Έφυγε από τη ζωή η επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων Φωτεινή Ζαφειροπούλου, σπουδαία αρχαιολόγος και ξεχωριστή προσωπικότητα, με ανεκτίμητη προσφορά στην επιστήμη της Αρχαιολογίας και, κυρίως, στην πολιτιστική κληρονομιά των Κυκλάδων. Η Φωτεινή Ζαφειροπούλου όμως έμεινε στην ιστορία της Θεσσαλονίκης γιατί χάρη σ΄ αυτήν διασώθηκαν τα αρχαία της Ναυαρίνου.

Αποχαιρετούμε "μια ξεχωριστή προσωπικότητα, με τεράστιο εύρος γνώσεων, το οποίο εμπλούτισε και συνδύασε, εξαιρετικά γόνιμα, με την πολύχρονη ανασκαφική έρευνα και, παράλληλα, με πρωτότυπο συγγραφικό έργο", ανέφερε στο συλλυπητήριο μήνυμά της η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.

Ακολουθεί ολόκληρη η δήλωση της υπουργού: "Με οδύνη, αλλά και απέραντη ευγνωμοσύνη για την προσφορά της στην επιστήμη της Αρχαιολογίας, και στην πολιτιστική κληρονομιά των Κυκλάδων αποχαιρετούμε την επίτιμη Έφορο Αρχαιοτήτων Φωτεινή Ζαφειροπούλου. Μια ξεχωριστή προσωπικότητα, με τεράστιο εύρος γνώσεων, το οποίο εμπλούτισε και συνδύασε, εξαιρετικά γόνιμα, με την πολύχρονη ανασκαφική έρευνα και, παράλληλα, με πρωτότυπο συγγραφικό έργο. Πέραν, όμως, αυτών, είχε υψηλότατη αίσθηση του δημοσίου καθήκοντος, ως στέλεχος του Υπουργείου Πολιτισμού και επί πολλά χρόνια επικεφαλής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Αφήνει μια κληρονομιά πολύτιμη, όχι μόνον λόγω των ανασκαφικών ερευνών της, αλλά και για τον σχεδιασμό και τη δημιουργία των Αρχαιολογικών Μουσείων των νησιών μας -με πρωτοπόρο τον σύντροφό της στη ζωή, Νικόλαο Ζαφειρόπουλο.

Το πέρασμά της από την Αρχαιολογική Υπηρεσία άφησε αποτύπωμα ανεξίτηλο. Μας αφήνει πλήρης ημερών, μετά από μια γεμάτη ζωή και μια επιτυχημένη σταδιοδρομία, κάνοντας την απουσία της ακόμη πιο έντονη, για όσους είχαμε τη σπάνια τύχη να συνεργαστούμε και να συνδεθούμε μαζί της. Προσωπικά, τη γνώρισα πρωτοετής φοιτήτρια στη Νάξο. Μας έμαθε με το παράδειγμά της ότι η επιστήμη μας πρέπει να συνοδεύεται από τη χαρά της ζωής. Το πρωί στο σκάμμα και το βράδυ στα πανηγύρια του νησιού, μαζί με τους εργάτες, τους φοιτητές, τους μεγάλους Έλληνες και ξένους επιστήμονες που κάθε καλοκαίρι ανέσκαπταν και μελετούσαν στα νησιά. Αγαπούσε τη ζωή με πάθος. Μας δίδαξε με τις γνώσεις και τη στάση της. Στους δικούς της ανθρώπους και στους πολλούς φίλους της, τα πιο ειλικρινή μου συλλυπητήρια. Θα μας λείψεις Φωτεινή…".

Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων

Τη Φωτεινή Ζαφειροπούλου, τη σπουδαία αρχαιολόγο, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 93 ετών, αποχαιρετά ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ).

