ, ήδη από το 2019, έδειξε ξεκάθαρα προς το διυλιστήριο ως πηγή των μερκαπτανών, ομάδας ουσιών στις οποίες οφείλεται η δυσοσμία. «Από τις βιομηχανικές δραστηριότητες που βρίσκονται δυτικά - βορειοδυτικά του Κορδελιού και το αντικείμενό τους σχετίζεται με πιθανή εκπομπή θειούχων πτητικών οργανικών ενώσεων οι υψηλότερες συγκεντρώσεις μερκαπτανών (μέχρι και 20-λάσιες της διάμεσης συγκέντρωσης που μετρήθηκε στο Κορδελιό) παρατηρήθηκαν σε ορισμένες μονάδες των ΕΛ.ΠΕ., κυρίως στη μονάδα αφυδάτωσης της λάσπης και στη μονάδα επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, οι οποίες φαίνεται να αποτελούν εν δυνάμει πηγές δυσοσμίας για την αστική περιοχή του Κορδελιού όταν επικρατούν ευνοϊκές για τη μεταφορά μετεωρολογικές συνθήκες. Στις υπόλοιπες βιομηχανικές δραστηριότητες, οι συγκεντρώσεις μερκαπτανών ήταν χαμηλότερες ή το πολύ στα ίδια επίπεδα με τις αντίστοιχες τιμές μέσα στο Κορδελιό» αναφέρεται στα συμπεράσματα της τελικής έκθεσης.

Ανεξαρτήτως διατυπώσεων και αμφισβήτησης της μελέτης του ΑΠΘ, η δυσοσμία συνεχίζεται αμείωτη. Κι αν κάποιος αμφισβητεί τις αναφορές των κατοίκων του Κορδελιού στην σελίδα της κίνησης «Η αναπνοή είναι δικαίωμα» η μύτη του δεν θα τον ξεγελάσει αν περάσει από την περιοχή.

Ο δήμος Κορδελιού Ευόσμου επιδιώκει να γίνει μια νέα μελέτη από το ΑΠΘ, σε συνέχεια αυτής που ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2019, ώστε να έχει ένα μέτρο σύγκρισης και να διαπιστωθεί αν οι όποιες παρεμβάσεις έκανε στο μεσοδιάστημα η βιομηχανία είχαν οποιοδήποτε μετρήσιμο αποτέλεσμα ή όχι.

Εν αναμονή δικαστικών αποφάσεων για τη χρήση εναλλακτικών καυσίμων από το ΤΙΤΑΝ

Στην κρίση της δικαιοσύνης βρίσκεται η υπόθεση των κατοίκων και του δήμου Παύλου Μελά που στράφηκαν κατά της τσιμεντοβιομηχανίας ΤΙΤΑΝ, που από το 2014 χρησιμοποιεί εναλλακτικά καύσιμα στο εργοστάσιο της Ευκαρπίας.

Πρόκειται για επεξεργασμένα υπολείμματα ανακύκλωσης συσκευασιών από Κέντρα Διαλογής και Ανακύκλωσης Υλικών, επεξεργασμένα υπολείμματα -εκτός ελαστικών- από μονάδες ανακύκλωσης Οχημάτων Τέλους Κύκλου Ζωής, καθώς και βιομάζα. Με αυτό τον τρόπο υποκαθιστά το κάρβουνο (πετ κοκ) ως καύσιμο, σε θερμιδικό ποσοστό που σήμερα αγγίζει το 28%. Η λεγόμενη συνεπεξεργασία ενθαρρύνεται από την ΕΕ ως πρακτική κυκλικής οικονομίας, γιατί μέρος του εναλλακτικού καύσιμου χρησιμοποιείται τελικά ως α’ ύλη για την παραγωγή τσιμέντου. Ο μέσος όρος χρήσης εναλλακτικών καυσίμων στο ενεργειακό μείγμα φτάνει το 50% ενώ σε χώρες όπως η Γερμανία το ποσοστό ξεπερνά το 65%. Στην Ελλάδα η μέθοδος προκαλεί προβληματισμό και μεγάλη ανησυχία, σχετικά με την περιβαλλοντική επιβάρυνση που συνεπάγεται ο δήμαρχος Παύλου Μελά Δημήτρης Δεμουρτζίδης εξ αρχής έχει ζητήσει να γίνει μία μεγάλη, ανοικτή και σε βάθος συζήτηση με ειδικούς και εκπροσώπους του ιατρικού συλλόγου, ώστε να ξεκαθαρίσει το τοπίο για το αν είναι βάσιμες οι ανησυχίες των πολιτών. Κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό τα δύο προηγούμενα χρόνια, υπό συνθήκες πανδημίας.