Ακολουθεί η ανακοίνωση του ΣΕΑ για την απώλεια της Φ. Ζαφειροπούλου:

"Η Φωτεινή Ζαφειροπούλου -το γένος Παπαδοπούλου- γεννήθηκε στην Αθήνα το 1931 και μεγάλωσε στη Νέα Φιλαδέλφεια, όπου ζούσε έως και τώρα. Κόρη οικογένειας με καταγωγή από τη Μικρά Ασία, τελείωσε το Γυμνάσιο Saint Joseph, ενώ εργάστηκε για λίγα χρόνια και στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Επέλεξε να σπουδάσει στη Φιλοσοφική Αθηνών, όπου, όπως έλεγε «διάλεξα την Αρχαιολογία». Μαθήτρια του Νικολάου Κοντολέοντος, αρχίζει ήδη από φοιτήτρια να εργάζεται στις Κυκλάδες, σε ανασκαφές στην Τήνο και τη Νάξο.

Έδωσε εξετάσεις στην Αρχαιολογική Υπηρεσία το 1959 και διορίστηκε το 1960 ως επιμελήτρια αρχαιοτήτων αρχικά στην Ακρόπολη και στην Εφορεία Κεντρικής Μακεδονίας, ενώ λίγα χρόνια αργότερα μετατέθηκε στις Κυκλάδες, όπου Έφορος ήταν ο Νίκος Ζαφειρόπουλος, με τον οποίο παντρεύτηκε το 1965. 'Ανθρωποι δημοκρατικών και προοδευτικών φρονημάτων και οι δύο, αντιμετώπισαν τις δυσμενείς μεταθέσεις της δικτατορίας, όταν η Φωτεινή Ζαφειροπούλου μετατέθηκε στους Δελφούς/Αιτωλοακαρνανία και ο σύζυγος της, αρχαιολόγος και Έφορος Κυκλάδων από το 1959, Νίκος Ζαφειρόπουλος βγήκε πρόωρα στη σύνταξη. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας η Φωτεινή Ζαφειροπούλου επέστρεψε ως Έφορος στις αγαπημένες της Κυκλάδες, από όπου και αφυπηρέτησε το 1995. Δεν σταμάτησε ποτέ να ασχολείται με την κυκλαδική αρχαιολογία και να περνάει μεγάλο μέρος του χρόνου στα νησιά, ιδίως στην Πάρο.

Η Φωτεινή Ζαφειροπούλου, μαζί με τον Νίκο Ζαφειρόπουλο, κατάφεραν να αναδιοργανώσουν πλήρως την Αρχαιολογική Υπηρεσία στις Κυκλάδες. Οι επανεκθέσεις των ιστορικών Μουσείων της Δήλου, της Μυκόνου και της Θήρας, η ίδρυση πολυάριθμων νέων Μουσείων, η διενέργεια αμέτρητων ανασκαφών, η κήρυξη αρχαιολογικών χώρων και Ζωνών προστασίας, η προστασία των παραδοσιακών οικισμών και του τοπίου των Κυκλάδων, η συντήρηση και η αναστήλωση σημαντικών μνημείων έχουν αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα των δύο δραστήριων αρχαιολόγων στις Κυκλάδες.

Η Φωτεινή Ζαφειροπούλου ειδικεύτηκε και επιστημονικά στις Κυκλάδες, ιδίως στη Γεωμετρική και την Αρχαϊκή περίοδο. Με τη διατριβή της (Προβλήματα της μηλιακής αγγειογραφίας, Αθήνα 1985) ασχολήθηκε με το σημαντικότατο σύνολο παριανών αγγείων από τον Βόθρο της Κάθαρσης στη Ρήνεια (τα οποία δημοσίευσε και στον τόμο 41 της σειράς Exploration Archéologique de Délos (La céramique "mélienne"), ενώ έχει συγγράψει αμέτρητα βιβλία και άρθρα, ιδίως μετά τη συνταξιοδότηση της, όταν και είχε πλέον περισσότερο χρόνο, στα οποία δημοσιεύει ευρήματά της ή πραγματεύεται θέματα του Κυκλαδίτικου πολιτισμού διαχρονικά.

Ταυτόχρονα, η Φωτεινή Ζαφειροπούλου υπήρξε άνθρωπος μαχόμενος και μαχητικός, με έντονες κοινωνικές ευαισθησίες. Σε όλη την υπηρεσιακή της πορεία ασχολήθηκε ενεργά με τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, του οποίου υπήρξε εκλεγμένο μέλος στο ΔΣ για πολλά χρόνια αλλά και Πρόεδρος κατά τα έτη 1987-1989. Πάντα σταθερή στην υπεράσπιση των αρχαιοτήτων, συμμετείχε σε όλες τους μεγάλους αγώνες του Συλλόγου έως και τις ημέρες μας: με μεγάλη προθυμία έλαβε μέρος στην προσπάθεια διάσωσης των αρχαιοτήτων στον Σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης από το 2019, ενώ πρωτοστάτησε στη συλλογή υπογραφών των αφυπηρετησάντων αρχαιολόγων της Υπηρεσίας στο κείμενο ενάντια στην αποκοπή των πέντε μεγάλων Μουσείων από την αρχαιολογική Υπηρεσία το 2021. Παράλληλα, διετέλεσε για δύο θητείες και πρόεδρος της «Ένωσης Αρχαιολόγων ΗΩΣ».

Γελαστή και πληθωρική, η Φωτεινή Ζαφειροπούλου παράλληλα με την επιτυχή αντιμετώπιση σοβαρότατων υπηρεσιακών υποθέσεων ή τις αρχαιολογικές της μελέτες, ήταν γνωστή για το χιούμορ της, την ονομαστή μαγειρική της και την αποφασιστικότητα της να αντεπεξέρχεται σε κάθε δυσκολία, ενώ ταυτόχρονα δεν παρέλειπε ποτέ να φορά και το κραγιόν της, ακόμη και μέσα στα χώματα των ανασκαφών.

Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τα όσα μας έμαθε, τις ιστορίες που μας είπε στις Κυκλάδες, στα σκάμματα και στο κτήριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων. Δεν θα ξεχάσουμε τη ζωντάνια της, τη γενναιοδωρία της και τη χαρά της ζωής που μετέδιδε. Είμαστε περήφανοι που τη γνωρίσαμε και είναι τιμή μας που της σφίξαμε το χέρι: την αποχαιρετάμε με συγκίνηση, υποσχόμενοι να συνεχίσουμε να μαχόμαστε τόσο στα ανασκαφικά όσο και στα κοινωνικά πεδία, τιμώντας τη μνήμη της, όπως έχουμε χρέος.

Η κηδεία της Φωτεινής Ζαφειροπούλου θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 10 Απριλίου και ώρα 12 στον Ι.Ν. Νεκροταφείου Νέας Φιλαδέλφειας (Κόκκινος Μύλος)".

Μπήκε μπροστά στην μπουλντόζα

Σε μια συνέντευξή της το περασμένο Καλοκαίρι, στο περιοδικό parallaxi, η Φωτεινή Ζαφειροπούλου περιέγραψε πως κατάφερε να σταματήσει την καταστροφή που θα γινόταν στην Ναυαρίνου στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.

Όπως είχε πει:

«Πρωτοδιορίστηκα στη Θεσσαλονίκη ως αρχαιολόγος, προς μεγάλη μου απελπισία. Δεν είχα σχέσεις με το βορά. Είχα σχέση με τα νησιά, την Αττική, την Πελοπόννησο. Αλλά όχι με τη Μακεδονία. Έμεινα τρεισήμισι χρόνια επάνω και πέρασα πολύ ωραία. Η Θεσσαλονίκη ήταν ένα ωραίο αστικό κέντρο, σημαντικό για όλα τα Βαλκάνια. Η αρχαιολογική υπηρεσία της ήταν το κέντρο που άνηκε μια μεγάλη περιοχή από την Πέλλα και το Κιλκίς μέχρι τη Χαλκιδική. Η Πέλλα μόλις είχε αρχίσει να δίνει ευρήματα σπουδαία, την ήθελαν όλοι και πηγαίναμε και μεις οι νέοι. UnmuteRemaining Time -0:00 Fullscreen

»Στη Θεσσαλονίκη άνοιγαν δυο πελώριες ανασκαφές. Η μια ήταν η Ρωμαϊκή Αγορά. Προϊστάμενος στη Θεσσαλονίκη ήταν ο Μακαρόνας. Ένας άνθρωπος που δεν θα σήκωνε ποτέ κεφάλι σε αντίθεση με τον Πέτσα που ήταν άνθρωπος γενναίος και θα τον ενδιέφερε να γίνει έφορος και φυσικά δεν τα πήγαινε καλά με τον Μακαρόνα.