Τον Ιούνιο του 2020 η περιβαλλοντική άδεια του εργοστασίου τροποποιήθηκε, ώστε να αξιοποιηθεί ένας ακόμα τύπος εναλλακτικού καυσίμου στο εργοστάσιο Ευκαρπίας και συγκεκριμένα RDF/SRF που παράγεται από την επεξεργασία αστικών στερεών απορριμμάτων. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ο δήμος ανέθεσε μια έρευνα στο Πανελλήνιο Κέντρο Οικολογικών Ερευνών και Μελετών.

«Η έρευνα - μελέτης μοντέλου διασποράς ρύπων στη δυτική Θεσσαλονίκη, που έγινε από τον δήμο Παύλου Μελά σε συνεργασία με το ΠΑΚΟΕ περιμετρικά και ακτινωτά της τσιμεντοβιομηχανίας ΤΙΤΑΝ και το πόρισμα των μετρήσεων, παρουσιάζει καθαρά υπέρβαση των ανώτατων επιτρεπτών ορίων που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδιαίτερα τις νυχτερινές ώρες, γεγονός που επιβεβαιώνει τη ρύπανση της περιοχής για τις παραμέτρους που μετρήθηκαν» σημειώνει ο αντιδήμαρχος αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος, Πρασίνου και Εθελοντισμού δήμου Παύλου Μελά, Σάκης Λαζαρίδης. Με βάση τα αποτελέσματά των μετρήσεων του ΠΑΚΟΕ ο δήμος Παύλου Μελά κατέθεσε στο ΣτΕ Αίτηση Ακύρωσης κατά της απόφασης του ΥΠΕΝ, Αίτηση Θεραπείας κατά της Εφαρμογής της Απόφασης Τροποποίησης της ΑΕΠΟ της τσιμεντοβιομηχανίας ΤΙΤΑΝ στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Αίτηση Ασφαλιστικών Μέτρων για την Αναστολή Εφαρμογής της ίδιας απόφασης. Μετά από μία αναβολή, τα ασφαλιστικά μέτρα εκδικάστηκαν τελικά στα τέλη Μαΐου 2022. Στις 8 Ιουνίου το ΣτΕ εξέτασε και την αίτηση ακύρωσης και πλέον ο δήμος είναι εν αναμονή των δικαστικών αποφάσεων. Υπενθυμίζεται ότι όταν το 2014 η τσιμεντοβιομηχανία άρχισε να χρησιμοποιεί αυτά τα καύσιμα, ο δήμος Παύλου Μελά είχε καταθέσει αίτηση ακύρωσης στο ΣτΕ, η οποία όμως απορρίφθηκε το 2017, με το σκεπτικό ότι η συνεπεξεργασία «αποτελεί σημαντική παράμετρο της ορθής πολιτικής διαχείρισης των αποβλήτων» και ότι «η χρήση αποβλήτων ως εναλλακτικών καυσίμων από τα εργοστάσια παραγωγής τσιμέντου ενθαρρύνεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία ως εργασία ανάκτησης ενέργειας... για τη μείωση των εκπομπών και κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα που τα απόβλητα θα παρήγαν αν οδηγούντο σε χώρους υγειονομικής ταφής…».

*Δημοσιεύθηκε στην ειδική έκοσης της "ΜτΚ" για τη Δυτική Θεσσαλονίκη, στις 03.07.2022