»Ο μεγάλος καυγάς της εποχής γινόταν για την Πέλλα. Γιατί οι νέοι αρχαιολόγοι είχαν καταλάβει τη σημαντικότητα της και ήθελαν να την ξεχωρίσουν από τη Θεσσαλονίκη, να την ερευνήσουν χώρια, ο Μακαρόνας ήθελε να την κρατήσει υπό την εποπτεία του. Εμείς οι νεότεροι ήμασταν σε δύσκολη θέση μεταξύ προϊσταμένων που μάλωναν και του κοσμάκη που ήθελε να τελειώνουμε να χτίσουν σπίτια εκεί που ήταν τα αρχαία. Επίσης θέλανε να φτιάξουν ένα πάρκο και χώρους να βάζουν τα αυτοκίνητα τους πάνω στον αρχαιολογικό χώρο.

»Εκείνη την εποχή δουλεύαμε στην περιοχή του Ανακτόρου του Γαλερίου. Λίγο παραπέρα υπήρχε ο αρχαίος Ιππόδρομος που οι εργολάβοι απαίτησαν να παραχωθεί και να χτιστούν πολυκατοικίες. Τον χώρο γύρω από το Οκτάγωνο καταλάμβαναν τότε μισοερειπωμένα προσφυγικά ξύλινα σπίτια και ο δήμος αποφάσισε να διαμορφώσει σε πλατεία όλη την περιοχή και άρχισε τις εργασίες κατεδάφισης των παλιών κτισμάτων.

»Ο εργολάβος που ανέλαβε το έργο θέλοντας να το τελειώσει το ταχύτερο, έβαλε μπουλντόζες να δουλεύουν σε 24ωρη βάση, με αποτέλεσμα ο φύλακας που είχαμε βάλει από την Εφορεία να επιβλέπει και είχε βάρδια εκείνη την ώρα, να έλθει τα μεσάνυχτα της δεύτερης μέρας των εργασιών στο σπίτι μου να με ειδοποιήσει ότι καταστρέφουν τα αρχαία.

»Ευτυχώς έμενα εκεί δίπλα, τρέχω και βλέπω πραγματικά να είναι έτοιμη η μπουλντόζα να κατεδαφίσει ένα τμήμα ρωμαϊκού κτιρίου που σωζόταν. Φωνάζω στον χειριστή να σταματήσει αυτός μου απαντά «άσε μας ρε κορίτσι μου νυχτιάτικα, άει κοιμήσου» ακολούθησε καυγάς, αλλά όταν είδα ότι δεν σταματά, πάω και στέκομαι ανάμεσα στην μπουλντόζα και στο αρχαίο κτίριο πιστεύοντας ότι δεν θα με έπαιρνε από κάτω. Δεν ξέρω αν σήμερα ήμουν νέα θα τόκανα, γιατί τώρα δεν θα αποκλειόταν να με χτυπούσε.

»Ο χειριστής αναγκάστηκε να σταματήσει και να φύγει βρίζοντας με αποτέλεσμα την άλλη μέρα να ακολουθήσουν άλλα δρώμενα με τον δήμαρχο και τους γύρω γείτονες, που θεωρούσαν ότι χωρίς πλατεία τα ακίνητα τους έχαναν σε αξία, να είναι έτοιμοι να μας λιντσάρουν, ιδιαίτερα εμένα. Τελικά γλυτώσαμε και εμείς και τα αρχαία, άρχισε συστηματική ανασκαφή μετά την απομάκρυνση των ερειπίων που έφερε στο φως μέρος λαμπρού δημόσιου οικοδομήματος».